Νίκος Σ. Σπανός

Ο Νίκος Σ. Σπανός  (Πέρα Ορεινής, 14 Νοεμβρίου 1934 – Λευκωσία, 1 Νοεμβρίου 1995) υπήρξε σημαντική πνευματική μορφή της Κύπρου. Ήταν φιλόλογος, ανθολόγος, κριτικός της λογοτεχνίας, δοκιμιογράφος, ποιητής και φιλόσοφος.

Σπουδές

Αποφοίτησε από το Παγκύπριο Γυμνάσιο το 1953. Πήρε πτυχίο από τη Φιλοσοφική Σχολή του Πανεπιστημίου Aθηνών (1961) και υπήρξε υποψήφιος Διδάκτωρ Φιλοσοφίας του ίδιου Πανεπιστημίου με θέμα «Η Φύσις, ο Θεός και ο άνθρωπος εις την Φιλοσοφίαν του Εμπεδοκλέους». Μετεκπαιδεύθηκε στα παιδαγωγικά στο Διδασκαλείο Μέσης Εκπαιδεύσεως Αθηνών (1968-1970) καθώς και στο Τμήμα Παιδαγωγικών Σπουδών του Πανεπιστημίου της Οξφόρδης (1974-1975).

Επαγγελματική σταδιοδρομία

• Υπηρέτησε ως καθηγητής φιλολογίας σε κυπριακά σχολεία Μέσης Εκπαίδευσης και στην Παιδαγωγική Ακαδημία της Κύπρου (1962-1971), ως Βοηθός διευθυντής Σχολείων Μέσης Εκπαίδευσης (1971-1978), αναπληρωτής διευθυντής (1978-1980) και διευθυντής (1980-1988) σε διάφορα σχολεία Μέσης Εκπαίδευσης της Κύπρου. Από το 1988 και εξής υπηρέτησε ως επιθεωρητής φιλολογικών μαθημάτων.
• Υπήρξε ο πρώτος Διευθυντής του Ραδιοφωνικού Σταθμού «Ο Λόγος» στο ξεκίνημά του, από το 1991.
• Διετέλεσε κατ’ επανάληψη μέλος της Συμβουλευτικής Επιτροπής Γραμμάτων, της Συμβουλευτικής Eπιτροπής Eκδόσεων, του Yπουργείου Παιδείας και Πολιτισμού.
• Υπήρξε μέλος της Ελληνικής Φιλοσοφικής Εταιρείας, της Εταιρείας Κυπριακών Σπουδών, του Συνδέσμου Ελλήνων Φιλολόγων Κύπρου «Στασίνος», του Ελληνικού Πνευματικού Ομίλου Κύπρου, λογοτεχνικών και άλλων πνευματικών σωματείων. Ιδρυτικό μέλος και γραμματέας της Φιλοσοφικής Εταιρείας Κύπρου από της ιδρύσεώς της το 1978.
• Πήρε μέρος ως εισηγητής σε πολλά επιστημονικά και λογοτεχνικά συνέδρια στην Κύπρο και στην Ελλάδα.
• Συνεργάστηκε με λογοτεχνικά περιοδικά  της Κύπρου και με εφημερίδες, καθώς και με τη «Μεγάλη Κυπριακή Εγκυκλοπαίδεια», στην οποία έγραψε κυρίως τα λήμματα για τα κυπριακά ακριτικά άσματα.

