Καφφαρέλλι

Καφφαρέλλι
Όνομα στη μητρική γλώσσα	Caffarelli (Ιταλικά)
Γέννηση	12  Απριλίου 1710 Μπιτόντο
Θάνατος	31  Ιανουαρίου 1783 Νάπολη
Ιδιότητα	μονωδός και ηθοποιός θεάτρου
Όργανα	φωνή
Είδος τέχνης	όπερα
Σχετικά πολυμέσα

Καρικατούρα του Καφφαρέλλι, σχέδιο του Πιέρ Λεόνε Γκέτσι, 1740.

Ο Γκαετάνο Μαγιοράνο (ιτ. Gaetano Majorano, 12 Απριλίου 1710 – 31 Ιανουαρίου 1783) ήταν Ιταλός καστράτος τραγουδιστής της όπερας, ο οποίος έγινε ευρύτερα γνωστός με το καλλιτεχνικό του ψευδώνυμο Καφφαρέλλι (Caffarelli), σε ένδειξη τιμής προς τον πάτρονά του, Ντομένικο Καφφάρο. Όπως και ο άλλος γνωστός καστράτος της εποχής, Φαρινέλλι, ο Καφφαρέλλι υπήρξε μαθητής του Ιταλού συνθέτη και μουσικοδιδασκάλου Νίκολα Πόρπορα.

Βιογραφικά στοιχεία

Ο Καφφαρέλλι γεννήθηκε στο Μπιτόντο, γόνος ευκατάστατης οικογένειας. Όταν έφτασε δέκα ετών κληρονόμησε το εισόδημα ενός οικογενειακού αμπελώνα και διέθεσε τα χρήματα αυτά για να σπουδάσει μουσική. Ο Καφφαρέλλι αποτελεί ιδιάζουσα περίπτωση καστράτου, καθώς εν αντιθέσει με τους περισσότερους της εποχής του, επέλεξε ο ίδιος τον ευνουχισμό του. Μάλιστα, έγινε ο αγαπημένος μαθητής του περίφημου Νίκολα Πόρπορα, ο οποίος μετά από έξι χρόνια σπουδών τού ανακοίνωσε: Μπορείς να πηγαίνεις· δεν έχω τίποτα άλλο να σου μάθω. Είσαι ο μεγαλύτερος τραγουδιστής στην Ευρώπη.

Το 1726 κάνει το ντεμπούτο του στη Ρώμη, τραγουδώντας στην όπερα Valdemaro του Ντομένικο Σάρρο· σύντομα η φήμη του εξαπλώθηκε σε όλη την Ιταλία, δίνοντας παραστάσεις σε Βενετία, Τορίνο, Μιλάνο και Φλωρεντία, με αποκορύφωμα την όπερα Cajo Fabricio του Γιόχαν Άντολφ Χάσσε στη Ρώμη. Η παρουσία του στο Λονδίνο δεν υπήρξε ιδιαίτερα επιτυχής, επισκιαζόμενος από την πρόσφατη φήμη του αντίπαλου δέους, τον Φαρινέλλι· εντούτοις, ενσάρκωσε αρκετούς ρόλους στο Κόβεντ Γκάρντεν, τραγουδώντας σε όπερες του Χαίντελ, με πιο γνωστή -ακόμη και στις μέρες μας- την άρια Ombra mai fù.

Η καριέρα του Καφφαρέλλι συνεχίστηκε και τα επόμενα χρόνια, με εμφανίσεις στη Μαδρίτη (1739), τη Βιέννη (1749), τις Βερσαλλίες (1753) και τη Λισσαβώνα (1755). Στη Γαλλία, όπου υπήρξε προσκεκλημένος του Λουδοβίκου ΙΕ΄, δεν κατάφερε να σταδιοδρομήσει· σε μια διαμάχη με έναν ποιητή, τον τραυμάτισε σοβαρά, προκαλώντας τον αποτροπιασμό της κοινής γνώμης. Από το 1734 ωστόσο, ο Καφφαρέλλι είχε διοριστεί στο βασιλικό παρεκκλήσι της Νάπολης· για τα επόμενα είκοσι χρόνια, έχοντας ως βάση τη Νάπολη, η παρουσία του στο Θέατρο Σαν Κάρλο ήταν συχνή, με έργα των Περγκολέζι, Πόρπορα, Χάσσε, αλλά και την όπερα La Clemenza di Tito του Γκλουκ.

