Batman Begins

Από τη Βικιπαίδεια, την ελεύθερη εγκυκλοπαίδεια
Batman Begins
ΣκηνοθεσίαΚρίστοφερ Νόλαν[1][2][3]
ΠαραγωγήΤσαρλς Ρόβεν, Έμα Τόμας και Larry J. Franco
ΣενάριοΝτέιβιντ Σ. Γκόγιερ[4] και Κρίστοφερ Νόλαν[4]
Βασισμένο σεΜπάτμαν
ΠρωταγωνιστέςΚρίστιαν Μπέιλ[5][2][3], Μάικλ Κέιν[5][3][6], Λίαμ Νίσον[6][7][4], Κέιτι Χολμς[3][6][7], Γκάρι Όλντμαν[6][7][4], Κίλιαν Μέρφι[3][6][7], Τομ Γουίλκινσον[6][7][4], Μόργκαν Φρίμαν[6][7][4], Κεν Γουατανάμπι[5][6][7], Ρούτγκερ Χάουερ[6][7][4], Μαρκ Μπουν Τζούνιορ[6][8], Ράντε Σερμπέτζια[8], Ρίτσαρντ Μπρέικ[7][4][8], Λάρι Χόλντεν[8], Τζέραλντ Μέρφι[8], Κόλιν ΜακΦάρλαν[8], Γκας Λιούις[7][4][8], Λάινους Ρόουτς[6][7][4], Σάρα Στιούαρτ[7][4][8], Christine Adams[9], Jon Foo[9], Tamer Hassan[9], Jeremy Theobald[9], Karen David[9], Τζακ Γκλίσον[9], Ντέιβ Λεγκένο[9], Lucy Russell[9], Joey Ansah[9], Stephen Walters[9], Σέιν Ρίμερ[9], TJ Ramini[9], John Nolan[9] και Tom Nolan[9]
ΜουσικήΤζέιμς Νιούτον Χάουαρντ και Χανς Ζίμμερ
ΤραγούδιΧανς Ζίμμερ
ΦωτογραφίαΓούλι Πφίστερ
ΜοντάζLee Smith
ΕνδυματολόγοςLindy Hemming
Εταιρεία παραγωγήςDC Comics, Legendary Entertainment, Warner Bros.[10] και Syncopy Inc.
ΔιανομήInterCom και Netflix
Πρώτη προβολή15  Ιουνίου 2005 (Ηνωμένες Πολιτείες Αμερικής)[11], 27  Ιουλίου 2005 (Σουηδία)[12], 16  Ιουνίου 2005 (Γερμανία)[13] και 2005
Διάρκεια140 λεπτά
ΠροέλευσηΗνωμένες Πολιτείες Αμερικής[14][15] και Ηνωμένο Βασίλειο[14][15]
ΓλώσσαΑγγλικά[14]

Το Batman Begins είναι αμερικανική ταινία περιπέτειας, παραγωγής 2005, σε σκηνοθεσία Κρίστοφερ Νόλαν και σε σενάριο του Ντέιβιντ Σ. Γκόγιερ. Η ταινία είναι βασισμένη στο χαρακτήρα Μπάτμαν της DC Comics. Πρωταγωνιστεί ο Κρίστιαν Μπέιλ στο ρόλο του Μπάτμαν, μαζί με τους Μάικλ Κέιν, Λίαμ Νίσον, Κέιτι Χολμς, Γκάρι Όλντμαν, Μόργκαν Φρίμαν, Κίλιαν Μέρφι και Τομ Γουίλκινσον. Το Batman Begins αποτελεί επαναπροσδιορισμό της σειράς ταινιών Μπάτμαν (Batman), διηγώντας την αρχική ιστορία του χαρακτήρα ξεκινώντας με το φόβο του Μπρους Γουέιν για τις νυχτερίδες, το θάνατο των γονιών του και το ταξίδι του που τον μετέτρεψε στον σούπερ ήρωα Μπάτμαν. Το σενάριο είναι εμπνευσμένο από τα κλασικά βιβλία κόμικ The Man Who Falls, Batman: Year One και Batman: The Long Halloween.

