Έκτακτο δικαστήριο

Έκτακτο δικαστήριο ονομάζεται το δικαστήριο, το οποίο συστήνεται ad hoc για την εκδίκαση μιας υπόθεσης ή ενός μικρού κύκλου υποθέσεων ατομικά ορισμένων. Το έκτακτο δικαστήριο διακρίνεται από το ειδικό δικαστήριο, το οποίο δε συνεδριάζει κι αυτό μόνιμα, παρά συνέρχεται ad hoc για να δικάσει μια υπόθεση, η σύστασή του όμως και η αρμοδιότητά του ρυθμίζονται από το νόμο κατά τρόπο γενικό και αόριστο και αφορούν απεριόριστο αριθμό μελλοντικών υποθέσεων.

Τα έκτακτα δικαστήρια είναι αντίθετα στην έννοια της δικαιοσύνης και στην αρχή του κράτους δικαίου. Η σύσταση ad hoc δικαστηρίων δεν εγγυάται την αμεροληψία των δικαστών, αντίθετα επιτρέπει στην εκτελεστική και στη νομοθετική εξουσία να παρεμβαίνουν σε εκκρεμείς υποθέσεις ενώπιον της δικαιοσύνης και να επηρεάζουν την έκβασή τους, μεριμνώντας για τους "κατάλληλους δικαστές". Γι’ αυτό και όλα τα δημοκρατικά Συντάγματα κατοχυρώνουν το ατομικό δικαίωμα καθενός να δικάζεται από δικαστήριο που έχει συσταθεί νόμιμα πριν ανακύψει η συγκεκριμένη υπόθεση και που έχει γενική αρμοδιότητα να εκδικάζει τέτοιας φύσης υποθέσεις (αρχή του «φυσικού δικαστή»).

Το ελληνικό Σύνταγμα στο άρθρο 8 απαγορεύει τη σύσταση εκτάκτων δικαστηρίων και κατοχυρώνει το δικαίωμα στο φυσικό δικαστή: "Κανένας δεν στερείται χωρίς τη θέλησή του το δικαστή που του έχει ορίσει ο νόμος. Δικαστικές επιτροπές και έκτακτα δικαστήρια, με οποιοδήποτε όνομα, δεν επιτρέπεται να συσταθούν". Το δικαίωμα αυτό δεν προσβάλλεται με την κατανομή των αρμοδιοτήτων ή των υποθέσεων μεταξύ δικαστηρίων, στο βαθμό που η κατανομή αυτή γίνεται εκ των προτέρων και με βάση αφηρημένα κριτήρια.