Ιφιγένεια (Ρακίνας)

Ιφιγένεια

Συγγραφέας	Ρακίνας
Τίτλος	Iphigénie
Γλώσσα	Γαλλικά
Ημερομηνία δημοσίευσης	1674
Πολιτιστικό κίνημα	κλασικισμός
Μορφή	θεατρικό έργο
Χαρακτήρες	d:Q24732133, d:Q24732131, d:Q24732129, d:Q24732127, d:Q24732125, d:Q24732123, d:Q24732122, d:Q24732120, d:Q24732117 και d:Q24732115
Σχετικά πολυμέσα
δεδομένα ()

Ιφιγένεια (γαλλικός τίτλος: Iphigénie) είναι τραγωδία του Γάλλου θεατρικού συγγραφέα Ρακίνα, σε πέντε πράξεις και στίχους. Παρουσιάστηκε για πρώτη φορά στις Βερσαλλίες στις 18 Αυγούστου 1674 κατά τη διάρκεια πολυήμερων εορτασμών για την κατάκτηση της Φρανς-Κοντέ από τον Λουδοβίκο ΙΔ΄ και σηματοδοτεί την επιστροφή του συγγραφέα στα μυθολογικά θέματα μετά από μια σειρά ιστορικών θεμάτων (Βρεταννικός, Βερενίκη, Βαγιαζήτ, Μιθριδάτης).

Η ιστορία διαδραματίζεται στις ακτές της Αυλίδας, όπου οι Έλληνες προετοιμάζουν την αναχώρησή τους για να επιτεθούν στην Τροία. Οι θεοί συγκρατούν τους ανέμους για το ταξίδι τους και απαιτούν τη θυσία της Ιφιγένειας, κόρης του Αγαμέμνονα, βασιλιά των Ελλήνων, η οποία υποτάσσεται στη θέληση του πατέρα της. Παρουσιάζονται η φιλοδοξία του Αγαμέμνονα, ο πόθος του Αχιλλέα για δόξα, η περηφάνια της Κλυταιμνήστρας, η ζήλεια της Εριφύλης, πάθη που όλα συντελούν στον χαμό της Ιφιγένειας.Ο Ρακίνας πρόσθεσε στην υπόθεση ένα ερωτικό τρίγωνο και έδωσε περισσότερη έμφαση στην ψυχολογική διάσταση των χαρακτήρων.

Όπως και στο έργο του Ευριπίδη, Ιφιγένεια εν Αυλίδι, ο ηθικά ισχυρότερος χαρακτήρας δεν είναι ο Αγαμέμνονας, αλλά η Ιφιγένεια, που ωθούμενη από το καθήκον προς τον πατέρα και τη χώρα της αποδέχεται τον θάνατο. Στην τελευταία σκηνή της θυσίας του έργου του Ευριπίδη, η θεά Άρτεμις αντικαθιστά την Ιφιγένεια με ένα ελάφι, που παρασύρεται στους ουρανούς από τους θεούς και φθάνει στην Ταυρίδα. Βασισμένος στα γραπτά του Παυσανία, ο Ρακίνας παρουσίασε μια εναλλακτική δραματική λύση για το τέλος: μια άλλη πριγκίπισσα, η Εριφύλη, αποκαλύπτεται ότι είναι η αληθινή «Ιφιγένεια», της οποίας τη ζωή ζητούν οι θεοί και έτσι σώζεται η τραγική ηρωίδα του έργου.

Η όπερα Ιφιγένεια εν Αυλίδι του Γερμανού κλασικού συνθέτη Κρίστοφ Βίλιμπαλντ Γκλουκ που παρουσιάστηκε στην Όπερα του Παρισιού το 1774, βασίστηκε στο έργο του Ρακίνα.

Ιστορικό

Όταν ο Ρακίνας έγραψε την Ιφιγένεια, βρισκόταν στο απόγειο της δόξας του. Το ταλέντο του ήταν πλέον αναγνωρισμένο και απολάμβανε την βασιλική εύνοια. Η επιτυχία του όμως είχε δημιουργήσει αμέτρητους εχθρούς που το μόνο που επεδίωκαν ήταν να καταστρέψουν την καριέρα του. Όταν έγινε γνωστό ότι ετοίμαζε την Ιφιγένεια, δύο αντίπαλοί του αποφάσισαν να γράψουν ένα θεατρικό έργο με το ίδιο θέμα, που μετά από καθυστερήσεις παρουσιάστηκε στα τέλη Μαΐου 1675. Ήταν μια αποτυχία που είχε σαν μόνη συνέπεια την ενίσχυση της δημοτικότητας του Ρακίνα.