Μετά τα 1756 οι εμφανίσεις του αρχίζουν και εκλείπουν, ωστόσο στα 1770 αποσπά τον θαυμασμό του Άγγλου μουσικοκριτικού Τσαρλς Μπέρνεϋ. Χάρη στις διόλου ευκαταφρόνητες αμοιβές για τις εμφανίσεις του, αλλά και τη συμπάθεια που τού είχε η αριστοκρατία, ο Καφφαρέλλι κατόρθωσε στη διάρκεια της καριέρας του να κάνει σπουδαία περιουσία· μέρος αυτής το επένδυσε στην αγορά εκτάσεων στη Νάπολη και την Καλαβρία. Σε ένα από τα παλάτσο (αρχοντικό) που έκτισε ανήρτησε την επιγραφή Amphion Thebas, ego domum (ο Αμφίων έκτισε τη Θήβα, εγώ τούτο το σπίτι), γεγονός το οποίο γελοιοποιήθηκε από τους ντόπιους, οι οποίοι συμπλήρωσαν στην επιγραφή ille cum, tu sine (αυτός με, εσύ χωρίς), αναφερόμενοι στο ότι ενώ ο Αμφίωνας έκανε περί τα δώδεκα παιδιά, ο καστράτος ήταν προφανώς άτεκνος.

Ο Καφφαρέλλι ως προσωπικότητα

Ο Καφφαρέλλι υπήρξε γνωστός για τον κυκλοθυμικό του χαρακτήρα, τόσο επί σκηνής όσο και εκτός αυτής. Από μαρτυρίες της εποχής μαθαίνουμε ότι τραγουδούσε την εκδοχή της προτίμησής του, αδιαφορώντας για τους συναδέλφους του και τη μη-συνοχή που αυτό προκαλούσε στη ροή του έργου. Πολλές φορές μάλιστα κορόιδευε τους άλλους τραγουδιστές, την ώρα που εκείνοι τραγουδούσαν, και συχνά τους σχολίαζε εκφώνως απευθυνόμενος σε μέλη του ακροατηρίου. Στα δε παρασκήνια η συμπεριφορά του ήταν κάκιστη, γεμάτη με μειωτικούς χαρακτηρισμούς και προκλητική συμπεριφορά· στο πνεύμα αυτό δεν έλλειπαν οι καυγάδες, τόσο με ξίφος όσο και άνευ. Για τη συμπεριφορά του αυτή συνελήφθη ουκ ολίγες φορές, με γνωστότερη περίσταση αυτήν της όπερας Antigono του Χάσσε, το 1745, όπου κατά τη διάρκεια της παράστασης γελοιοποίησε με επαίσχυντο τρόπο μια συμπρωταγωνίστριά του. Από την άλλη, η συνεργασία του με τον -επίσης ευέξαπτο- Χαίντελ φημολογείται πως υπήρξε άψογη και χωρίς εντάσεις, κάτι που πιθανότατα οφειλόταν στις γενναίες αμοιβές που τού παρείχε ο συνθέτης για την ερμηνεία του.

Ως φωνή ο Καφφαρέλλι κατατάσσεται στις μέτζο σοπράνο, έχοντας ωστόσο μεγάλη τονική έκταση, αλλά και ψηλή τεσιτούρα (η κύρια, άνετη φωνητική περιοχή έκαστου τραγουδιστή). Για τους σύγχρονούς του μόνο ο Φαρινέλλι ήταν ανώτερος, αποσπώντας επαίνους για τα φωνητικά του χαρίσματα. Ο δάσκαλός του, Πόρπορα, αν και απεχθανόταν τον αλαζονικό του χαρακτήρα, εντούτοις δήλωσε πως είναι ο μεγαλύτερος τραγουδιστής που έβγαλε ποτέ η Ιταλία. Στο παρακάτω απόσπασμα του Φρήντριχ Μέλχιορ Γκριμ, συγγραφέα και μουσικοκριτικού, συνοψίζεται εύγλωττα η απαράμιλλη τέχνη του:

Θα ήταν δύσκολο να περιγράψει κανείς τον βαθμό τελειότητας που ο τραγουδιστής αυτός έχει επιτύχει στην τέχνη του. Οι αρετές και η αγάπη πίσω από την αγγελική του φωνή σκιαγραφούν τον χαρακτήρα του, ενώ η αρτιότατη εκτελεστική ικανότητά του, η εκληκτική ευκολία και η ακρίβεια αυτής, σαγηνεύουν τα αισθήματα και την καρδιά· μόνο ένας αναίσθητος θα μπορούσε να αντισταθεί σ' αυτά.

Σε προχωρημένη ηλικία ο Καφφαρέλλι φαίνεται πως «μαλάκωσε»· δώρισε μεγάλο μέρος της περιουσίας του για φιλανθρωπικούς σκοπούς, ενώ ο Τσαρλς Μπέρνεϋ εντυπωσιάστηκε τόσο από το τραγούδι του, όσο και από τους καλούς του τρόπους. Ο Καφφαρέλλι άφησε την τελευταία του πνοή στην καλλιτεχνική του βάση, τη Νάπολη.

Πηγές

• Winton Dean, λήμμα Caffarelli, New Grove Dictionary of Music and Musicians
• Heriot, A: The Castrati in Opera (London, 1956)
• Rosselli, J: The Castrati as a Professional Group and a Social Phenomenon, 1550-1830 (Acta Musicologica LX, 1988, p143-179)