Υπόγειο του Χαλ Σαφλιένι
| Το Υπόγειο του Χαλ Σαφλιένι | |
|---|---|
| Επίσημο όνομα στον κατάλογο μνημείων Π.Κ. | |
 | |
 | |
| Χώρα μέλος |  Μάλτα |
| Τύπος | Πολιτισμικό |
| Κριτήρια | iii |
| Ταυτότητα | 130 |
| Περιοχή | Ευρώπη |
| Ιστορικό εγγραφής | |
| Εγγραφή | 1980 (4η συνεδρίαση) |
Το Υπόγειο του Χαλ Σαφλιένι είναι μια υπόγεια κατασκευή που δημιουργήθηκε από το 4.100 π.Χ. περίπου μέχρι το 2500 π.Χ. στην Πάολα της Μάλτας. Στα αρχικά στάδια χρησιμοποιήθηκε ως τόπος λατρείας και στη συνέχεια ως νεκρόπολη για περίπου 7000 ταφές. Θεωρείται μνημείο εξαιρετικής αρχαιολογικής σημασίας καθώς είναι το μόνο ευρωπαϊκό δείγμα υπόγειου λαβύρινθου γι' αυτό το 1980 εντάχθηκε στα Μνημεία Παγκόσμιας Κληρονομιάς της UNESCO.
Ιστορικό των ανασκαφών[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]
Το 1902 κατά τη διάρκεια κατασκευής μερικών κατοικιών, ένας εργάτης, ενώ έσκαβε για να φτιάξει μια υπόγεια δεξαμενή νερού, έπεσε μέσα σε έναν από τους υπόγειους χώρους του μνημείου. Ο εργολάβος έφερε εις πέρας το έργο που είχε αναλάβει, χρησιμοποιώντας το Υπόγειο για τα μπάζα της οικοδομής και εκ των υστέρων ειδοποίησε τις αρχές για την ανακάλυψή του. Τη διεύθυνση των ανασκαφών ανέλαβε τον Νοέμβριο του 1903 ο Μαλτέζος εθνογράφος και αρχαιολόγος Εμάνουελ Μάγκρι ο οποίος όμως πέθανε ξαφνικά το 1907 χωρίς να έχει προλάβει να δημοσιεύσει τα αποτελέσματα των ερευνών του.[1] Στη συνέχεια τις ανασκαφές ανέλαβε ο Θεμιστοκλής Ζάμμιτ[2], πρώτος διευθυντής του Αρχαιολογικού Μουσείου της Μάλτας. Ο Ζάμμιτ, με την βοήθεια Μαλτέζων και Άγγλων αρχαιολόγων, ολοκλήρωσε το 1911 τις ανασκαφές στο Υπόγειο και δημοσίευσε μια αναλυτική περιγραφή του μνημείου καθώς και έναν χάρτη του[Σημ 1]. Την επόμενη χρονιά, με τη συνεργασία των Τόμας Έρικ Πιτ και Ρόμπερτ Νώε Μπράντλεϊ δημοσίευσε μια μελέτη των τεχνέργων και των σκελετικών καταλοίπων που βρέθηκαν στο Υπόγειο[Σημ 2].
