Φέλιξ Νούσμπαουμ

Φέλιξ Νούσμπαουμ
Γενικές πληροφορίες
Όνομα στη μητρική γλώσσα	Felix Nussbaum (Γερμανικά)
Γέννηση	11  Δεκεμβρίου 1904 Οσναμπρύκ
Θάνατος	9  Αυγούστου 1944 ή 2  Αυγούστου 1944 στρατόπεδο συγκέντρωσης Άουσβιτς-Μπίρκεναου
Κατοικία	d:Q106088298 Xantener Straße (1928–1932)
Χώρα πολιτογράφησης	Γερμανικό Ράιχ
Εκπαίδευση και γλώσσες
Ομιλούμενες γλώσσες	Γερμανικά
Πληροφορίες ασχολίας
Ιδιότητα	ζωγράφος
Αξιοσημείωτο έργο	Self-Portrait with Jewish Identity Card
Περίοδος ακμής	1924 - 1944
Οικογένεια
Σύζυγος	Felka Płatek
Γονείς	Philipp Nussbaum και Rahel Nussbaum
Σχετικά πολυμέσα

Ο Φέλιξ Νούσμπαουμ (Felix Nussbaum, 11 Δεκεμβρίου 1904 – 9 Αυγούστου 1944) ήταν Γερμανοεβραίος ζωγράφος, που καλλιτεχνικά εντάσσεται στα κινήματα της «Νέας Αντικειμενικότητας» και του σουρεαλισμού. Τα έργα του δίνουν μια σπάνια απεικόνιση της μοναξιάς του μεμονωμένου προσώπου ανάμεσα στα θύματα του Ολοκαυτώματος.

Οικογένεια και σπουδές

Ο Φέλιξ Νούσμπαουμ γεννήθηκε στο Όσναμπρυκ της Γερμανίας και ήταν γιος του Φίλιπ και της Ραχέλ Νούσμπαουμ. Ο Φίλιπ ήταν βετεράνος του Α΄ Παγκόσμιου Πολέμου και ερασιτέχνης ζωγράφος στα νιάτα του, αλλά χρειάσθηκε να εγκαταλείψει τη ζωγραφική για τον βιοπορισμό του. Για τον λόγο αυτον ενεθάρρυνε με πάθος τον γιο του να ασχοληθεί με την τέχνη.

Ο Φέλιξ υπήρξε σπουδαστής της ζωγραφικής σε όλη τη ζωή του, αρχίζοντας τις τυπικές σπουδές του στο αντικείμενο το 1920 στο Αμβούργο και στο Βερολίνο, και συνεχίζοντας όσο η πολιτική κατάσταση του το επέτρεπε. Στα πρώιμα έργα του, ο Φ. Νούσμπαουμ επηρεάσθηκε ισχυρά από τους Βίνσεντ βαν Γκογκ και Ανρί Ρουσσώ, ενώ αργότερα «απέτισε φόρο τιμής» και στους Τζόρτζιο ντε Κίρικο και Κάρλο Καρά. Η εξπρεσιονιστική ζωγραφική του Καρλ Χόφερ επηρέασε την προσεκτική προσέγγιση του Νούσμπαουμ στο χρώμα.

Το 1933 ο Νούσμπαουμ μελετούσε με υποτροφία στη Ρώμη από την Ακαδημία Τεχνών του Βερολίνου, όταν το Ναζιστικό Κόμμα ήρθε στην εξουσία στη Γερμανία. Εκείνο τον Απρίλιο ο Χίτλερ έστειλε τον υπουργό Προπαγάνδας του στη Ρώμη για να εξηγήσει στις καλλιτεχνικές ελίτ το πώς έπρεπε να αναπτυχθεί ένας εθνικοσοσιαλιστής καλλιτέχνης, πώς έπρεπε να προάγει τον ηρωισμό και την «άρια» φυλή. Ο Νούσμπαουμ συνειδητοποίησε εκείνη τη στιγμή ότι ως Εβραίος δεν θα μπορούσε να παραμείνει στην Ακαδημία του Βερολίνου.

Μετέπειτα ζωή

Αναμνηστική πλάκα στην κατοικία του ζωγράφου όταν έμενε στο Βίλμερσντορφ του Βερολίνου.

Η επόμενη δεκαετία της ζωής του καλλιτέχνη χαρακτηριζόταν από τον φόβο, ο οποίος αντανακλάται στα έργα του. Οι γονείς του κατέφυγαν στην Ελβετία, όπου το 1934 ο Φέλιξ έφερε και τους γνώρισε τη Φέλκα Πλάτεκ (Felka Platek, 1899-1944), μία ζωγράφο που είχε γνωρίσει στις σπουδές του στο Βερολίνο και με την οποία παντρεύτηκαν κατά τη διάρκεια της αυτοεξορίας τους στις Βρυξέλλες το 1937. Αλλά οι γονείς του Φέλιξ νοστάλγησαν υπερβολικά την πατρίδα τους και, παρά τις εντονότατες αντιρρήσεις του γιου τους, επέστρεψαν εκεί. Ο Φέλιξ δεν τους ξαναείδε ποτέ. Ο Φέλιξ και η Φέλκα θα περνούσαν τα επόμενα δέκα χρόνια στην εξορία, κυρίως στο Βέλγιο, σε μια περίοδο συναισθηματικής και καλλιτεχνικής απομονώσεως για τον ίδιο, αλλά και μεγάλης παραγωγικότητας.