Μετά από μια σειρά ανεπιτυχών πρότζεκτ να μεταφερθεί ξανά ο Μπάτμαν στη μεγάλη οθόνη, ύστερα από την καλλιτεχνική αποτυχία Μπάτμαν & Ρόμπιν (Batman & Robin) το 1997, οι Κρίστοφερ Νόλαν και Ντέιβιντ Σ. Γκόγιερ ξεκίνησαν να δουλεύουν στην ταινία στις αρχές του 2003 και στόχευαν για έναν σκοτεινότερο και πιο ρεαλιστικό τόνο, με ανθρωπιά και ρεαλισμό ως τη βάση της ταινίας. Ο στόχος ήταν να κάνουν το κοινό να νοιαστεί τόσο για τον Μπάτμαν όσο και για τον Μπρους Γουέιν. Η ταινία βασίστηκε κυρίως σε παραδοσιακά σταντς και μινιατούρες και ελάχιστα στη χρήση ηλεκτρονικού υπολογιστή. Ένα καινούριο Μπάτμομπιλ και κοστούμι κατασκευάστηκαν ειδικά για την ταινία.

Το Batman Begins αποδείχτηκε καλλιτεχνική[16] και εισπρακτική επιτυχία. Κυκλοφόρησε στους κινηματογράφους στις 15 Ιουνίου 2005 και απέφερε 373,6 εκατομμύρια δολάρια παγκοσμίως.[17] Οι κριτικοί σημείωσαν πως ο φόβος ήταν ένα κοινό θέμα σε ολόκληρη την ταινία και παρατήρησαν ότι διέθετε έναν σκοτεινότερο τόνο σε σύγκριση με τις προηγούμενες ταινίες Μπάτμαν. Έλαβε μία υποψηφιότητα για Όσκαρ[18] και τρεις για BAFTA.[19]

Η ταινία ξεκίνησε την τριλογία Μπάτμαν του Νόλαν. Μία συνέχεια με τίτλο Ο Σκοτεινός Ιππότης (The Dark Knight) κυκλοφόρησε τον Ιούλιο του 2008 και η τρίτη και τελευταία ταινία με τίτλο Ο Σκοτεινός Ιππότης: Η Επιστροφή (The Dark Knight Rises) κυκλοφόρησε τον Ιούλιο του 2012. Και οι δύο συνέχειες έγιναν με τη συμμετοχή των Νόλαν και Μπέιλ στη σκηνοθεσία και τον πρωταγωνιστικό ρόλο αντίστοιχα.

Πλοκή[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

Όταν ήταν μικρός, ο Μπρους Γουέιν είδε μπροστά στα μάτια του τη δολοφονία των γονιών του, κάτι που του προκάλεσε μια εμμονή για εκδίκηση. Αφού εξαφανίστηκε στην Ανατολή για να βρει καταφύγιο και συμβουλή από τον επικίνδυνο αλλά έντιμο αρχηγό των νίντζα Ρα'ς αλ Γκουλ, επιστρέφει στην Γκόθαμ Σίτυ, η οποία πλέον κυβερνάται από το οργανωμένο έγκλημα και από επικίνδυνους ανθρώπους που χειραγωγούν το σύστημα. Μέσα σε όλα αυτά η εταιρία δισεκατομμυρίων που κληρονόμησε γλιστράει μέσα από τα χέρια του. Η ανακάλυψη μιας σπηλιάς κάτω από την έπαυλή του και μια πρωτότυπη στολή τον οδηγεί να δημιουργήσει ένα άλλο πρόσωπο, με το οποίο θα προκαλέσει φόβο στην καρδιά του εγκλήματος και έτσι γίνεται ο Μπάτμαν. Με τη βοήθεια του Επιθεωρητή Τζέιμς Γκόρντον, ο Μπάτμαν στρέφεται εναντίον διάφορων κακοποιών όπως τη μαφία του Καρμιν Φαλκόνε, τον διεστραμένο γιατρό Τζόναθαν "Σκιάχτρο" Κρέιν και έναν τρίτο εγκληματία, ο οποίος γνωρίζει τον Μπρους Γουέιν και περιμένει να κάνει το χτύπημά του τη σωστή στιγμή. Ο ίδιος ο Ρα'ς αλ Γκουλ.