Το μνημείο άνοιξε για πρώτη φορά τις πύλες του στους επισκέπτες το 1908, κατά τη διάρκεια των ανασκαφών. Αργότερα, οι τέσσερις οικίες που είχαν χτιστεί από πάνω του, γκρεμίστηκαν και στη θέση τους χτίστηκε το μουσείο. Με τα χρόνια, το ιδιαίτερο και ευαίσθητο μικροκλίμα του επηρεάστηκε και η διατήρηση του μνημείου και των τοιχογραφιών του τέθηκαν σε κίνδυνο. Η μεγαλύτερη προσπάθεια συντήρησή του ξεκίνησε το 1991 και για μια δεκαετία παρέμεινε κλειστό για το κοινό. Ανάλογες εργασίες έγιναν το 2011 και το 2017 με τοποθέτηση ενός συστήματος περιβαλλοντικού ελέγχου ώστε η θερμοκρασία και η υγρασία να παραμένουν σε επιθυμητά επίπεδα ώστε να μην καταστρέφεται το μνημείο. Πλέον στο Υπόγειο του Χαλ Σαφλιένι επιτρέπεται η επίσκεψη 10 ατόμων ανά ώρα, για ένα μάξιμουμ 8 ωρών την ημέρα. [3]
Τα κινητά ευρήματα από το Υπόγειο βρίσκονται κυρίως στο Αρχαιολογικό Μουσείο της Βαλέτας και περιλαμβάνουν ειδώλια λίθινα, κεραμικά και αλαβάστρινα, είτε στιλιζαρισμένα είτε νατουραλιστικά, κομβία από κοχύλια, χάντρες και περιδέραια, εργαλεία και πλήθος αγγείων, μερικά εξ αυτών με εγχάρακτα μοτίβα (με σημαντικότερο έναν δίσκο με αναπαράσταση βοοειδών και αιγών).[4]
Περιγραφή[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]
Το Υπόγειο του Χαλ Σαφλιένι έχει δημιουργηθεί κάτω από την κορυφή ενός λόφου μαλακού απολιθωματικού ασβεστόλιθου και καλύπτει μια επιφάνεια 145 τετραγωνικών μέτρων. Αποτελείται από τρία επίπεδα με συνολικά περίπου 50 θαλάμους, που έχουν σκαφτεί με τη χρήση λίθινων (πυρόλιθος, οψιανός) και οστέινων (π.χ. κέρατα ελαφοειδών) εργαλείων. Η είσοδος στο μνημείο καταστράφηκε κατά ένα μεγάλο μέρος της από την κατασκευή των θεμελίων των σύγχρονων κατοικιών. Από τα υπολείμματα που διασώθηκαν, εικάζεται ότι η είσοδος πρέπει να βασιζόταν στην μεγαλιθική αρχιτεκτονική των προϊστορικών ναών της Μάλτας.
Ανώτερο επίπεδο[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]
Βρίσκεται 3 μέτρα κάτω από την επιφάνεια του εδάφους. Όλες οι αίθουσες σε αυτό έχουν ακανόνιστο σχήμα και είναι άτεχνα δουλεμένες, εκτός από μια αρκετά βαθιά και ευρύχωρη, την επονομαζόμενη «πηγάδι», η οποία κατά πάσαν πιθανότητα διανοίχτηκε μετά τις άλλες. Θυμίζουν εν πολλοίς τους προϊστορικούς τάφους στην Xemxija, είναι το αρχαιότερο επίπεδο και χρονολογείται στην τρίτη με τέταρτη χιλιετία π.Χ. και πιο συγκεκριμένα στη φάση Ζεμπούτς (4100–3800 π.Χ.)[4]
Μέσο επίπεδο[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]
Κατεβαίνοντας στο δεύτερο επίπεδο (στα 6 μέτρα από την επιφάνεια) είναι φανερή η διαφορά, οι προθάλαμοι και οι θάλαμοι είναι πιο ευρύχωροι και πιο περίτεχνα δουλεμένοι και με πιο ενδιαφέρουσα διακόσμηση. Πρόκειται σαφέστατα για μεταγενέστερη επέκταση του προηγούμενου επιπέδου. Το έδαφος έχει σκαφτεί με τέτοιο τρόπο ώστε να θυμίζει τους πελεκημένους ογκόλιθους με τους οποίους είχαν χτιστεί οι μεγαλιθικοί ναοί Τζγκαντία και Ταρσίεν (3600-2500 π.Χ.).[4] Μερικοί από τους θαλάμους που ξεχωρίζουν είναι οι εξής:
- Ο Κεντρικός θάλαμος: (αριθμός 9 της κάτοψης) αυτός ο θάλαμος είναι σχεδόν κυκλικός. Οι τρίλιθοι που στολίζουν την περιφέρειά του σε μερικές περιπτώσεις είναι καθαρά διακοσμητικοί ενώ σε άλλες οδηγούν σε άλλο θάλαμο. Το μεγαλύτερο μέρος της επιφάνειας του τοίχου έχει διακοσμηθεί με κόκκινη ώχρα. Από αυτόν τον χώρο ανακτήθηκε το περίφημο αγαλματίδιο με την ονομασία "Κοιμωμένη κυρά" που πλέον βρίσκεται στο Αρχαιολογικό Μουσείο της Βαλέτας.
