Αιτιολογική πρόταση

Στην σύνταξη, η αιτιολογική πρόταση αποτελεί δευτερεύουσα επιρρηματική πρόταση που δηλώνει την αιτία, τόσο στα νέα όσο και στα αρχαία ελληνικά.

Στα αρχαία ελληνικά

Εισάγεται με τους συνδέσμους ότι (μετά από ρήματα ψυχικού πάθους - εκφράζει πραγματική αιτιολογία), ως (όταν το περιεχόμενο είναι με υποκειμενική αιτιολογία όπως και στην ειδική πρόταση), διότι, ούνεκα, οθούνεκα (ο ούνεκα μπορεί να έχει και χρονική σημασία), ότε, οπότε, ει, επεί και επειδή.

Είναι επιρρηματικοί προσδιορισμοί της αιτίας.

Εκφέρονται με διάφορους τρόπους:

• Εκφέρονται με οριστική και δυνητική οριστική όταν εκφράζουν το πραγματικό γεγονός ή κάτι που θα μπορούσε να γίνει στο παρελθόν.
• Με δυνητική ευκτική, εκφέρεται όταν ένα γεγονός μπορεί να γίνει στο παρόν ή στο μέλλον.
• Με ευκτική του πλαγίου λόγου μπορεί να εκφερθεί όταν εξαρτάται από ιστορικό χρόνο και το γεγονός για το οποίο γίνεται ο λόγος συμβαίνει στο παρελθόν αλλά αυτό δεν συμβαίνει πάντοτε (π.χ. βέβαιο γεγονός, όπου η οριστική παραμένει).
• Μπορεί να γίνει εναλλαγή στις εγκλίσεις, δηλαδή να περιλαμβάνεται και πρόταση με οριστική αλλά και ευκτική.
• Εάν εισάγεται με το ει τότε λαμβάνει άρνηση μη και εκφέρονται ανάλογα με τις ανάγκες των υποθετικών λόγων μιας και τέτοιο φαινόμενο δεν υπάρχει στην αιτιολογική πρόταση.

Μετά από ρήματα ή εκφράσεις ψυχικού πάθους μπορεί να υπάρξει πρόταση που να εισάγεται με το ει, αν η αιτιολογία της είναι αμφιλεγόμενη ή υποκειμενική (όπως το ως). Συχνά μπορεί να λειτουργήσει ως υποκείμενο απρόσωπων εκφράσεων (π.χ. θαυμαστόν, άτοπον, αισχρόν, δεινόν εστίν).

Οι σύνδεσμοι επεί, διότι και ως μπορεί να εισάγουν και κύρια πρόταση, αν είναι η πρώτη πρόταση περιόδου ή ημιπεριόδου και δεν έπεται άλλη πρόταση.