Ολλανδική Επανάσταση

Η Ολλανδική Επανάσταση (1568-1648) ήταν η επιτυχημένη επανάσταση των βόρειων, σε μεγάλο βαθμό προτεσταντικών επτά επαρχιών των Κάτω Χωρών ενάντια στην κυριαρχία του Ρωμαιοκαθολικού βασιλιά Φίλιππου Β΄ της Ισπανίας, κληρονόμου κυβερνήτη των επαρχιών. Οι νότιες επαρχίες αρχικά εντάχθηκαν στην εξέγερση αλλά αργότερα παραδόθηκαν στην Ισπανία.

Η θρησκευτική "σύγκρουση πολιτισμών" δημιουργήθηκε σταδιακά αλλά αναπόφευκτα κατέληξε σε εκρήξεις βίας ενάντια στην αντιληπτή καταστολή του στέμματος των Αψβούργων. Αυτές οι εντάσεις οδήγησαν στη δημιουργία της ανεξάρτητης Ολλανδικής Δημοκρατίας, της οποίας ο πρώτος ηγέτης ήταν ο Γουλιέλμος της Οράγγης, ακολουθούμενος από αρκετούς από τους απογόνους και σχέσεις του. Αυτή η εξέγερση ήταν μία από τις πρώτες επιτυχημένες αποσπάσεις στην Ευρώπη και οδήγησε σε μία από τις πρώτες ευρωπαϊκές δημοκρατίες της σύγχρονης εποχής, τις Ηνωμένες Επαρχίες.

Ο βασιλιάς Φίλιππος αρχικά πέτυχε να καταστείλει την επανάσταση. Το 1572, ωστόσο, οι επαναστάτες κατέλαβαν τη Μπριέλ και η επανάσταση επανήλθε. Οι Βόρειες Επαρχίες έγιναν ανεξάρτητες, πρώτα το 1581 ντε φάκτο και το 1648 ντε γιούρε. Κατά τη διάρκεια της εξέγερσης, οι Ηνωμένες Επαρχίες των Κάτω Χωρών, γνωστότερη ως Ολλανδική Δημοκρατία, γρήγορα μεγάλωσαν για να καταστούν παγκόσμια δύναμη μέσω της εμπορικής τους ναυτιλίας και γνώρισαν μια περίοδο οικονομικής, επιστημονικής και πολιτιστικής ανάπτυξης. Η Νότια Ολλανδία (που ανήκει στο σημερινό Βέλγιο, το Λουξεμβούργο, τη Βόρεια Γαλλία και τις νότιες Κάτω Χώρες) παρέμεινε υπό ισπανική κυριαρχία. Η διαρκής βαρύτατη κυριαρχία των Αψβούργων στο νότο είχε ως αποτέλεσμα την φυγή της ελίτ προς το βορρά, συμβάλλοντας στην επιτυχία της Ολλανδικής Δημοκρατίας. Οι Ολλανδοί επέβαλαν άκαμπτο αποκλεισμό στις νότιες επαρχίες που εμπόδιζαν τα βαλτικά σιτηρά από το να ανακουφίσουν από την πείνα στις νότιες πόλεις, ιδιαίτερα από το 1587 έως το 1589. Μέχρι το τέλος του πολέμου το 1648, μεγάλες περιοχές των νότιων Κάτω Χωρών είχαν προσαρτηθεί στη Γαλλία, είχε, υπό την καθοδήγηση του καρδινάλιου Ρισελιέ και του Λουδοβίκου ΙΓ΄ της Γαλλίας, η οποία συμμάχησε με την Ολλανδική Δημοκρατία κατά τη δεκαετία του 1630 κατά της Ισπανίας.

Η πρώτη φάση της σύγκρουσης μπορεί να θεωρηθεί ως Ολλανδικός Πόλεμος Ανεξαρτησίας. Το επίκεντρο της τελευταίας φάσης ήταν η επίσημη αναγνώριση της ήδη ντε φάκτο ανεξαρτησίας των Ηνωμένων Επαρχιών. Αυτή η φάση συνέπεσε με την άνοδο της Ολλανδικής Δημοκρατίας ως σημαντική δύναμη και την ίδρυση της Ολλανδικής Αυτοκρατορίας.

