Ανθρωπολογία του χορού και της μουσικής

Το κύριο λήμμα αυτής της κατηγορίας είναι το: Ανθρωπολογία.

Με τον όρο ανθρωπολογία του χορού και της μουσικής, εννοείται το πεδίο της ανθρωπολογίας που μελετά τόσο τον χορό όσο και τη μουσική ως πολιτισμικό φαινόμενο μιας κοινωνίας με σκοπό την εννοιολογική τους κατανόηση. Τα δύο αλληλένδετα αυτά πεδία της μουσικής και το χορού, «αγκαλιάζει» το ένα το άλλο, η μουσική μελωδία δηλαδή «ντύνει» τη σωματική και χορευτική κίνηση του ανθρώπου. Πιο συγκεκριμένα, η εκάστοτε Ανθρωπολογία συνδυάζοντας και προσεγγίζοντας εθνογραφικά μουσική και χορό, προσπαθεί να αντιληφθεί τη συνολική πολυποίκιλη όψη του ήχου και της κίνησης στη καθημερινότητα του ατόμου σε παγκόσμια διάσταση και πρακτικές. Αναλυτικότερα, ο χορός αλλά και η μουσική ηχώ αποτελούν εκφραστές των ανθρώπινων συναισθηματικών βίων που αναπαριστούν με τη σειρά τους τη πολιτισμική πραγματικότητα και αλήθεια κάθε ξεχωριστού εθνικού, κοινωνικού, πολιτικού τόπου.

Χορός και Μουσική

Στο πλαίσιο ενός ξεκάθαρου εθνογραφικού περιβάλλοντος, και της κοινωνικής συνδιαλλαγής του εαυτού και του άλλου ατόμου, του «διαφορετικού», διαφαίνεται πως ο χορός και η μουσική δημιουργούν τις εκφάνσεις της ζωής που δεν είναι απαραίτητα συγκεκριμένες και καθορισμένες αλλά προέρχονται ωστόσο από την ίδια τη γέννηση του καθημερινού βίου, που τον σηματοδοτούν κινητικά και μουσικά.

Ο Χορός, εν συνεχεία είναι ένας φυσικός τρόπος έκφρασης που συγκινεί συμμετέχων και παρατηρητή, αποτελεί ανθρώπινη συμπεριφορά διαμορφωμένη με σκόπιμες ρυθμικά και πολιτισμικά διαδοχές σωματικών κινήσεων, που επεξεργάζεται ό,τι συμβαίνει στη κοινωνία. Σημαντικό είναι να αναφερθεί πως ο χορός είτε κοινωνικός είτε τελετουργικός ακόμη και θεατρικός ενυπάρχει σε ένα σύνθετο πλέγμα σχέσεων. Ο ίδιος ερμηνεύεται από τους κοινωνικά προκαθορισμένους και νοηματοδοτημένους τρόπους κίνησης και φυσικά, την ιστορία των χορευτικών σχημάτων σε συγκεκριμένες κοινωνίες. Με αυτόν τον τρόπο ο χορός συνιστά «ένα κοινωνικό κείμενο» σύνθετο, πολύσημο και συνεχώς διαμορφούμενο.

Η Μουσική, αντίστοιχα σημαίνει τη παραγωγή ήχου που απολαμβάνει το άτομο καθώς αντιλαμβάνεται τη συναισθηματική επιρροή που αποτυπώνεται πάνω του και αναβλύζει από την ίδια την εμπειρία του ανθρώπου. Άρα μουσική όχι απλώς ως αυτόνομη καλλιτεχνική μορφή οργάνωσης του ήχου, αλλά ως κοινωνική σχέση και πολιτισμική πρακτική, εστιάζοντας στην πολλαπλότητα και την ποικιλομορφία των πολιτισμικών σημασιών των μουσικών επιτελέσεων από κοινωνία σε κοινωνία, αλλά και μέσα στα πλαίσια της ίδιας κοινωνίας.

Επιπλέον, ο χορός και αντίστοιχα η μουσική ως κοινωνικές πρακτικές ενεργούν κάθε φορά σύμφωνα με το χώρο και τον χρόνο, γίνονται εκφραστές της καθημερινής ζωής και της εκάστοτε κοινωνικής δομής που έρχονται σε επαφή. Το σώμα που κινείται, άρα που χορεύει είναι εν τέλει εκείνο που αναπαριστά και επιτελεί μια λειτουργία, μια μη λεκτική επικοινωνία. Αξιοσημείωτη πληροφορία θεωρείται πως τόσο ο χορός όσο και η μουσική ως κοινωνικές, πολιτισμικές διαδικασίες που συσχετίζονται με την ανθρώπινη ταυτότητα, εκτός από εκφραστές του εαυτού, του συλλογικού ή της κοινότητας, συγχρόνως «δομούν και διαχέουν πολιτισμικό νόημα» και μπορούν να καλλιεργήσουν μια διαλογική και πρακτική αφήγηση εμποτισμένη με πολιτικές θεωρήσεις.

