Ζωτικό ψεύδος

Ζωτικό ψεύδος ορίζεται κάθε μορφή ψεύδους που διατυπώνεται με την προοπτική ότι τα αποτελέσματα θα είναι ευεργετικά είτε για το ίδιο το πρόσωπο που το διατυπώνει είτε για κάποιο άλλο άτομο.

Σύμφωνα με την ψυχολογία, το ζωτικό ψεύδος, η παραποίηση δηλαδή της πραγματικότητας και η αυταπάτη του ατόμου ή του συνόλου των ατόμων, μπορεί να έχει τις ρίζες του στον φόβο της κατάρρευσης σε ατομικό ή ομαδικό επίπεδο αλλά και σε βαθύτερες ανάγκες ή εσωτερικευμένες αναπαραστάσεις που εδράζονται στην παιδική ηλικία. Το φαινόμενο του ζωτικού ψεύδους στηρίζεται σε έναν ηθικό κώδικα διαμορφωμένο έτσι ώστε να εξυπηρετεί τους «σημαντικούς στόχους της ομάδας», δικαιολογώντας στάσεις και συμπεριφορές. Συνηθίζεται είτε οι ομάδες είτε τα άτομα που μετέρχονται το ζωτικό ψεύδος να προβαίνουν στη θεωρητικοποίηση της παραποιημένης πραγματικότητας, καθώς επιλέγουν ασυνείδητα να αναπαράγουν επιλεκτικά αναμνήσεις και γεγονότα προς αυτή την κατεύθυνση, ενισχύοντας τη συλλογική αυταπάτη (collective self-deception).

Πρώτος ο Νορβηγός δραματουργός Χένρικ Ίψεν εφηύρε τον όρο «ζωτικό ψεύδος». Στο έργο του Αγριόπαπια (1884) αξιοποίησε τον όρο για να δηλώσει την ανάγκη των ανθρώπων να ζουν μέσα στα ψέματα, μεγάλα ή μικρά. Γενικότερα στη δραματουργία του ο Ίψεν αμφισβητεί τις παραδεδεγμένες αξίες της εποχής του, αφού διαπιστώνει πως οι άνθρωποι εγκλωβίζονται πολλές φορές μέσα σε αυτές. Έτσι, οι άνθρωποι οι οποίοι ζουν μέσα σε ένα ζωτικό ψεύδος επιλέγουν να αρνηθούν με τον τρόπο αυτό καταπιεστικές κοινωνικές επιταγές, θεωρώντας πως η εκάστοτε ανθρώπινη συμπεριφορά θα πρέπει - αδέσμευτη - να αξιολογείται με βάση τα αποτελέσματα που έχει και όχι ως προς τη συμμόρφωσή της σε κάποιον κανόνα ή ιδανικό.

Ενδεικτική βιβλιογραφία

Θ. Πελεγρίνης, Λεξικό της Φιλοσοφίας. Οι Έννοιες, οι θεωρίες, οι Σχολές, τα Ρεύματα και τα Πρόσωπα, εκδ. Ελληνικά Γράμματα, Αθήνα 2005.

Χ. Πουλόπουλος, Α. Τσιμπουκλή, Δυναμική των ομάδων και αλλαγή στους οργανισμούς, εκδ. Τόπος, Αθήνα 2016.

https://antikleidi.com/2016/09/08/zotika_psevdi/#google_vignette