Ιστορικό υπόβαθρο

Με μια σειρά γάμων και κατακτήσεων, διαδοχικοί δούκες της Βουργουνδίας επέκτειναν την αρχική τους επικράτεια προσθέτοντας σε αυτή μια σειρά από φέουδα, μεταξύ αυτών και τις Δεκαεπτά Επαρχίες (Κάτω Χώρες). Παρόλο που το Δουκάτο της Βουργουνδίας το 1477 πέρασε υπό την κυριαρχία της Γαλλίας, οι βουργουνδικές Κάτω Χώρες παρέμειναν ανεξάρτητες, μέχρι που ο Κάρολος των Αψβούργων, διάδοχος στο θρόνο των Κάτω Χωρών μέσω της γιαγιάς του Μαρίας της Βουργουνδίας, γεννήθηκε στη Γάνδη το έτος 1500. Ο Κάρολος ανατράφηκε στις Κάτω Χώρες και μιλούσε άπταιστα Ολλανδικά, Γαλλικά και Ισπανικά, μαζί με κάποια Γερμανικά. Το 1506, έγινε Λόρδος των Κάτω Χωρών. Το 1516, κληρονόμησε τα βασίλεια της Ισπανίας (πρώην Καστίλλης και Αραγωνίας), που είχε πλέον γίνει μια παγκόσμια αυτοκρατορία με την αποικιοποίηση της Αμερικής, και το 1519 κληρονόμησε το Αρχιδουκάτο της Αυστρίας. Τελικά, το 1530 εκλέχθηκε Αυτοκράτορας της Αγίας Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας. Παρόλο που οι επαρχίες Φρίσλαντ και Χέλρε αντιστάθηκαν επί μακρόν υπό την ηγεσία των Xρούτε Πίερ και Καρόλου του Έχμοντ αντίστοιχα, στην ουσία οι Κάτω Χώρες έως τις αρχές της δεκαετίας του 1540 είχαν ενσωματωθεί στα εδάφη των Αψβούργων.

Φορολόγηση

Η Φλάνδρα εδώ και καιρό ήταν μια πολύ πλούσια περιοχή, την οποία υπέβλεπαν οι βασιλείς της Γαλλίας. Οι άλλες περιοχές των Κάτω Χωρών είχαν επίσης ευημερήσει επιχειρηματικά. Η αυτοκρατορία του Καρόλου είχε πλέον γίνει παγκόσμια με μεγάλες εκτάσεις στην Αμερική και την Ευρώπη. Οι τελευταίες όμως, ήταν διεσπαρμένες σε όλη την ήπειρο. Ο έλεγχός τους και η άμυνά τους εμποδιζόταν από την ανομοιότητα και τις αντιφάσεις των διαφόρων περιοχών και το μάκρος των συνόρων της αυτοκρατορίας. Το μεγάλο αυτό πολιτικό μόρφωμα βρισκόταν σχεδόν διαρκώς σε πόλεμο με τους γείτονές του στις κεντρικές περιοχές της Ευρώπης, ιδιαιτέρως εναντίον της Γαλλίας (Ιταλικοί Πόλεμοι), και της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας, με την οποία μαχόταν και στη Μεσόγειο Θάλασσα. Επιπλέον πόλεμοι λάμβαναν χώρα εναντίον προτεσταντών πριγκήπων στη Γερμανία. Οι Ολλανδοί κατέβαλλαν υψηλούς φόρους για να χρηματοδοτηθούν αυτές ο πολεμικές συρράξεις, τις οποίες όμως οι ίδιοι θεωρούσαν μη αναγκαίες και κάποιες φορές βλαβερές, επειδή κατευθύνονταν ενάντια στους σημαντικότερους εμπορικούς εταίρους τους.