Τρόποι και μέσα έρευνας του χορού και της μουσικής

Ο χορός και η μουσική καταγράφονταν συνήθως με τον πιο γνωστό στον ανθρωπολογικό χώρο, τρόπο, εκείνο της συμμετοχικής επιτόπιας παρατήρησης και της εθνογραφίας αλλά ακόμη και της ανάλυσης έτοιμων έντυπων κειμένων και εγγεγραμμένων ακουσμάτων (φωτογραφικό υλικό, φιλμ, βίντεο, ήχος, συνεντεύξεις, ερωτηματολόγια, ανακάλυψη μουσικών οργάνων, ντόπια παραδοσιακά λαϊκά άσματα, μουσικές και χορευτικές τελετουργίες). Με αυτόν το τρόπο η ανθρωπολογία της μουσικής και του χορού αναδυόταν στο κόσμο με τη βοήθεια της Οπτικής Ανθρωπολογίας και μέσα από την προσωπική και εμπειρική ματιά του παρατηρητή καθώς και του συμμετέχοντος που έδινε πληροφορίες.

Παραδείγματα ανθρωπολογικής σημασίας μουσικής και χορού

Σύμφωνα με το λαϊκό τραγούδι «Δακρύζουν μάτια και καρδιές όταν αναστενάζω» (Στέλιος Καζαντζίδης) μπορούμε να διαπιστώσουμε τη μεγάλη σημαντικότητα των ανθρώπινων αλληλένδετων αισθήσεων όπως η όραση και η ακοή που μαρτυρούν τη μνήμη του ανθρώπου. Αναλυτικότερα, η ακοή και περαιτέρω το τραγούδι, η μουσική, η ηχώ αλλά και ο χορός, η κίνηση των ανθρώπινων άκρων που συνοδεύουν ένα άσμα αποτελούν μεγαλειώδεις ικανότητες του ατόμου που του επιτρέπουν να επικοινωνούν, να μοιράζονται απόψεις και ιστορίες, να διασκεδάζουν και να συνευρίσκονται και φυσικά να υπάρχουν και να ζουν. Άλλοτε να θυμούνται και να συγκρατούν στη μνήμη τους ευχάριστες στιγμές που θέλουν να διαδώσουν. Επομένως δίχως την εύρεση της Ανθρωπολογίας του Χορού και της Μουσικής δεν θα κατανοούσαμε και τη σπουδαιότητα που αντλούμε από το πιο απλό τραγούδια και την πιο απλή χορευτική κινησιολογία που χωρίς εκείνα θα είμασταν «κουφοί», αναίσθητοι.

Ακόμη ο χορός μπορεί να αποτελέσει ένα τελετουργικό στάδιο σύμφωνα με το οποίο (παραδείγματος χάριν ο χορός του Ησαΐα) επιτρέπει στο παντρεμένο ζευγάρι να περάσει από το «θνητό», απλό στάδιο της σχέσης στην επισημοποίηση του ιερού δεσμού του ζευγαριού. Παρόμοια συνδήλωση μπορούμε να συναντήσουμε σε πολλά και διαφορετικά μέρη του πλανήτη είτε στο πεδίο του χορού είτε ακόμα και της μουσικής. Από την άλλη πλευρά η μουσική που μας αρέσει να ακούμε, ο χορός που επιθυμούμε να χορεύουμε δείχνει την ουσία και την πραγματοποίηση της ατομικότητάς καθώς, προβάλλουμε τη σύνδεση του εαυτού μας με το σώμα μας αλλά και τη θέση μας στον κόσμο.

Βιβλιογραφία

• Νάντια Σερεμετάκη (2018). Αναγνωρίζοντας το Καθημερινό. Εκδόσεις πεδίο.
• Τμήμα Κοινωνικής Ανθρωπολογίας και Ιστορίας. Περιεχόμενο μαθήματος. Πανεπιστήμιο Αιγαίου κοινωνικών επιστημών.
• Chrysagis, E., & Karampampas, P. (Eds.). (2017). Collaborative Intimacies in Music and Dance: Anthropologies of Sound and Movement (Vol. 10). Berghahn Books.