Χαρακτήρες

Τοιχογραφία της Θυσίας της Ιφιγένειας, Πομπηία. Ρωμαϊκό αντίγραφο του 4ου π.Χ. πίνακα του Τιμάνθη

• Αγαμέμνονας, βασιλιάς των Μυκηνών, αρχιστράτηγος των Ελλήνων

• Αχιλλέας, αρραβωνιαστικός της Ιφιγένειας
• Οδυσσέας, σύμμαχος του Αγαμέμνονα
• Κλυταιμνήστρα, σύζυγος του Αγαμέμνονα και αδερφή της Ελένης, της οποίας η απαγωγή είναι η αιτία του Τρωικού Πολέμου.
• Ιφιγένεια, κόρη του Αγαμέμνονα, αρραβωνιαστικιά του Αχιλλέα
• Εριφύλη, φίλη της Ιφιγένειας, κόρη της Ελένης και του Θησέα. Είναι μια πριγκίπισσα που δεν γνωρίζει την καταγωγή της, είναι ερωτευμένη με τον Αχιλλέα που την έχει αιχμαλωτίσει.
• Άρκας, υπηρέτης του Αγαμέμνονα
• Ευρυβάτης, υπηρέτης του Αγαμέμνονα
• Αίγινα, ακόλουθος της Κλυταιμνήστρας
• Δωρίς, έμπιστη της Εριφίλης
• Στρατός, φρουροί

Υπόθεση

Πρώτη πράξη. Τα ξημερώματα στο ελληνικό στρατόπεδο στην Αυλίδα, όπου ο ελληνικός στόλος είναι αγκυροβολημένος αναμένοντας για την εκστρατεία κατά της Τροίας, ο Αγαμέμνονας εμπιστεύεται στον υπηρέτη του Άρκα ένα μήνυμα για να αποτρέψει την επίσκεψη της συζύγου του Κλυταιμνήστρας και της κόρης του Ιφιγένειας, που τις είχε προσκαλέσει για τον υποτιθέμενο γάμο της Ιφιγένειας με τον Αχιλλέα αλλά στην πραγματικότητα για τη θυσία της: ο χρησμός του μαντείου ανέφερε ότι μόνο μετά τη θυσία της Ιφιγένειας θα επιτρέψουν οι θεοί τους ούριους ανέμους που χρειάζονταν για να αποπλεύσουν τα ελληνικά πλοία για την Τροία. Τώρα έχει μετανιώσει που τις κάλεσε μ' αυτό το τέχνασμα και στέλνει μήνυμα με τον Άρκα στη γυναίκα του που λέει ότι ο γάμος αναβάλλεται σύμφωνα με τις επιθυμίες του Αχιλλέα. Ο Αχιλλέας αγνοεί αυτά τα γεγονότα. Ο Οδυσσέας πείθει τον Αγαμέμνονα ότι η θυσία της κόρης του είναι απαραίτητη για να εκδικηθούν την τιμή της Ελένης και για την αιώνια δόξα της Ελλάδας. Αναγγέλλεται η άφιξη της Κλυταιμνήστρας και της Ιφιγένειας με την Εριφύλη, μια νεαρή κοπέλα, αιχμαλωτισμένη από τον Αχιλλέα στη Λέσβο, σύμμαχο της Τροίας: το μήνυμα δεν έφτασε.

Ο θυμός του Αχιλλέα, Ζακ-Λουί Νταβίντ (1819)

Δεύτερη πράξη. Η Εριφύλη αποκαλύπτει την ταραγμένη κατάστασή της στην έμπιστή της Δωρίδα: δεν γνωρίζει τις συνθήκες της γέννησής της, αιχμαλωτίσθηκε από τον Αχιλλέα κατά την κατάληψη της Λέσβου. Και, αντί να μισεί τον απαγωγέα της, την έχει κυριεύσει πάθος γι' αυτόν, νιώθει ότι πρέπει είτε να τον χωρίσει από την Ιφιγένεια είτε να αυτοκτονήσει. Η Ιφιγένεια εκμυστηρεύεται στην Εριφύλη την ανησυχία της για την υποδοχή της: την απουσία του Αχιλλέα και την ψυχρή υποδοχή του Αγαμέμνονα, που της είπε μόνο ότι θα είναι παρούσα στη θυσία που ετοιμάζεται αυτή τη στιγμή. Η Κλυταιμνήστρα λαμβάνει τελικά το μήνυμα του Άρκα και εξοργισμένη λέει στην Ιφιγένεια ότι δεν μπορούν να μείνουν, καθώς ο Αχιλλέας φέρεται να επέλεξε να μην την παντρευτεί λόγω της Εριφύλης. Η Ιφιγένεια, ακούει με θλίψη για τη σκληρή προδοσία της Εριφύλης και φεύγει ανάστατη όταν τη συναντά ο Αχιλλέας. Έκπληκτος και μπερδεμένος από την παρουσία της στην Αυλίδα, ο Αχιλλέας εκφράζει την απογοήτευσή του για τις προσπάθειες των Ελλήνων ηγετών να σταματήσουν τον γάμο του. Κυριευμένη από ζήλια, η Εριφύλη αποφασίζει να επωφεληθεί από αυτή τη σύγχυση.

Η Κλυταιμνήστρα και η Ιφιγένεια σε παράσταση του έργου του Ρακίνα τον 18ο αιώνα.