Ηθοποιοί και χαρακτήρες[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

Παραγωγή[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

Ανάπτυξη[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

Τον Ιανουάριο του 2003, η Warner Bros. προσέλαβε τον Κρίστοφερ Νόλαν να σκηνοθετήσει τη νέα άτιτλη ακόμα ταινία Μπάτμαν[20] και τον Ντέιβιντ Σ. Γκόγιερ να γράψει το σενάριο.[21] Ο Νόλαν εξέφρασε την πρόθεσή του να επανεφεύρει τη σειρά ταινιών Μπάτμαν "λέγοντας την αρχική ιστορία του χαρακτήρα, η οποία είναι μια ιστορία που δεν έχει ειπωθεί ξανά". Ο Νόλαν είπε ότι η ανθρωπιά και ο ρεαλισμός θα είναι η βάση της ταινίας και ότι "ο κόσμος του Μπάτμαν είναι αυτός της προσγειωμένης πραγματικότητας. Θα είναι μια αναγνωρίσιμη, σύγχρονη πραγματικότητα μέσα στην οποία μία εξωπραγματική ηρωική φιγούρα αναδύεται". Ο Γκόγιερ είπε ότι στόχος της ταινίας ήταν να κάνει το κοινό να νοιαστεί τόσο για τον Μπάτμαν όσο και για τον Μπρους Γουέιν.[22] Ο Νόλαν ένιωθε ότι οι προηγούμενες ταινίες ήταν ασκήσεις στο στυλ παρά στην τέχνη και ως έμπνευση για την απεικόνιση του βάθους του χαρακτήρα Μπάτμαν χρησιμοποίησε την ταινία Σούπερμαν (Superman, 1978) του Ρίτσαρντ Ντόνερ.[23] Επίσης όπως και στο Σούπερμαν, ο Νόλαν ήθελε ένα all-star καστ για τους β' ρόλους ώστε να δώσει μια πιο επική αίσθηση και αξιοπιστία στην ιστορία.[24]

Το προσωπικό "εναρκτήριο σημείο" του Νόλαν αποτέλεσε το κόμικ The Man Who Falls, μια μικρή ιστορία των Ντένι Ο' Νιλ και Ντικ Τζιορντάνο για τα ταξίδια του Μπρους Γουέιν ανά τον κόσμο. Μια από τις πρώτες σκηνές στο Batman Begins με τον Μπρους Γουέιν να πέφτει μέσα σε ένα πηγάδι μεταφέρθηκε από το The Man Who Falls.[25] Το Batman: The Long Halloween σε σενάριο του Τζεφ Λόεμπ και σε σχέδιο του Τιμ Σέιλ, επηρέασε τον Γκόγιερ στο γράψιμο του σεναρίου, με τον κακό Καρμίν Φαλκόνε να αποτελεί ένα από τα πολλά στοιχεία που προσαρμόστηκαν από τον κόμικ στην ταινία.[25] Στο σενάριο υπήρχε αρχικά η πρόθεση να προστεθεί ο χαρακτήρας του Χάρβεϊ Ντεντ/Διπρόσωπος, αλλά αντικαταστάθηκε από έναν νέο χαρακτήρα, τη Ρέιτσελ Ντοζ όταν οι συγγραφείς συνειδητοποίησαν όταν θα τον αδικούσαν.[26] Τον χαρακτήρα του Ντεντ, τον υποδύθηκε ο Άρον Έκχαρτ στη συνέχεια Ο Σκοτεινός Ιππότης (The Dark Knight) το 2008. Ο Γκόγιερ χρησιμοποίησε το κενό της πολυετούς απουσίας του Μπρους Γουέιν που παρουσιάστηκε στο κόμικ Batman: Year One ως βοήθεια στο στήσιμο των γεγονότων της ταινίας στα χρόνια που ακολούθησαν.[27] Ο Επιθεωρητής Τζέιμς Γκόρντον βασίστηκε στην ενσάρκωσή του στο κόμικ Batman: Year One. Οι σεναριογράφοι χρησιμοποίησαν επίσης τη κεντρική πλοκή του Batman: Year One στην οποία μια διεφθαρμένη αστυνομική δύναμη οδήγησε στον Γκόρντον και στη Γκόθαμ Σίτι να έχουν ανάγκη τον Μπάτμαν.[25]

