Αγριώνια

Τα Αγριώνια ήταν αρχαία ελληνική θρησκευτική εορτή προς τιμή του θεού Διονύσου (Διόνυσος Αγριώνιος), η οποία γινόταν κάθε έτος, αρχικώς μόνο στην πόλη του Ορχομενού στη Βοιωτία, και αργότερα και σε άλλες ελληνικές πόλεις. Ο μήνας κατά τον οποίο εορτάζονταν τα Αγριώνια ονομαζόταν επίσης «Αγριώνιος», τουλάχιστον στον Ορχομενό, και αντιστοιχούσε με το χρονικό διάστημα από τα μέσα Σεπτεμβρίου μέχρι τα μέσα Οκτωβρίου.

Την εορτή αυτή περιγράφει λεπτομερώς ο Πλούταρχος. Σύμφωνα με την περιγραφή του, κάθε φθινόπωρο οι γυναίκες του Ορχομενού (και αργότερα και των άλλων πόλεων) προκειμένου να τιμήσουν τον Διόνυσο, ξεχύνονταν στους αγρούς καλώντας τον θεό με το όνομά του να παρουσιασθεί. Οι πλέον θρησκόληπτες κυριεύονταν από ιερή μανία και τριγυρνούσαν επί τρία ημερονύκτια στα βουνά και στα δάση αναζητώντας τον θεό. Με το κλείσιμο της τρίτης ημέρας η αναζήτηση του Διονύσου σταματούσε, μόλις οι ιερείς διέδιδαν ότι ο θεός είχε καταφύγει στο άντρο των Μουσών και είχε κρυφθεί εκεί αναπαυόμενος. Τότε οι γυναίκες επέστρεφαν από παντού στα σπίτια τους και συμμετείχαν σε συμπόσια, που κρατούσαν μέχρι το πρωί και είχαν για ποικιλία και πνευματικά παιχνίδια: συγκεκριμένα, οι πιο ηλικιωμένες γυναίκες έλεγαν αινίγματα, τα οποία προσπαθούσαν να λύσουν οι νεότερες.

Από τα Αγριώνια αποκλείονταν με ποινή θανάτου όλες οι γυναίκες που ανήκαν στο βασιλικό γένος των Μινυών, επειδή οι Μινυάδες ή Ὀλεῖαι, οι θυγατέρες του βασιλιά Μινύου, είχαν περιφρονήσει την εορτή και είχαν μείνει στο παλάτι κλώθοντας και υφαίνοντας, αντί να τρέχουν στα βουνά και τα λαγκάδια για να λατρέψουν τον θεό. Η ποινή του θανάτου επιβαλλόταν από τους ιερείς στις παραβάτιδες, αλλά ο άγριος αυτός άγραφος νόμος καταργήθηκε αργότερα. Σύμφωνα με άλλη εκδοχή, πάλι κατά τον Πλούταρχο, ο φόνος ήταν μια ανθρωποθυσία, κατά την οποία ο ιερέας του Διονύσου κυνηγούσε με ένα σπαθί στο χέρι μια απόγονο των Μινυαδών και τη σκότωνε ως έθιμο. Αυτή η πρακτική λέγεται ότι διακόπηκε αργότερα, όταν επισυνέβησαν κακοί οιωνοί. Ωστόσο, μετά την κατάργηση του εθίμου, κατά την εποχή του ίδιου του Πλουτάρχου, ένας φανατικός ιερέας του Διονύσου, ο Ζωιλός, σκότωσε με τσεκούρι μια γυναίκα από το «απαγορευμένο» γένος, την οποία είδε να συμμετέχει στα Αγριώνια. Το έγκλημα αυτό προεκάλεσε γενικευμένη εξέγερση και τότε με επέμβαση των Ρωμαίων τα Αγριώνια καταργήθηκαν οριστικά σε ολόκληρη την Ελλάδα. Ορίσθηκε μάλιστα βαρύ πρόστιμο για την πόλη του Ορχομενού σε περίπτωση που οι γυναίκες της θα επιχειρούσαν να ξαναεορτάσουν τα Αγριώνια.

Προς τιμή του θεού Διονύσου πολλοί αρχαίοι Έλληνες ποιητές έγραψαν στίχους, τους οποίους τραγουδούσαν στην εορτή των Αγριωνίων. Μεταξύ των ποιητών αυτών ξεχωρίζουν ο Αλκαίος ο Μυτιληναίος και ο Βακχυλίδης ο Κείος.

Πηγές

• Το ομώνυμο λήμμα στη Νέα Ελληνική Εγκυκλοπαίδεια «Χάρη Πάτση», τόμος 1 (1972), σελ. 726
• Το λήμμα «Agrionia» στην Encyclopædia Britannica, 11η έκδοση, επιμ. Hugh Chisholm, Cambridge University Press, 1911, τόμ. 1, σελ. 424