Αίσθηση: Διαφορά μεταξύ των αναθεωρήσεων
Χωρίς σύνοψη επεξεργασίας Ετικέτα: Χειροκίνητη αναστροφή |
Μετάφραση της εισαγωγής του αγγλικού λήμματος Ετικέτα: επεξεργασία κώδικα 2017 |
||
| Γραμμή 1: | Γραμμή 1: | ||
| ⚫ | |||
{{πηγές|29|08|2015}} |
|||
[[Image:Makart Fuenf Sinne.jpg|thumb|right|Οι 5 αισθήσεις κατά Χανς Μακάρ]] |
[[Image:Makart Fuenf Sinne.jpg|thumb|right|Οι 5 αισθήσεις κατά Χανς Μακάρ]] |
||
Η '''αίσθηση''' είναι ένα βιολογικό σύστημα που χρησιμοποιείται από έναν οργανισμό για την αισθητικότητα (sensation), δηλαδή τη διαδικασία συλλογής πληροφοριών για τον κόσμο και την ανταπόκριση τού οργανισμού σε ερεθίσματα. (Για παράδειγμα, στο [[ανθρώπινο σώμα]], ο [[εγκέφαλος]] που αποτελεί μέρος του [[κεντρικό νευρικό σύστημα|κεντρικού νευρικού συστήματος]] λαμβάνει σήματα από τις αισθήσεις, οι οποίες λαμβάνουν συνεχώς πληροφορίες από το περιβάλλον, στην συνέχεια ερμηνεύει αυτά τα σήματα και προκαλεί σωματικές αντιδράσεις). Αν και παραδοσιακά ήταν γνωστές περίπου πέντε ανθρώπινες αισθήσεις (δηλαδή η όραση, η όσφρηση, η αφή, η γεύση και η ακοή), σήμερα αναγνωρίζεται ότι υπάρχουν πολύ περισσότερες.<ref>{{Cite web|url=https://www.livescience.com/60752-human-senses.html|title=The Five (and More) Senses|last=Bradford|first=Alina|last2=published|first2=Ailsa Harvey|ημερομηνία=2022-03-08|website=livescience.com|language=en|accessdate=2022-08-10}}</ref> Οι αισθήσεις που χρησιμοποιούν διάφοροι άλλοι οργανισμοί είναι ακόμη μεγαλύτερες σε ποικιλία και αριθμό. Κατά τη διαδικασία της αισθητικότητας, τα αισθητήρια όργανα συλλέγουν διάφορα ερεθίσματα (όπως ήχους ή οσμές) προς μετασχηματισμό σε μορφή που μπορεί να γίνει αντιληπτή από τον εγκέφαλο. Η αισθητικότητα και η [[αντίληψη]] είναι θεμελιακές για κάθε πτυχή της γνώσης, της συμπεριφοράς και της νόησης ενός οργανισμού. |
|||
Οι '''αισθήσεις''' είναι η πηγή όλων των γνώσεων μας για την υλική εξωτερική πραγματικότητα. Δεν μπορούμε να γνωρίζουμε τίποτα για τις μορφές της [[Ύλη|ύλης]] ή για τις μορφές της [[Κίνηση|κίνησης]] παρά μονάχα με τις αισθήσεις μας. Τα αντικείμενα και τα φαινόμενα ερεθίζουν τον [[Νευρικός ιστός|νευρικό ιστό]] που μεταφέρει το σήμα στον [[Εγκέφαλος|Εγκέφαλο]] και προκαλεί το αίσθημα. Δηλαδή το αίσθημα οφείλεται στην μεταμόρφωση της επίδρασης ενός εξωτερικού ερεθισμού σε περιστατικό της [[Συνείδηση|συνείδησης]] με αυτή τη διαδικασία αδιάσπαστη από το [[Κεντρικό Νευρικό Σύστημα]]. |
|||
Στους οργανισμούς, ένα αισθητήριο όργανο αποτελείται από μια ομάδα αλληλοσυνδεόμενων αισθητήριων [[κύτταρο|κυττάρων]] που αντιδρούν σε έναν συγκεκριμένο τύπο φυσικού ερεθίσματος. Μέσω κρανιακών και νωτιαίων νεύρων (νεύρα του Κεντρικού και του [[Νευρικό σύστημα|Περιφερικού Νευρικού Συστήματος]] που μεταδίδουν αισθητηριακές πληροφορίες από τον εγκέφαλο προς το σώμα και αντίστροφα), οι διάφοροι τύποι αισθητηριακών υποδοχέων (φωτοϋποδοχείς, χημειοϋποδοχείς, θερμοϋποδοχείς) στα αισθητήρια όργανα μεταδίδουν πληροφορίες από τα όργανα αυτά προς το κεντρικό νευρικό σύστημα, φτάνοντας τελικά στον εγκέφαλο, όπου τα αισθητηριακά σήματα επεξεργάζονται και ερμηνεύονται. |
|||