Προτεσταντισμός

Κατά τη διάρκεια του 16ου αιώνα, ο Προτεσταντισμός κέρδιζε γοργά έδαφος στη βόρεια Ευρώπη. Μετά την αρχική καταστολή, οι Ολλανδοί προτεστάντες ετύγχαναν της ανεκτικότητας των τοπικών αρχών. Έως το 1560, η προτεσταντική κοινότητα ασκούσε πλέον σημαντική επιρροή στις Κάτω Χώρες, παρότι ακόμη αποτελούσε εμφανώς μειονότητα. Σε μια κοινωνία εξαρτημένη από το εμπόριο, οι έννοιες της ελευθερίας και της ανοχής θεωρούνταν θεμελιώδεις. Παρόλα αυτά, ο Κάρολος Ε΄, και από το 1555 ο διάδοχός του Φίλιππος Β΄, αισθάνθηκαν ότι αποτελούσε καθήκον τους η συντριβή του Προτεσταντισμού, που θεωρούνταν αίρεση από την Καθολική Εκκλησία και απειλή στη σταθερότητα του όλου ιεραρχικού πολιτικού συστήματος. Από την άλλη, οι εντόνως μοραλιστές Ολλανδοί προτεστάντες επέμεναν ότι η θεολογία τους, η ειλικρινής ευλάβεια και ο σεμνός τρόπος ζωής τους ήταν ηθικώς ανώτερα από τις πολυτελείς συνήθειες και την αβαθή θρησκοληψία της εκκλησιαστικής αριστοκρατίας. Τα σκληρά μέτρα καταστολής που ακολούθησαν ενάντια στους προτεστάντες οδήγησαν σε αυξημένη δυσαρέσκεια στις Κάτω Χώρες, όπου οι τοπικές κυβερνήσεις προωθούσαν την ειρηνική συνύπαρξη. Στο δεύτερο μισό του 16ου αιώνα, η κατάσταση χειροτέρευσε. Ο Φίλιππος Β΄ έστειλε στρατεύματα για να συντρίψει την εξέγερση που είχε ξεσπάσει και να επαναφέρει τις Κάτω Χώρες στον Καθολικισμό. Παρότι απέτυχε στις προσπάθειές του να εισαγάγει απευθείας το θεσμό της ισπανικής Ιεράς Εξέτασης, ο αντίστοιχος θεσμός στις Κάτω Χώρες (υπήρχε έως το 1566) υπήρξε μολαταύτα επαρκώς σκληρός, αυταρχικός και αυθαίρετος ώστε να προκαλέσει την ένθερμη αποδοκιμασία των ντόπιων.

Συγκεντρωτισμός

Οι αλλαγές σε τμήμα της ισορροπίας δύναμης στα τέλη του Μεσαίωνα, σήμαινε ότι εκτός από την τοπική αριστοκρατία, πολλοί από τους Ολλανδούς διοικητές-κυβερνήτες δεν ήταν πλέον παραδοσιακοί αριστοκράτες εκ καταγωγής, αλλά αντίθετα προέρχονταν από οικογένειες μη ευγενών, που είχαν ανέλθει στην κοινωνική κλίμακα κατά τους περασμένους αιώνες. Έως το 15ο αιώνα, οι Βρυξέλλες είχαν γίνει η ντε φάκτο πρωτεύουσα των Δεκαεπτά Επαρχιών. Από τα χρόνια του Μεσαίωνα ακόμη, οι περιοχές των Κάτω Χωρών, που αντιπροσωπεύονταν από τους αριστοκράτες τους και τους πλούσιους αστούς εμπόρους, απολάμβαναν μεγάλου βαθμού αυτονομίας στο διορισμό των κυβερνητών τους. Οι Κάρολος Ε΄ και Φίλιππος Β΄ προσπάθησαν να βελτιώσουν τη διοίκηση της αυτοκρατορίας αυξάνοντας την εξουσία της κεντρικής κυβέρνησης σε θέματα νόμου και φορολογίας, πολιτική που προκάλεσε καχυποψία τόσο στην αριστοκρατική τάξη όσο και στην τάξη των εμπόρων. Ένα παράδειγμα των αλλαγών αυτών ήταν η ανάληψη της εξουσίας στην πόλη της Ουτρέχτης το 1528, όταν ο Κάρολος Ε΄ αντικατέστησε το τοπικό συμβούλιο των αρχηγών των επαγελματικών συντεχνιών που διοικούσε την πόλη, με τον δικό του κυβερνήτη, που ανέλαβε την κοσμική εξουσία σε ολόκληρη την επαρχία της Ουτρέχτης υπό την ευλογία του αρχιεπισκόπου της Ουτρέχτης. Ο Κάρολος διέταξε επίσης την κατασκευή του βαριά οχυρωμένου κάστρου του Φρέντενμπουρχ για άμυνα ενάντια στο Δουκάτο της Χέλρε και τον έλεγχο των πολιτών της Ουτρέχτης.

