Ιδιόμελο τροπάριο

Το ιδιόμελο είναι ένα τροπάριο που έχει δικό του, ιδιαίτερο μέλος και είναι μεμονωμένο στην ακολουθία. Δεν έχει μουσικό και ποιητικό πρότυπο και δεν λαμβάνεται ποτέ ως πρότυπο για άλλα τροπάρια. Συνήθως ιδιόμελα είναι τα δοξαστικά ή άλλα τροπάρια της Λιτής. Το πιο γνωστό ιδιόμελο είναι το "Κύριε, η εν πολλαίς αμαρτίαις περιπεσούσα γυνή..." της Κασσιανής, που ψάλλεται το απόγευμα της Μ. Τρίτης.

Ομοιάζει το ιδιόμελο με το αυτόμελο και με τον ειρμό, που έχουν δικό τους μέλος, με τη διαφορά ότι αυτά ανήκουν σε ένα σύνολο τροπαρίων, ενώ το ιδιόμελο είναι μόνο του.

Τα ιδιόμελα δεν δεσμεύονται από μετρικούς ή τονικούς κανόνες με συνέπεια να έχουν αναπτυχθεί ως ανεξάρτητα μουσικά άσματα, με ωραίες μελωδικές φράσεις. Είναι λυρικότατα και καθώς δεν περιορίζονται από στιχουργικούς κανόνες μπορούν να θεωρηθούν πρόδρομοι τού ελεύθερου στίχου. Ο Κωνσταντίνος Οικονόμος ο εξ Οικονόμων αναφέρει: "Καθ' όλου δε των ιερών της Εκκλησίας ασμάτων, τα ιδιόμελα, ίδιον έχοντα μέλος, ποικίλην αλλάσσουν μελωδίαν, εις ην αι λέξεις καθυποτάσσονται πολλάκις εις το μέλος". (Περί της γνησίας προφοράς της Ελληνικής γλώσσης", σελ. 699.)

Τα ωραιότερα και καλύτερα των ιδιομέλων είναι εκείνα, που ψάλλονται τα απογεύματα των Κυριακών της Μεγάλης Σαρακοστής, λεγόμενα και Απόστιχα Εσπερινού, τα οποία παρουσιάζουν κατανυκτικό ύφος σε αρχαία μελωδική γραμμή. Αυτά τα συγκεκριμένα αποτελούν συνθέσεις του Ιακώβου του Πρωτοψάλτου.

Συλλογή από ιδιόμελα των στιχηρών με τον μουσικό τρόπο εκφοράς τους (μέλος) περιέχονται στο Στιχηράριον, αρχικά χειρόγραφο εκκλησιαστικό μουσικό κώδικα και μετέπειτα έντυπο βιβλίο· το έργο είναι χρήσιμο στον ψάλτη.

Πηγές

• Θεοχάρης Δετοράκης, Βυζαντινή Υμνογραφία (Πανεπιστημιακές παραδόσεις), Ηράκλειο ²1997.

Δείτε επίσης

• Βυζαντινή μουσική