Κάστινγκ[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

Ο Μπέιλ πήρε το ρόλο του Μπάτμαν στις 11 Σεπτεμβρίο 2003[28], έχοντας εκφράσει ενδιαφέρον να υποδυθεί τον σούπερ ήρωα από την περίοδο που ο Ντάρεν Αρονόφσκι σχεδίαζε τη δική του προσαρμογή.[23] Κάποιοι από τους πρώτους υποψήφιους για το ρόλο ήταν οι Μπίλι Κράνταπ, Τζέικ Τζίλενχαλ, Χιου Ντάνσι, Τζόσουα Τζάκσον και Κίλιαν Μέρφι.[28] Ο Μπέιλ θεωρούσε ότι οι προηγούμενες ταινίες δεν χρησιμοποίησαν σωστά το χαρακτήρα του Μπάτμαν, δίνοντας έμφαση στους χαρακτήρες των κακών.[29] Για να υποδυθεί σωστά το ρόλο, ο Μπέιλ μελέτησε γραφικές νουβέλες και απεικονίσεις του Μπάτμαν.[30] Ο Νόλαν είπε για τον Μπέιλ, "Είχε ακριβώς την ισορροπία του σκότους και του φωτός που ψάχναμε".[31] Ο Μπέιλ περίεγραψε το ρόλο σαν να υποδύεται τέσσερις χαρακτήρες: τον εξαγριωμένο Μπάτμαν, το ρηχό πλέιμποϊ Μπρους, τον εκδικητικό νεαρό άνδρα και τον ωριμότερο, πιο θυμωμένο Μπρους, ο οποίος ανακαλύπτει το σκοπό στη ζωή του.[32]

Για το ρόλο του Ρα'ς αλ Γκουλ, ο Νόλαν συζήτησε με τον Γκάι Πιρς αλλά και οι δυο αποφάσισαν ότι ο ηθοποιός ήταν πολύ νέος για το ρόλο.[33] Οι Σάρα Μισέλ Γκέλαρ και Ρέιτσελ ΜακΆνταμς ήταν υποψήφιες για το ρόλο της Ρέιτσελ Ντοζ πριν τελικά καταλήξει στην Κέιτι Χολμς. Ο Νόλαν βρήκε μια "τεράστια ζεστασιά και μεγάλη συναισθηματική έλξη" στη Χολμς και επίσης πίστευε ότι "διαθέτει μια ωριμότητα πέρα από τα χρόνια της, η οποία περνάει στην ταινία και είναι απαραίτητη στην ιδέα ότι η Ρέιτσελ είναι κάτι σαν την ηθική συνείδηση του Μπρους".[34] Ο Νόλαν αρχικά ήθελε να δώσει στον Γκάρι Όλντμαν ένα ρόλο κακού[35] αλλά όταν ο ηθοποιός Κρις Κούπερ απέρριψε το ρόλο του Επιθεωρητή Γκόρντον, αποφάσισε να τον δώσει στον Όλντμαν.[36]

Box office[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

Με προϋπολογισμό 150.000.000 δολάρια[17], το Βatman Begins άνοιξε στην 1η θέση συγκεντρώνοντας 48,7 εκατομμύρια δολάρια.[17] Οι συνολικές εισπράξεις στο αμερικανικό box office έφτασαν τα 206,8 εκατομμύρια δολάρια ενώ στον υπόλοιπο κόσμο τα 166,8 εκατομμύρια δολάρια.[17] Παγκοσμίως απέφερε 373,6 εκατομμύρια δολάρια.[17] Ήταν η 8η μεγαλύτερη εισπρακτική επιτυχία στις Ηνωμένες Πολιτείες για το 2008 και η 9η παγκοσμίως.[17] Ανάμεσα στις υπόλοιπες ταινίες της σειράς καταλαμβάνει την 3η θέση τόσο στις Ηνωμένες Πολιτείες όσο και παγκοσμίως.[37]

Βραβεία & Υποψηφιότητες[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

Ο Γουάλι Πφίστερ ήταν η μόνη οσκαρική υποψηφιότητα της ταινίας στην κατηγορία Καλύτερης Φωτογραφίας.[18] Στα Βραβεία Βρετανικής Ακαδημίας Κινηματογράφου η ταινία έλαβε τρεις υποψηφιότητες στις κατηγορίες: Καλύτερα Ειδικά Εφέ, Καλύτερος Ήχος και Καλύτερος Σχεδιασμός Παραγωγής.[19]