Υπό τη διακυβέρνηση της Μαρίας της Ουγγαρίας (1531–1555), η παραδοσιακή εξουσία είχε για μεγάλο διάστημα αφαιρεθεί από τους κυβερνήτες των επαρχιών και τους ανώτερους ευγενείς, που είχαν αντικατασταθεί στο Συμβούλιο του Κράτους από επαγγελματίες νομικούς.

Αρχικά στάδια (1555–1572)

Πρελούδιο της εξέγερσης (1555–1568)

Το 1556 ο Κάρολος Ε΄ μεταβίβασε το θρόνο στον υιό του, Φίλιππο Ε΄ της Ισπανίας. Ο Κάρολος, παρά τις σκληρές πράξεις του, θεωρούνταν ηγέτης που είχε ενσυναίσθηση των αναγκών των Κάτω Χωρών. Από την άλλη, ο Φίλιππος είχε μεγαλώσει στην Ισπανία και δεν μιλούσε ούτε Ολλανδικά ούτε Γαλλικά. Κατά τη διάρκεια της βασιλείας του Φιλίππου, ξέσπασαν εντάσεις λόγω της υψηλής φορολόγησης, της καταστολής του Προτεσταντισμού, και των προσπαθειών συγκεντρωτισμού. Η διογκούμενη σύγκρουση θα έφτανε σε σημείο βρασμού και θα οδηγούσε στον πόλεμο της ανεξαρτησίας.

Αντιπαράθεση με την αριστοκρατία

Σε μια προσπάθεια να δημιουργήσει μια σταθερή και αξιόπιστη κυβέρνηση των Κάτω Χωρών, ο Φίλιππος διόρισε κυβερνήτη τους την ετεροθαλή αδελφή του Μαργαρίτα της Πάρμας. Συνέχισε την πολιτική του πατέρα του διορίζοντας μέλη της ανώτερης αριστοκρατίας των Κάτω Χωρών στο Συμβούλιο του Κράτους, το κυβερνόν σώμα των Δεκαεπτά Επαρχιών που συμβούλευε τον εκάστοτε κυβερνήτη. Επίσης, όρισε τον έμπιστό του Αντουάν Περρενό ντε Γκρανβέλ (από την πόλη Μπεζανσόν) πρόεδρο του Συμβουλίου του Κράτους. Παρόλα αυτά, το 1558 τα επαρχικά Συμβούλια και οι Γενικές Τάξεις (η Βουλή, συνέλευση των κοινωνικών τάξεων του κράτους) είχαν ήδη αρχίσει να αντιπαρατίθενται στις επιθυμίες του Φιλίππου, αντιδρώντας στις φορολογικές του προτάσεις και υποδείξεις. Επίσης, απαίτησαν, με επιτυχία τελικώς, την αποχώρηση των ισπανικών στρατευμάτων, που ο Φίλιππος είχε αφήσει για να φρουρούν τα νότια σύνορα των Κάτω Χωρών με τη Γαλλία, τα οποία όμως έβλεπαν ως απειλή στη δική τους ανεξαρτησία (1559–1561). Επακόλουθες μεταρρυθμίσεις αντιμετώπισαν σημαντική αντίσταση, που κυρίως κατευθυνόταν και προσωποποιούνταν στον Γκρανβέλ. Αιτήματα ανώτερων αριστοκρατών στον Φίλιππο έμεναν αναπάντητα. Κάποιοι απο τους ευγενείς με τη μεγαλύτερη επιρροή, όπως οι Λαμoράλ, Κόμης του Έχμοντ, Φιλίπ ντε Μονμoρανσύ, Κόμης του Χορν και Γουλιέλμος ο Σιωπηλός, Πρίγκηπας της Οράγγης, απεσύρθησαν και απείχαν από το Συμβούλιο του Κράτους μέχρι την ανάκληση του Γκρανβέλ από τον Φίλιππο.

