Λευκαρίτικα

Τα λευκαρίτικα είναι χειροποίητα κεντήματα από τα Πάνω Λεύκαρα και τα Κάτω Λεύκαρα της Κύπρου. Τυπικά χαρακτηριστικά τους είναι το αζούρ, τα γεμίσματα με ανεβατές βελονιές, μπορντούρες με βελονάκι, λευκά, καφέ, εκρού χρώματα και περίπλοκα γεωμετρικά μοτίβα.^[1] Το 2009, το λευκαρίτικο χειροποίητο κέντημα εντάχτηκε στη λίστα Άυλης Πολιτιστικής Κληρονομιάς της UNESCO.

Ιστορία[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

Ασπροπλούμι, ο πρόγονος του λευκαρίτικου

Τα λευκαρίτικα είναι ο χαρακτηριστικός τύπος κεντητικής τέχνης στην Κύπρο. Ανήκει στην κατηγορία των λευκών κυπριακών κεντημάτων. Είναι η εξέλιξη ενός παλαιότερου τύπου, που λεγόταν «ασπροπλούμι». Οι κυριότερες βελονιές των ασπροπλουμιών επιβιώνουν στο λευκαρίτικο. Νέες βελονιές και μοτίβα προστίθενται ανάλογα με την ικανότητα και τη δημιουργικότητα της κεντήτριας. Τα λευκαρίτικα σύντομα έφτασαν σε ένα ανώτερο επίπεδο ποιότητας, λόγω του ανταγωνισμού που υπήρχε ανάμεσα στις γυναίκες, αφού θεωρούνταν κεντρικό κομμάτι της προίκας τους. Κάθε κοπέλα έπρεπε να έχει μια εκτεταμένη συλλογή έτοιμη για επίδειξη τη μέρα του γάμου της. Με αυτό τον τρόπο τα παραδοσιακά στοιχεία περνούσαν από μάνα σε κόρη. Πολλές γυναίκες ασκούσαν την κεντητική και σαν επάγγελμα. Οι γυναίκες κεντήτριες στα Λεύκαρα, οι «πλουμάρισσες», οργάνωναν την παραγωγή τους από το σπίτι. Οι «κεντητάρηδες», που ήταν άντρες από τα Λεύκαρα, ήταν έμποροι και ταξίδευαν σε όλη την Ευρώπη μέχρι τη Σκανδιναβία.^[2] Σύμφωνα με την παράδοση, τον 15ο αιώνα ο Λεονάρντο ντα Βίντσι επισκέφτηκε την Κύπρο και πήρε ένα λευκαρίτικο μαζί του πίσω στην Ιταλία, το οποίο σήμερα διακοσμεί τον καθεδρικό ναό του Μιλάνου.^[3]

Κέντρα παραγωγής[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

Τα μεγαλύτερα κέντρα παραγωγής παλιά ήταν τα χωριά Πάνω Λεύκαρα και Κάτω Λεύκαρα. Σήμερα αυτά τα κεντήματα παράγονται σε όλη την Κύπρο και κυρίως στα χωριά Κάτω Δρυς, Βάβλα, Βαβατσινιά, Ορά, Χοιροκοιτία, Σκαρίνου, Δάλι, και Αθηένου.

Υλικά και τεχνική[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

Τα πρώτα λευκαρίτικα κεντήματα κατασκευάστηκαν χρησιμοποιώντας το άσπρο βαμβακερό ντόπιο χειροποίητο υφαντό της Κύπρου. Είναι συνδυασμός ανεβατών και κοπτών κεντημάτων. Οι «ταγιάδες», τα μεγάλα κοπτά κεντήματα, αποτελούν τη χαρακτηριστικότερη προσθήκη διακόσμησης σε σχέδια δαντέλας βενίς, σε «πιττωτά», γυρουλωτά, λιμινωτά σχέδια. Το όνομά τους προέρχεται από το ιταλικό «punto tagliato», είδος κοπτού που γινόταν στην Ιταλία κατά τον 16ο αιώνα.^[2] Σήμερα σε πρόσφατη μελέτη που γίνεται από την Υπηρεσία Κυπριακής Χειροτεχνίας για την κατοχύρωση του Λευκαρίτικου Κεντήματος, τα μοτίβα που είναι δυνατό να συνδυαστούν για να δημιουργήσουν το λευκαρίτικο κέντημα είναι πέραν των 650 σχεδίων. Αργότερα χρησιμοποιούσαν το χειροποίητο λινό σε φυσικό χρώμα που ύφαιναν στην περιοχή της Ζώδιας. Το κεντούσαν με λινή κλωστή. Σήμερα χρησιμοποιείται εισαγόμενο λινό σε φυσικό χρώμα. Οι βελονιές που χρησιμοποιούσαν ήταν η «φαττή» (ψαθωτή), η τυλιχτή ή άλλως «στρούχνη», η ανεβατή, η ρίζα και το γαζί. «Οι ποταμοί» αποτελούν το χαρακτηριστικότερο είδος διακόσμησης στο λευκαρίτικο κέντημα. Γίνονται με την αφαίρεση και το κόψιμο των κλωστών δημιουργώντας τριγωνικά ζικ-ζακ, τις «καμάρες». Τις διακοσμούσαν με ανεβατά και κοπτά σχέδια. Το κεντρικό σχέδιο της καμάρας ήταν κυρίως κοπτό. Το γέμιζαν με την τεχνική της δαντέλας απευθείας στο ύφασμα. Με την ένωση δύο καμάρων δημιουργούσαν άλλα πολύπλοκα σχέδια, τα «μήλα». Ανάλογα με το κεντρικό τους διάκοσμο έπαιρναν και την ανάλογη ονομασία. Άλλα σχέδια ήταν το ταγιαδωτό, το ξωλούρι, τα καρούλια, τα φοινικωτά και το μηλούδι μακουκούδι σε διάφορους συνδυασμούς. Όλα τα σχέδια οριοθετούνται με τα ξεφτιστά σχέδια, τα γαζιά και το παραγάζι. Τα τελειώματά τους γίνονται με διάφορα είδη δαντέλας όπως τη τσίμπη, το κλόσι, το τσιμπόκλοσο και το κλόσι των κοκάλων. Το αρχαιότερο και το πιο ενδιαφέρον είναι το κλόσι των κοκάλων. Μεταλλάσσοντας τις κλωστές που είχαν σαν βαρίδι τα κοκαλάκια, έπλεκαν τις κλωστές σε διάφορους συνδυασμούς και το τέλειωναν με κρόσια «τους φλόκκους».^[4]