Συμμετοχή στον Απελευθερωτικό Αγώνα της Κύπρου

Κατά τα έτη 1955-1959 έλαβε ενεργό μέρος στον απελευθερωτικό αγώνα της Κύπρου. Δευτεροετής φοιτητής της Φιλοσοφικής Σχολής του Πανεπιστημίου Αθηνών κατετάγη στις τάξεις της ΕΟΚΑ. Μετά από σύντομη και εντατική εκπαίδευση κατήλθε στην Κύπρο τον Ιούνιο του 1955. Αρχικά υπηρέτησε ως υπεύθυνος των ομάδων κρούσεως της Λευκωσίας και από τον Σεπτέμβριο ως καταζητούμενος εκπαίδευσε τις πρώτες ανταρτικές ομάδες στην περιοχή Κύκκου. Τον Νοέμβριο του 1955 ανέλαβε τις ομάδες κρούσεως της περιοχής Πιτσιλιάς. Μετά την επιχείρηση των Άγγλων στα Σπήλια έγινε αναδιοργάνωση της περιοχής από τον Γρηγόρη Αυξεντίου, υπό τις διαταγές του οποίου υπηρέτησε πρώτα ως μέλος της ανταρτικής ομάδας και αργότερα, κατά τον διαχωρισμό της περιοχής σε τομείς (Σεπτέμβριος 1956), ως υπεύθυνος του τομέα βόρειας επαρχίας Λεμεσού. Τον Ιανουάριο του 1957 συνελήφθη, υποβλήθηκε σε σκληρά βασανιστήρια στις Πλάτρες και κρατήθηκε στα ανακριτήρια Ομορφίτας μέχρι τον Απρίλιο, οπότε καταδικάστηκε σε ισόβια δεσμά και μεταφέρθηκε στις Κεντρικές Φυλακές. Τον Αύγουστο του 1958 μεταφέρθηκε μαζί με άλλους στις φυλακές Περθ της Σκωτίας, απ’ όπου απελευθερώθηκε τον Μάρτιο του 1959, αλλά παρέμεινε με άλλους συναγωνιστές του εξόριστος στην Ελλάδα μέχρι την ανακήρυξη της Κυπριακής Δημοκρατίας (16 Αυγούστου 1960).  

Φιλοσοφικό Έργο

«Ο Ν. Σ. Σπανός υπήρξε ένας βαθύτατος και αυθεντικός στοχαστής του καιρού μας, ένας διανοητής και φιλόσοφος που τον χαρακτήριζε ο διάλογος, η διαλεκτική και συγχρόνως η επαγωγή, χωρίς στην πορεία να χάνεται σε αδιέξοδους μαιάνδρους. Άρθρωσε ένα λόγο διαυγή, σαφή, ακριβή, πρόσφορο, προσιτό.» (Νίκος Ορφανίδης, "Μνήμη Ν. Σ. Σπανού", Ζήνων, τ. 13-17, σ. 9).

Στο φιλοσοφικό έργο του προβάλλει το ερώτημα για τον άνθρωπο  μέσα στον σύγχρονο κόσμο του μηδενισμού και της εσωτερικής και εξωτερικής ανελευθερίας και δουλείας. Συναντάται με την αρχαία ελληνική σκέψη και τη δυναμική του μύθου.

Εργογραφία

Το συγγραφικό έργο  του περιλαμβάνει πλήθος δημοσιευμάτων: κριτικά σημειώματα, αυτοτελή και συλλογικά βιβλία, πρακτικά συνεδρίων, άρθρα, δοκίμια, ποιήματα, βιβλιοκριτικές, ανθολογίες κ.ά. Δημοσίευσε λογοτεχνικές κριτικές, λαογραφικές, φιλολογικές και παιδαγωγικές μελέτες, άρθρα πνευματικού προβληματισμού και ποιήματα σε διάφορα περιοδικά και εφημερίδες. Πολλές συνεργασίες του μεταδόθηκαν από το κυπριακό ραδιόφωνο, η δε συνεργασία του με την κυπριακή τηλεόραση περιελάμβανε πολλές συνεντεύξεις με προσωπικότητες της επιστήμης και της τέχνης και συντονισμό συζητήσεων, πάνω σε πολιτιστικά και άλλα θέματα γενικότερου ενδιαφέροντος και σύγχρονου προβληματισμού. Ενδεικτικά:

