Ιστορικός συμβιβασμός

Ο γραμματέας του ΙΚΚ, Ενρίκο Μπερλινγκουέρ εκ των βασικών υποστηρικτών της προσέγγισης μεταξύ των αντίστοιχων (και αντίπαλων) πολιτικών δυνάμεων, του Ιταλικού Κομμουνιστικού Κόμματος και των Χριστιανοδημοκρατών.

Ο όρος Ιστορικός συμβιβασμός (ιταλικά: Compromesso storico‎‎), χρησιμοποιείται στην Ιταλία για να υποδείξει την προσπάθεια του Ιταλικού Κομμουνιστικού Κόμματος να καταλήξει σε πολιτική συμφωνία με τους Χριστιανοδημοκράτες, που αναπτύχθηκε στη δεκαετία του '70, για να φτάσει σε κυβερνητικές θέσεις. Αυτή η πολιτική δεν οδήγησε ποτέ το Κομμουνιστικό Κόμμα να συμμετάσχει στην κυβέρνηση σε έναν μεγάλο συνασπισμό.

Το 1973, ο Ενρίκο Μπερλινγκουέρ, γραμματέας του Κομμουνιστικού Κόμματος από το προηγούμενο έτος, πρότεινε τον «ιστορικό συμβιβασμό» στο περιοδικό Rinascita, στοχαζόμενος το πραξικόπημα στη Χιλή.

Αιτιολογία

Η πρόταση του Μπερλινγκουέρ προς τους Χριστιανοδημοκράτες για μια κυβερνητική συνεργασία ήταν να διακοπεί η λεγόμενη conventio ad excludedum του δεύτερου ιταλικού κόμματος από την κυβέρνηση, δηλαδή ο αποκλεισμός του ΙΚΚ από τις εθνικές κυβερνητικές πλειοψηφίες λόγω της γειτνίασής του με τη Σοβιετική Ένωση, με αυτόν τον τρόπο, επιπλέον, το ΙΚΚ θα είχε αντικαταστήσει το ΙΣΚ σε κυβερνητικές θέσεις, υποβιβάζοντας αυτό το άλλο κόμμα της ιταλικής αριστεράς σε θέση μειοψηφίας, σε σύγκριση με μια συμμαχία Χριστιανοδημοκρατών-ΙΚΚ.

Με αυτή τη συνεργασία δήλωσε ότι ήθελε να προστατεύσει την ιταλική δημοκρατία από τους κινδύνους της αυταρχικής επανάστασης και από τη στρατηγική της έντασης που αιματοκυλούσε τη χώρα από το 1969. Ταυτόχρονα ο Μπερλινγκουέρ επιβεβαίωσε στις δημόσιες παρεμβάσεις του την ανεξαρτησία των Ιταλών κομμουνιστών από την Σοβιετική Ένωση και την επιθυμία του να κάνει το κόμμα του δύναμη στη δυτική κοινωνία.

Ο "ιστορικός συμβιβασμός" προτάθηκε από τον Μπερλινγκουέρ με το δοκίμιο "Reflections on Italy after the Chile" που δημοσιεύτηκε σε τρία άρθρα στο περιοδικό Rinascita σχολιάζοντας το πραξικόπημα της Χιλής του 1973 , το οποίο είχε φέρει εσωτερικές αντιδραστικές δυνάμεις, σε συνεργασία με τις Ηνωμένες Πολιτείες, για να ανατρέψουν την κυβέρνηση του σοσιαλιστή Σαλβαντόρ Αλιέντε στις 11 Σεπτεμβρίου 1973:

• Rinascita αρ. 38 της 28ης Σεπτεμβρίου 1973:«Ιμπεριαλισμός και συνύπαρξη υπό το πρίσμα των γεγονότων της Χιλής - Απαιτείται προσεκτικός προβληματισμός για την παγκόσμια εικόνα».
• Rinascita αρ. 39 της 5ης Οκτωβρίου 1973:«Δημοκρατική πορεία και αντιδραστική βία - Αναστοχασμός για την Ιταλία μετά τα γεγονότα στη Χιλή».
• Rinascita αρ. 40 της 12ης Οκτωβρίου 1973: «Κοινωνικές συμμαχίες και πολιτικές ευθυγραμμίσεις - Σκέψεις για την Ιταλία μετά τα γεγονότα στη Χιλή».

Ο Αλιέντε είχε εκλεγεί το 1970, κερδίζοντας οριακά, και η κυβέρνησή του έπρεπε να υποστεί βίαιες επιθέσεις από την αντιπολίτευση για τρία χρόνια πριν ανατραπεί με ένα αιματηρό πραξικόπημα. Ως εκ τούτου, ο Μπερλινγκουέρ έγραψε ότι στην Ιταλία «θα ήταν εντελώς απατηλό να σκεφτεί κανείς ότι, ακόμη και αν τα κόμματα και οι δυνάμεις της αριστεράς κατάφερναν να φτάσουν το 51% των ψήφων και την κοινοβουλευτική εκπροσώπηση [...], αυτό το γεγονός θα εγγυάται την επιβίωση και την εργασία μιας κυβέρνησης που ήταν η έκφραση αυτού του 51%», εξ ου και η ανάγκη για μια πλειοψηφία που θα περιλάμβανε το ΙΚΚ και τους Χριστιανοδημοκράτες, των οποίων οι ψήφοι στις εκλογές του 1972 ανήλθαν σε περίπου 65%.