- Ο Μαντικός θάλαμος: (αριθμός 8 της κάτοψης) είναι περίπου ορθογώνιος με μήκος περίπου 5 μέτρα. Έχει την ιδιαιτερότητα να παράγει ισχυρή ακουστική αντήχηση. Διαθέτει μια περίτεχνα ζωγραφισμένη οροφή, με κυκλικές κηλίδες και σπείρες από κόκκινη ώχρα.
- Ο Διακοσμημένος θάλαμος: (αριθμός 7 της κάτοψης) Ανάμεσα στον Κεντρικό και στον Μαντικό θάλαμο υπάρχει μια άλλη ευρύχωρη κυκλική αίθουσα, με εσωτερικούς κεκλιμένους τοίχους, με πλούσια διακόσμηση από σπείρες. Στη δεξιά πλευρά του τοίχου της εισόδου υπάρχει αποτυπωμένο στο βράχο ένα ανθρώπινο χέρι.
- Τα άδυτα των αδύτων: (αριθμός 10 της κάτοψης) Ίσως ο κεντρικός χώρος του Υπογείου, αυτός ο θάλαμος φαίνεται να έχει προσανατολισμό προς το χειμερινό ηλιοστάσιο, το οποίο θα πρέπει να φώτιζε την πρόσοψή του από το άνοιγμα στην επιφάνεια. Δεν βρέθηκαν οστά σε αυτόν τον χώρο κατά τη διάρκεια των ανασκαφών, πράγμα που σημαίνει ότι ήταν αφιερωμένος στις ιεροτελεστίες. Δυο οπές στο έδαφος απέναντι από την είσοδο του θαλάμου θεωρείται ότι χρησίμευαν για τις σπονδές προς τους θεούς ή τους νεκρούς[3]. Το βασικό σημείο του θαλάμου είναι ένα πορτόθυρο πλαισιωμένο από τρίλιθους. Η θολωτή οροφή έχει ληφθεί ως μια ένδειξη για τον τρόπο στέγασης των μεγαλιθικών ναών της Μάλτας, των οποίων δεν έχουν σωθεί οι οροφές.
Κατώτερο επίπεδο[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]
Η κάθοδος στο κατώτερο επίπεδο γίνεται μέσω μιας κλίμακας που ξεκινά από τον δεξί τοίχο του προθαλάμου μπροστά στα «άδυτα των αδύτων» και φτάνει τα 10 μέτρα βάθος από την επιφάνεια. Οι θάλαμοι εδώ είναι στενοί και ψηλοί, θυμίζουν στην κατασκευή το «πηγάδι» του Ανώτερου επιπέδου, το οποίο θα πρέπει να κατασκευάστηκε την εποχή που δημιουργήθηκε το Κατώτερο επίπεδο, το πιο πρόσφατο του Υπογείου, κατασκευασμένο κατά τη διάρκεια της φάσης Ταρσίεν (3000-2500 π.Χ.) Γύρω από έναν από τους θαλάμους υπάρχουν ανοίγματα που οδηγούν σε 4 θαλαμοειδείς χώρους οι οποίοι ίσως είχαν χρησιμοποιηθεί για ταφές αν και βρέθηκαν άδειοι την εποχή των ανασκαφών.[4]
Σημειώσεις[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]
Παραπομπές[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]
- ↑ John Davis Evans (1982). Segreti dell'Antica Malta. Μιλάνο: Il Saggiatore, Ιταλική έκδοση, Πρωτότυπη Βρετανική έκδοση: 1959. σελίδες 17–18.
- ↑ Nicole Callus. «Sir Themistocles (Temi) Zammit» (PDF). Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο (PDF) στις 6 Δεκεμβρίου 2022. Ανακτήθηκε στις 30 Μαρτίου 2021.
- ↑ 3,0 3,1 Stacey McKenna (23 Μαΐου 2017). «Malta's Hypogeum, One of the World's Best Preserved Prehistoric Sites, Reopens to the Public». Smithsonian Magazine. Ανακτήθηκε στις 30 Μαρτίου 2021.
- ↑ 4,0 4,1 4,2 4,3 John Davis Evans (1982). Segreti dell'Antica Malta. Μιλάνο: Il Saggiatore, Ιταλική έκδοση, Πρωτότυπη Βρετανική έκδοση: 1959. σελίδες 127–150.
Εξωτερικοί σύνδεσμοι[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]
|