Μετά την επίθεση της Γερμανίας στο Βέλγιο το 1940, ο Νούσμπαουμ συνελήφθη από τη βελγική αστυνομία ως «πολίτης εχθρικής χώρας» και ακολούθως μεταφέρθηκε στο στρατόπεδο Σαιν-Συπριέν της νότιας Γαλλίας. Οι συνθήκες του στρατοπέδου αυτού επηρέασαν τα έργα του της περιόδου εκείνης. Τελικώς υπέγραψε μια αίτηση προς τις αρχές του στρατοπέδου να επιστραφεί στη Γερμανία και απέδρασε από το τρένο που τον μετέφερε. Κατάφερε να συναντηθεί με τη Φέλκα στις κατεχόμενες Βρυξέλλες και εκεί άρχισαν μια ζωή κρυπτόμενοι. Χωρίς νομιμοποιητικά έγγραφα, ο Νούσμπαουμ δεν θα μπορούσε να βρει εργασία, αλλά φιλικά πρόσωπα του έδωσαν καταφύγιο και είδη ζωγραφικής, ώστε να συνεχίσει την τέχνη του. Το σκοτάδι των επόμενων τεσσάρων ετών της ζωής του μπορεί να γίνει αντιληπτό από τα έργα του εκείνης της περιόδου.

Το 1944 ήταν το έτος κατά το οποίο η πολιτική της ναζιστικής Γερμανίας είχε τις τραγικές της τελικές συνέπειες στην οικογένεια Νούσμπαουμ. Τον Φεβρουάριο οι γονείς του ζωγράφου εξοντώθηκαν στο Άουσβιτς. Τον Ιούλιο ο Φέλιξ Νούσμπαουμ και η σύζυγός του ανακαλύφθηκαν από τις γερμανικές ένοπλες δυνάμεις να κρύβονται σε μια σοφίτα. Στάλθηκαν αρχικώς στο Στρατόπεδο Μεταγωγών του Μέχελεν, όπου είχαν τους αριθμούς XXVI/284 και XXVI/285. Στις 2 Αυγούστου γνωρίζουμε ότι έφθασαν στο Άουσβιτς και μία εβδομάδα αργότερα ο ζωγράφος δολοφονήθηκε, προτού κλείσει τα 40 χρόνια ηλικίας. Στις 3 Σεπτεμβρίου ο ένας αδελφός του στάλθηκε στο Άουσβιτς και στις 6 του μήνα η κουνιάδα και η ανεψιά του επίσης εξοντώθηκαν εκεί. Τέλος, τον Δεκέμβριο, ο άλλος αδελφός του ζωγράφου πέθανε από εξάντληση στο Στρατόπεδο συγκέντρωσης Στούτχοφ. Μέσα σε λιγότερο από ένα έτος ολόκληρη η οικογένεια Νούσμπαουμ είχε εξοντωθεί.

Το έργο του

Τα δύο τελευταία χρόνια της ζωής του, ο Νούσμπαουμ δημιούργησε δύο από τα γνωστότερα έργα του: την «Αυτοπροσωπογραφία με εβραϊκή αστυνομική ταυτότητα» (1943) και τον «Θρίαμβο του Θανάτου» (1944).

Ο «Θρίαμβος του Θανάτου»

Ο «Θρίαμβος του Θανάτου» καταδεικνύει την προσοχή του ζωγράφου στη λεπτομέρεια. Σύμφωνα με τη βιογραφία του, το τσαλακωμένο κομμάτι παρτιτούρας στο κάτω μέρος του πίνακα περιέχει τα πρώτα αρκετά μέτρα του «The Lambeth Walk», ενός δημοφιλούς τραγουδιού από το αγγλικό μιούζικαλ Me and My Girl (1937).

Επιλεγμένα έργα

• 
  «Το μυστικό»
• 
  «Μαριονέτες»
• 
  «Αυτοπροσωπογραφία με πετσέτα» (1936)
• 
  «Ο έρημος δρόμος»
• 
  «Ο θρίαμβος του Θανάτου»
• 
  «Ο πρόσφυγας» (1939)

Μνήμη

Το «Felix Nussbaum Haus» στο Όσναμπρυκ

Το 1998 άνοιξε τις πύλες του το «Felix Nussbaum Haus» στο Όσναμπρυκ, μια πινακοθήκη που εκθέτει τα έργα του Φέλιξ Νούσμπαουμ.

Το Art and Remembrance: The Legacy of Felix Nussbaum (= «Τέχνη και ανάμνηση: Η κληρονομιά του Φέλιξ Νούσμπαουμ») είναι ένα ντοκιμαντέρ του 1993 σε σκηνοθεσία Μπάρμπαρα Πφέφερ. Επίσης, το 1999 ο καλλιτέχνης παρουσιάσθηκε μαζί με τους συγκρατούμενούς του σε στρατόπεδο συγκεντρώσεως καλλιτέχνες Γιαν Κόμσκι and Ντίνα Γκοτλήμποβα στο ντοκιμαντέρ Eyewitness, που κέρδισε υποψηφιότητα για Όσκαρ καλύτερου ντοκιμαντέρ μικρού μήκους.

Βιβλιογραφία

• Karl G. Kaster: Felix Nussbaum: Art Defamed, Art in Exile, Art in Resistance (βιογραφία), 1η αγγλ. έκδ., Overlook, 1997
• Berger, Eva: Felix Nussbaum : verfemte Kunst - Exilkunst - Widerstandskunst (στη γερμανική), 4η έκδ., Bramsche 2007, ISBN 978-3-89946-089-6

Εξωτερικοί σύνδεσμοι

• Felix Nussbaum - online έκθεση από το Γιαντ Βασσέμ
• «Πινακοθήκη των 10 ονείρων»