Υποδοχή και εξελίξεις

Η επιλογή του Μπερλινγκουέρ, που συνδέεται θεμελιωδώς με την πολιτική του ευρωκομμουνισμού, δεν βρήκε την εύνοια της αριστερής πτέρυγας του κόμματός του.

Η πρόταση του ιστορικού συμβιβασμού αντιμετωπίστηκε αρνητικά από το Ιταλικό Σοσιαλιστικό Κόμμα και ειδικότερα από αρκετούς εκπροσώπους του όπως ο Μπετίνο Κράξι και ο Ρικάρντο Λομπάρντι, οι οποίοι είδαν σε αυτό το σχέδιο μια σαφή προσπάθεια να περιθωριοποιηθεί το ΙΣΚ και να αποστασιοποιηθεί οριστικά η ιδέα μια εναλλακτικής πρότασης αριστερά της κυβέρνησης, η οποία περιλάμβανε επίσης το ΙΚΚ, αλλά με την ηγεσία των σοσιαλιστών.

Αντίθετα, η υποστήριξη για τον συμβιβασμό βρήκε υποστήριξη στην αριστερή πτέρυγα των Χριστιανοδημοκρατών που είχε ως αναφορές τον πρόεδρο του κόμματος Άλντο Μόρο και τον γραμματέα Μπενίνο Ζαγκανίνι, αλλά δεν είχε την υποστήριξη της δεξιάς πτέρυγας των Χριστιανοδημοκρατών, που εκπροσωπήθηκε από τον Τζούλιο Αντρεότι. Ο ίδιος ο Αντρεότι δήλωσε σε συνέντευξή του:«Κατά τη γνώμη μου, ο ιστορικός συμβιβασμός είναι το αποτέλεσμα μιας βαθιάς ιδεολογικής, πολιτιστικής, προγραμματικής και ιστορικής σύγχυσης και, στην πράξη, θα προέκυπτε από το άθροισμα δύο προβλημάτων: φεουδαρχισμός και κομμουνιστικός κολεκτιβισμός.

Ωστόσο, επιτεύχθηκε ένας ελάχιστος συμβιβασμός ακριβώς μέσω της εξωτερικής υποστήριξης που εγγυήθηκε το ΙΚΚ στη μονοκομματική κυβέρνηση της Εθνικής Αλληλεγγύης Χριστιανοδημοκρατών, με επικεφαλής τον Αντρεότι το 1976. Το 1978 αυτή η κυβέρνηση παραιτήθηκε για να επιτρέψει μια πιο οργανική είσοδο του ΙΚΚ στην πλειοψηφία, ακόμη και χωρίς υπουργούς στην κυβέρνηση Αντρεότι IV .

Ωστόσο, η προβληματική συνάντηση μεταξύ Κομμουνιστών και Χριστιανοδημοκρατών ώθησε την άκρα αριστερά να μποϊκοτάρει το ΙΚΚ και οδήγησε τις Ερυθρές Ταξιαρχίες να απαγάγουν (και αργότερα να σκοτώσουν) τον Άλντο Μόρο την ίδια ημέρα της πρώτης συζήτησης για την εμπιστοσύνη στη νέα κυβέρνηση Αντρεότι στις 16 Μαρτίου 1978.

Μετά από περίπου ένα χρόνο, το ΙΚΚ απέσυρε την υποστήριξή του προς την κυβέρνηση Αντρεότι, όντας δυσαρεστημένο με την έλλειψη επιρροής στην κυβερνητική γραμμή, και επέστρεψε στην αντιπολίτευση. Χωρίς την υποστήριξη του Μόρο για τον ιστορικό συμβιβασμό, οι Χριστιανοδημοκράτες αρχειοθέτησαν οριστικά τη γραμμή της τρίτης φάσης με το συνέδριο του κόμματος τον Φεβρουάριο του 1980, όταν η συμμαχία μεταξύ Ντορότει, Φανφανιάνι, Προπόστα και Νέων δυνάμεων επικράτησε με 57,7% και ενέκρινε την λεγόμενη αντιπολίτευση, που αποτελείται από την ομάδα Ζαγκανίνι και Αντρεότι, που συγκέντρωσε ποσοστό 42,3%.

Ο Μπερλινγκουέρ και το ΙΚΚ προσπάθησαν ξανά να προτείνουν τον ιστορικό συμβιβασμό στον νέο γραμματέα των Χριστιανοδημοκρατών Φλαμίνιο Πικόλι, αλλά μάταια. Επιπλέον, η εσωτερική αντίσταση μέσα στο Κομμουνιστικό Κόμμα παρέμεινε σημαντική.

Με αυτό που ο Μαλακούζο ορίζει ως το δεύτερο σημείο καμπής του Σαλέρνο , στις 28 Νοεμβρίου 1980 ο Μπερλινγκουέρ ανακοίνωσε ότι ήθελε να εγκαταλείψει τη γραμμή του ιστορικού συμβιβασμού για να αγκαλιάσει αυτή της «δημοκρατικής εναλλακτικής», για την οποία στόχος ήταν η αναζήτηση κυβερνήσεων, αλληλέγγυων εθνικών που απέκλεισαν τoυς Χριστιανοδημοκράτες.