Τρίτη πράξη. Η Κλυταιμνήστρα ανακοινώνει στον Αγαμέμνονα ότι αυτή και η κόρη της δεν θα φύγουν πλέον, αφού ο Αχιλλέας εξήγησε την επιθυμία του για άμεσο γάμο με την Ιφιγένεια. Αφού απέτυχαν οι προσπάθειές του να τις απομακρύνει, ο Αγαμέμνονας προσποιείται ότι συναινεί αλλά απαγορεύει στην Κλυταιμνήστρα να συνοδεύσει την Ιφιγένεια στην τελετή της θυσίας που ετοιμάζει. Σαστισμένη από τα κίνητρά του, εντούτοις το δέχεται. Ο Άρκας φτάνει εξηγώντας στην Κλυταιμνήστρα, τον Αχιλλέα και την Ιφιγένεια ότι ο Αγαμέμνονας πρόκειται να θυσιάσει την κόρη του στους θεούς. Όλοι αποφασίζουν να τον σταματήσουν, εκτός από την Ιφιγένεια που αποδέχεται τη μοίρα της. Η Κλυταιμνήστρα εμπιστεύεται την κόρη της στον Αχιλλέα και σπεύδει να παρακαλέσει τον βασιλιά. Ο Αχιλλέας, οργισμένος που χρησιμοποιήθηκε ως δέλεαρ από τον Αγαμέμνονα, ορκίζεται να εκδικηθεί.

Τέταρτη πράξη. Η Κλυταιμνήστρα και η κόρη της βρίσκουν τον Αγαμέμνονα, τα δάκρυά τους τον κάνουν να συνειδητοποιήσει ότι το σχέδιό του έχει αποκαλυφθεί. Ο οίκτος που του εμπνέουν τον κάνει να διστάζει ξανά. Ο Αχιλλέας επεμβαίνει, τρελός από οργή, και ζητά από τον Αγαμέμνονα να τα ακυρώσει όλα. Εξοργισμένος στην ιδέα ότι πλήττεται η περηφάνια του ως βασιλιάς, αποφασίζει να θυσιάσει την Ιφιγένεια. Βλέποντας όμως τι περιμένει την κόρη του, πάλι διστάζει και αποφασίζει να οργανώσει τη φυγή της. Δίνει οδηγίες στην Κλυταιμνήστρα ότι πρέπει να φύγει κρυφά από το στρατόπεδο με την Ιφιγένεια και να απομακρυνθούν από την Αυλίδα, υπό την προστασία των φρουρών του. Αντί να τις ακολουθήσει, η Εριφύλη αποφασίζει εκδικητικά να αποκαλύψει το σχέδιο του Αγαμέμνονα στον μάντη Κάλχα.

Πέμπτη πράξη. Ο Κάλχας, ειδοποιημένος από την Εριφύλη, ειδοποιεί το στρατόπεδο. Μέσα στην απελπισία της η Ιφιγένεια, που δεν της επέτρεψαν να φύγει από την πόλη και της απαγορεύτηκε να μιλήσει ξανά στον Αχιλλέα, νιώθει ότι ο θάνατος είναι η μόνη της επιλογή. Ο Αχιλλέας φτάνει για να της προσφέρει την υποστήριξη των στρατευμάτων του. Αυτή συνεχίζει να υπερασπίζεται τον πατέρα της και επιμένει στην ανάγκη της θυσίας της. Ο Αχιλλέας την αφήνει, πάντα αποφασισμένος να την σώσει. Οι ικεσίες της μητέρας της είναι άκαρπες και η Ιφιγένεια οδηγείται στον βωμό. Η Κλυταιμνήστρα βρίσκεται σε θλίψη και απόγνωση, ο Αχιλλέας με τους στρατιώτες προσπαθούν να διακόψουν τη θυσία.

Τότε εμφανίζεται ο Οδυσσέας και καθησυχάσει την Κλυταιμνήστρα λέγοντάς της ότι η κόρη της σώθηκε από ένα απροσδόκητο θαύμα. Ο Κάλχας, ξαφνικά εμπνευσμένος από τους θεούς, διακηρύσσει ότι αυτή που οι θεοί είχαν ζητήσει να θυσιαστεί είναι στην πραγματικότητα η Εριφύλη, κρυφή κόρη της Ελένης. Έτσι η Ιφιγένεια σώζεται. Η Εριφύλη αυτοκτονεί στο βωμό, μετά τον θάνατό της ακολουθεί κατακλυσμός: κεραυνοί, βροντές, άνεμοι, θαλασσοταραχή και μια πυρά μέσα από τις φλόγες της οποίας εμφανίστηκε ικανοποιημένη η ίδια η θεά Άρτεμις. Η Κλυταιμνήστρα φεύγει για να βρει τη συμφιλιωμένη πλέον οικογένειά της και τον μελλοντικό γαμπρό της, ευχαριστώντας τους θεούς γι' αυτήν τη σωτηρία.

Μεταφράσεις στα ελληνικά

• Ιφιγένεια η εν Αυλίδι /Τραγωδία υπό Ρακίνα Μεταφρασθείσα υπό ...Σμύρνην: Εκ της Ιωνικής Τυπογραφίας Διευθυνομένης παρά Αντωνίου Πατρικίου,1835
• Ιφιγένεια, μετάφραση: Αλεξάνδρα Συμεωνίδου, εκδόσεις Μπατσιούλας, 2007