Οργάνωση Κατηγορία Υποψήφιος Αποτέλεσμα
Όσκαρ[18] Φωτογραφία Γουάλι Πφίστερ υποψηφιότητα
BAFTA[19] Σχεδιασμός Παραγωγής Νέιθαν Κρόουλι υποψηφιότητα
Ειδικά Εφέ Τζάνεκ Σιρς, Νταν Γκλας, Κρις Κόρμπουλντ & Πολ Τζ. Φράνκλιν υποψηφιότητα
Ήχος Ντέιβιντ Έβανς, Στέφαν Χένριξ & Πίτερ Λίντσεϊ υποψηφιότητα

Παραπομπές[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

  1. www.imdb.com/title/tt0372784/. Ανακτήθηκε στις 7  Μαΐου 2016.
  2. 2,0 2,1 www.filmaffinity.com/es/film943383.html. Ανακτήθηκε στις 7  Μαΐου 2016.
  3. 3,0 3,1 3,2 3,3 3,4 www.adorocinema.com/filmes/filme-51013/. Ανακτήθηκε στις 7  Μαΐου 2016.
  4. 4,00 4,01 4,02 4,03 4,04 4,05 4,06 4,07 4,08 4,09 4,10 www.siamzone.com/movie/m/3037. Ανακτήθηκε στις 7  Μαΐου 2016.
  5. 5,0 5,1 5,2 www.metacritic.com/movie/batman-begins. Ανακτήθηκε στις 7  Μαΐου 2016.
  6. 6,00 6,01 6,02 6,03 6,04 6,05 6,06 6,07 6,08 6,09 6,10 www.ofdb.de/film/73992,Batman-Begins. Ανακτήθηκε στις 7  Μαΐου 2016.
  7. 7,00 7,01 7,02 7,03 7,04 7,05 7,06 7,07 7,08 7,09 7,10 7,11 www.bbfc.co.uk/releases/batman-begins-2005-1. Ανακτήθηκε στις 7  Μαΐου 2016.
  8. 8,0 8,1 8,2 8,3 8,4 8,5 8,6 8,7 www.imdb.com/title/tt0372784/fullcredits. Ανακτήθηκε στις 7  Μαΐου 2016.
  9. 9,00 9,01 9,02 9,03 9,04 9,05 9,06 9,07 9,08 9,09 9,10 9,11 9,12 9,13 (Τσεχικά) Česko-Slovenská filmová databáze. 2001.
  10. stopklatka.pl/film/batman-poczatek. Ανακτήθηκε στις 7  Μαΐου 2016.
  11. www.boxofficemojo.com/movies/?id=batmanbegins.htm.
  12. www.sfi.se/sv/svensk-filmdatabas/Item/?itemid=61043&type=MOVIE&iv=Basic.
  13. (Αγγλικά) Internet Movie Database. www.imdb.com/title/tt0372784/releaseinfo. Ανακτήθηκε στις 14  Απριλίου 2017.
  14. 14,0 14,1 14,2 The American Film Institute Catalog of Motion Pictures. 63317. Ανακτήθηκε στις 14  Σεπτεμβρίου 2020.
  15. 15,0 15,1 BFI Film & TV Database. 4ce2b8a5c726d. Ανακτήθηκε στις 14  Σεπτεμβρίου 2020.
  16. «Batman Begins στο Rotten Tomatoes». Rotten Tomatoes. Ανακτήθηκε στις 30 Ιουνίου 2012. 
  17. 17,0 17,1 17,2 17,3 17,4 17,5 «Batman Begins στο Box Office Mojo». Box Office Mojo. Ανακτήθηκε στις 30 Ιουνίου 2012. 
  18. 18,0 18,1 18,2 «The 78th Academy Awards (2006) Nominees and Winners». oscars.org. 5 Μαρτίου 2006. Ανακτήθηκε στις 30 Ιουνίου 2012. 
  19. 19,0 19,1 19,2 «BAFTA Awards». bafta.org. IMDb. 19 Φεβρουαρίου 2006. Ανακτήθηκε στις 30 Ιουνίου 2012. 
  20. Fleming, Michael (27 Ιανουαρίου 2003). «'Batman' captures director Nolan». Variety. http://www.variety.com/article/VR1117879566. Ανακτήθηκε στις 30 Ιουνίου 2012. 
  21. Brodesser, Claude (26 Μαρτίου 2003). «Inside Move: WB jump starts Batmobile». Variety. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 2012-05-16. https://web.archive.org/web/20120516200631/http://www.variety.com/article/VR1117883691. Ανακτήθηκε στις 30 Ιουνίου 2012. 