Στα τέλη του 1564, ο ευγενείς είχαν παρατηρήσει την αυξανόμενη ένταση των μεταρρυθμίσεων και παρακάλεσαν τον Φίλιππο να εφαρμόσει ρεαλιστικά μέτρα για να αποφευχθεί η επικείμενη βία. Ο Φίλιππος επέμεινε ότι η μόνη απάντηση ήταν τα ακόμη αυστηρότερα μέτρα. Επακόλουθα, οι κόμητες του Έχμοντ και του Χορν καθώς και ο Γουλιέλμος της Οράγγης αποσύρθηκαν ακόμα μια φορά από το Συμβούλιο του Κράτους. Την ίδια περίοδο, οι θρησκευτικές διαμαρτυρίες αυξάνονταν παρά την αυξανόμενη καταστολή. Το 1566, μια ένωση 400 περίπου μελών της αριστοκρατίας έστειλε αντιπροσωπία της στον Φίλιππο και παρουσίασε μια αίτηση στη Μαργαρίτα της Πάρμας, ζητώντας ν΄ ανασταλούν οι διώξεις μέχρι να επιστρέψει η αντιπροσωπία. Ένας από τους αυλικούς της Μαργαρίτας, ο Κλωντ ντε Μπερλαιμόν, Κόμης της Ωτπέν, αποκάλεσε την παρουσίαση αυτού του αιτήματος πράξη επαιτείας, χαρακτηρισμός που στη συνέχεια χρησιμοποιήθηκε ειρωνικά από τους ίδιους τους αιτούντες ως συλλογική τους ονομασία (Οι Επαίτες). Η αίτηση εστάλη από τη Μαργαρίτα στον Φίλιππο για την τελική του ετυμηγορία.

Δείτε επίσης

• Μάχες του Ογδοηκονταετούς Πολέμου
• Ολλανδοπορτογαλικός πόλεμος
• Ογδοηκονταετής πόλεμος
• Ευρωπαϊκοί θρησκευτικοί πόλεμοι
• Σύνοδος του Ντόρντρεχτ
• Ένωση του Ντελφτ

Περαιτέρω ανάγνωση

• The works of John Lothrop Motley (1814–1877) give an old but very detailed account of the Dutch republic in this time; Motley championed the Protestant cause—Έργα του/της John Lothrop Motley στο Project Gutenberg (free E-texts)
• Geyl, Pieter, (1932), The Revolt of the Netherlands, 1555–1609. Williams & Norgate, UK.
• Geyl, Pieter, (1936), The Netherlands Divided, 1609–1648. Williams & Norgate, UK.
• Israel, Jonathan I, (1998), The Dutch Republic. Its Rise, Greatness, and Fall 1477–1806, Clarendon Press, Oxford, (ISBN 0-19-820734-4).
• Koenigsberger, H.G., (2007) [2001] Monarchies, States Generals and Parliaments. The Netherlands in the fifteenth and sixteenth centuries, Cambridge U.P., (ISBN 978-0-521-04437-0) paperback
• Kossmann, E.H. & Mellink, A.H., (1974) Texts concerning the Revolt of the Netherlands Cambridge University Press, Cambridge. (ISBN 0-521-200148)
• Parker, Geoffrey, (1977), The Dutch revolt, Penguin books, London
• Rodríguez Pérez, Yolanda, The Dutch Revolt through Spanish Eyes: Self and Other in historical and literary texts of Golden Age Spain (c. 1548–1673) (Oxford etc., Peter Lang, 2008) (Hispanic Studies: Culture and Ideas, 16).

Ιστοριογραφία

• Marnef, Guido, "Belgian and Dutch Post-war Historiography on the Protestant and Catholic Reformation in the Netherlands," Archiv für Reformationsgeschichte (2009) Vol. 100, pp 271–292.

Εξωτερικοί σύνδεσμοι

• De Bello Belgico – για την Ολλανδική επανάσταση, στο πανεπιστήμιο του Λέιντεν
• De canon van Nederland – σχετικά με την ολλανδική ιστορία, περιέχει θέματα σχετικά με τον Ογδοηκονταετή Πόλεμο (διαθέσιμο και στα αγγλικά)
• (Ισπανικά) Las guerras de Flandes – Σχετικά με το Πόλεμο της Φλάνδρας