Βυζαντινό φορητό ηλιακό ρολόι

Ενα φορητό ηλιακό ρολόι και ημερολόγιο της πρώιμης βυζαντινής εποχής εκτίθεται στο Μουσείο Επιστημών του Λονδίνου. Αγοράστηκε από ιδιώτη που ανέφερε ότι το απέκτησε στον Λίβανο. Χρονολογείται στο δεύτερο ήμισυ του 5ου αιώνα ή τις αρχές του 6ου αιώνα. Είναι κατασκευασμένο από ορείχαλκο (μπρούντζο) και έχει σχήμα δίσκου διαμέτρου 13,5 εκ. και βάθους περίπου 1,5 εκ. Η πρόσθια κυκλική επιφάνειά του φέρει σε δύο ημικύκλια τα ονόματα των μηνών του Ιουλιανού Ημερολογίου (ίδια με τα σημερινά), και σε μικρότερο κύκλο τα σύμβολα των ημερών της εβδομάδας (κεφάλια θεοτήτων). Επίσης κυκλικά έχει τα ονόματα κύριων πόλεων της εποχής σε ελληνική γραφή, όπως Ρώμη, Κωνσταντινούπολη, Ρόδος κ.ά. μαζί με το γεωγραφικό πλάτος τους σε μοίρες, επίσης σε ελληνικά αριθμητικά. Αυτός ο δίσκος είναι τυπικός και για άλλα φορητά ηλιακά ρολόγια της εποχής. Εκείνο που κάνει ιδιαίτερο το συγκεκριμένο ρολόι είναι ότι εσωτερικά φέρει σύστημα αξόνων και γραναζιών με καστάνια, μέρος ενός συστήματος που έδειχνε τη φάση της Σελήνης, την ημέρα του μήνα και τη θέση του Ήλιου στο ζωδιακό κύκλο. Σώζονται τέσσερα γρανάζια και δύο άξονες. Ο μηχανισμός αυτός μοιάζει με ανάλογο μηχανισμό που περιγράφει ο Αλ-Μπιρούνι περίπου το έτος 1000 μ.Χ. Η πίσω επιφάνεια του μηχανισμού λείπει και έχουν γίνει μόνο υποθετικές αναπαραστάσεις του. Μετά τον Μηχανισμό των Αντικυθήρων, είναι ο δεύτερος παλαιότερος μηχανισμός με οδοντωτούς τροχούς που έχει βρεθεί.

Η ανεύρεση αυτού του βυζαντινού μηχανισμού δείχνει ότι η ελληνιστική παράδοση που πιστοποιείται από τον Μηχανισμό των Αντικυθήρων (1ος αι. π.Χ.) συνεχίστηκε ενεργά και στην βυζαντινή εποχή και πιθανώς επηρέασε την αντίστοιχη ισλαμική παράδοση. Επίσης δείχνει την ανεπάρκεια των πληροφοριών που περιέχονται στις γραπτές πηγές.