  22. Graser, Marc (8 Φεβρουαρίου 2004). «The bat and the beautiful». Variety. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 2012-12-09. https://archive.today/20121209095044/http://www.variety.com/article/VR1117899714. Ανακτήθηκε στις 30 Ιουνίου 2012. 
  23. 23,0 23,1 Smith, Adam (Ιούλιου 2005). «The Original American Psycho». Empire: σελ. 74–80, 82, 84, 87. https://archive.org/details/iamamerica00smit. Ανακτήθηκε στις 30 Ιουνίου 2012. 
  24. The Journey Begins: Creative Concepts. 2005. 
  25. 25,0 25,1 25,2 Dan DiDio (Vice President of DC Comics), David S. Goyer (Co-writer), Paul Levitz (President – DC Comics), Christopher Nolan (Director), Schreck, Bob (Batman Editor – DC Comics) (2006). Genesis of the Bat (DVD featurette). Ανακτήθηκε στις 30 Ιουνίου 2012. 
  26. Christopher Nolan; David S. Goyer (2007). Absolute Batman: The Long Halloween. σελ. §Introduction. ISBN 1-4012-1282-4. 
  27. Stax (24 Σεπτεμβρίου 2004). «The Influences of Batman Begins». IGN. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 24 Δεκεμβρίου 2008. Ανακτήθηκε στις 30 Ιουνίου 2012. 
  28. 28,0 28,1 Dunkley, Cathy (7 Σεπτεμβρίου 2003). «Inside Move: New dynamic for WB duo». Variety. http://www.variety.com/article/VR1117891989.html. Ανακτήθηκε στις 30 Ιουνίου. [νεκρός σύνδεσμος]
  29. Pearlman, Cindy (19 Νοεμβρίου 2004). «A crash but no tickets for Bale's Batmobile in Chicago». Chicago Sun-Times. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 11 Νοεμβρίου 2010. Ανακτήθηκε στις 30 Ιουνίου 2012. 
  30. «Batman Begins Production Notes – The Batsuit & Gadgetry». Warner Bros. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 18 Αυγούστου 2014. Ανακτήθηκε στις 30 Ιουνίου 2012. 
  31. «Official: Christian Bale is Batman. Warner Bros. Pictures. 11 Σεπτεμβρίου 2003. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 18 Δεκεμβρίου 2008. Ανακτήθηκε στις 30 Ιουνίου 2012. 
  32. Hutchins, John (2005). «Christian Bale». UGO Networks. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 1 Μαΐου 2009. Ανακτήθηκε στις 30 Ιουνίου 2012. 
  33. «Exclusive: Guy Pearce Webchat». Empire. Ανακτήθηκε στις 30 Ιουνίου 2012. 
  34. «'Batman Begins' press conference, part two». Time Out – New York. 16 Ιουνίου 2005. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 3 Οκτωβρίου 2008. Ανακτήθηκε στις 30 Ιουνίου 2012. 
  35. Thompson, Anne (6 Ιουλίου 2008). «Dark Knight Review: Nolan Talks Sequel Inflation». Variety. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 2008-07-10. https://web.archive.org/web/20080710052656/http://weblogs.variety.com/thompsononhollywood/2008/07/dark-knight-rev.html. Ανακτήθηκε στις 30 Ιουνίου 2012. 
  36. Adler, Shawn (4 Μαρτίου 2008). «Chris Cooper On His 'Batman Begins' Near Miss». MTV. Ανακτήθηκε στις 30 Ιουνίου 2012. 
  37. «Batman Movies στο Box Office Mojo». Box Office Mojo. Ανακτήθηκε στις 30 Ιουνίου 2012. 

Εξωτερικοί σύνδεσμοι[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]