ΑΝΘΟΛΟΓΙΕΣ

• Ἀνθολογία Κυπριακῆς Πεζογραφίας 1900-1970 (με τους Χρ. Κυπριανού και Μ. Μαραθεύτη, έκδοση ΕΠΟΚ, Λευκωσία, 1972).
• Ὧρες τῆς Λευκωσίας στήν ποίηση τῶν Κυπρίων (έκδοση Δήμου Λευκωσίας, Λευκωσία, 1980).
• Ἀνθολόγιο ἀπό τήν ποίηση τοῦ  Ἄγγελου Σικελιανοῦ (έκδοση  ΕΠΟΚ, Λευκωσία, 1981).
• Twenty two Contemporary Cypriot Prose-Writers (Cyprus PEN Publications, Nicosia, 1981).
• Cypriot Prose-Writers from Antiquity to 1950 (Cyprus PEN Publications, Nicosia, 1983).

ΜΕΛΕΤΗΜΑΤΑ

• A Brief Introduction to Cypriot Prose in Five Short Essays on Cypriot Literature (pp. 9-27, Cyprus PEN Publications, Nicosia, 1981).
• 'Cypriot Prose 1960-1985. A Brief Review', Cyprus To-Day, (Vol. XX1I1, No 3-4 and Vol. XXIV, No 1-2, pp. 66-85).
• «Κύπρος, Ελλάδα και Ελληνισμός στην ποίηση του Κ. Χρυσάνθη»: Δώρημα στον Κύπρο Χρυσάνθη (σσ. 356-373, έκδοση ΕΠΟΚ, Λευκωσία, 1987).

ΠΟΙΗΣΗ

• Διαμέρισμα Οκτώ. Εκδόσεις Ακτή, Λευκωσία 1995.

ΦΙΛΟΣΟΦΙΑ

• «Νεοελληνική περιπέτεια και η υπαρξιακή δομή των Νεοελλήνων», Ζήνων, Δελτίο της Φιλοσοφικής Εταιρείας Κύπρου, τ. 1.
• «Ο νεώτερος άνθρωπος και η ελευθερία στο χώρο της Ιστορίας», Ζήνων, ό.π., τ. 1.
• «Ιστορικά βιώματα, δημιουργική φαντασία και σύστημα ιδεών στο λογοτεχνικό έργο», Ζήνων, ό.π., τ. 3.
• «Η Φιλοσοφία ως αναζήτηση σχεδίας βίου». Ζήνων, ό.π., τ. 6-9.
• «Η φύσις και το θείον στον Ησίοδο». Ζήνων, ό.π., τ. 13-17.
• «Η έννοια του χρόνου στην μυθική σκέψη», Ζήνων ό.π., τ. 13-17.
• «Η μετάβαση από τον εθνικό στον χριστιανικό πολιτισμό». Ζήνων ό.π., τ. 13-17.

Κρίσεις

«Ένας έξοχος άνθρωπος υπήρξε ο Νίκος Σ. Σπανός, με σπινθηροβόλο πνεύμα, με διαλεκτική σκέψη και προπαντός εντιμότητα. Στοχαστής κορυφαίος αλλά και κορυφαίος Έλλην. Κατέλιπε έργο κριτικό, ως ανθολόγος αλλά και ερμηνευτικό της λογοτεχνίας… Ο Νίκος Σ. Σπανός ήταν περισσότερο μια παρουσία. Κρατάω, όπως και άλλοι πολλοί, τον προφορικό του λόγο, τις διεισδυτικές του θέσεις και απόψεις. Σεμνός και διακριτικός υπήρξε ο Νίκος Σ. Σπανός. Περισσότερο απ’ όλα δάσκαλος. Και στοχαστής… Πιστεύω πως το φιλολογικό του έργο, ως ανθολόγου και κριτικού, υπήρξε σταθερός άξονας για τα λογοτεχνικά πράγματα της Κύπρου.» (Νίκος Ορφανίδης)

Βιβλιογραφία

Αφιέρωμα: «Μνήμη Νίκου Σ. Σπανού». Ζήνων, Δελτίο της Φιλοσοφικής Εταιρείας Κύπρου, τ. 13-17, Λευκωσία 1992-1996.