Οι αισθήσεις (του ανθρώπου) είναι πέντε. Μερικά ζώα έχουν παραπάνω αισθήσεις όπως τα ψάρια και κυρίως οι καρχαρίες. Επίσης, υπάρχουν και οργανισμοί που δε φαίνεται να έχουν αισθήσεις. Τα τελευταία χρόνια γίνονται προσπάθειες, ώστε να αποκτήσουν αισθήσεις και τα ρομπότ και οι υπολογιστές (για παράδειγμα [[μηχανική όραση]]). Επιπλέον, στη λαϊκή φιλοσοφία υπάρχει και η 'έκτη αίσθηση' που σημαίνει τη δυνατότητα να αισθανθείς ή να συναισθανθείς την άμεση μελλοντική έκβαση ενός γεγονότος. |
|||
Τα αισθητηριακά συστήματα διακρίνονται σε εξωτερικά και εσωτερικά. Οι εξωτερικές αισθήσεις στον άνθρωπο βασίζονται στα αισθητήρια όργανα των [[μάτι|ματιών]], των [[αυτί|αυτιών]], του [[δέρμα]]τος, της [[μύτη]]ς και του [[στόμα]]τος. Οι εσωτερικές αισθήσεις ανιχνεύουν ερεθίσματα από τα εσωτερικά όργανα και τους ιστούς. Οι εσωτερικές αισθήσεις που διαθέτει ο άνθρωπος περιλαμβάνουν το αιθουσαίο σύστημα (αίσθηση της ισορροπίας) που αισθάνεται ο [[Έσω ους]], καθώς και άλλες όπως ο χωρικός προσανατολισμός, η ιδιοδεκτικότητα (σχετική θέση του σώματος) και ο [[πόνος]]. Άλλες εσωτερικές αισθήσεις παράγουν σήματα όπως η [[πείνα]], η [[δίψα]], η [[ασφυξία]] και η [[ναυτία]] ή διάφορες ακούσιες αντιδράσεις, όπως ο [[εμετός]].<ref>{{Cite book|title=Biology : a global approach|first=Lisa A.|last=Urry|first2=Michael L.|last2=Cain|isbn=978-1-292-17044-2|date=2018|edition=Eleventh edition, global edition|location=Boston|url=https://www.worldcat.org/oclc/971245862|id=971245862}}</ref> <ref>{{Cite book|title=The Interoceptive Mind : From Homeostasis to Awareness.|first=Helena de|last=Preester|publisher=Oxford University Press USA - OSO|isbn=978-0-19-254004-1|date=2018|location=Oxford|url=https://www.worldcat.org/oclc/1056068680|id=1056068680}}</ref> <ref>{{Cite journal|title=Can Interoception Improve the Pragmatic Search for Biomarkers in Psychiatry?|url=https://www.frontiersin.org/articles/10.3389/fpsyt.2016.00121|journal=Frontiers in Psychiatry|date=2016|issn=1664-0640|volume=7|doi=10.3389/fpsyt.2016.00121/full|first=Sahib S.|last=Khalsa|first2=Rachel C.|last2=Lapidus}}</ref> Ορισμένα ζώα είναι σε θέση να ανιχνεύουν ηλεκτρικά και μαγνητικά πεδία, την υγρασία του αέρα ή την πόλωση του φωτός, ενώ άλλα ζώα αισθάνονται και αντιλαμβάνονται μέσω διαφορετικών συστημάτων, μέσω ηχοεντοπισμού. Η αισθητηριακή τροπικότητα (sensory modalitυ) ή υποτροπικότητα (submodalitυ) είναι η μέθοδος κωδικοποίησης και μετάδοσης των αισθητηριακών πληροφοριών. Η Αισθητηριακή πολυτροπικότητα ενσωματώνει διαφορετικές αισθήσεις σε μια ενιαία αντιληπτική εμπειρία. Για παράδειγμα, οι πληροφορίες που παράγονται από μια αίσθηση έχουν τη δυνατότητα να επηρεάσουν τον τρόπο με τον οποίο γίνονται αντιληπτές οι πληροφορίες από μια άλλη.<ref>{{Cite web|url=https://nobaproject.com/modules/sensation-and-perception|title=Sensation and Perception|website=Noba|language=en|accessdate=2022-08-10}}</ref> Η αισθητικότητα και η αντίληψη μελετώνται από μια ποικιλία συναφών πεδίων, κυρίως από την ψυχοφυσική, τη νευροβιολογία, τη γνωσιακή ψυχολογία και τη γνωσιακή επιστήμη. |
|||
Οι αισθήσεις δεν πρέπει να συγχέονται με τα [[συναισθήματα]], οι πρώτες είναι ερεθίσματα του εξωτερικού περιβάλλοντος, ενώ οι άλλες δημιουργούνται από τον ίδιο τον οργανισμό. |
|||
==Φιλοσοφικές θέσεις== |
|||
Διάφοροι [[Μαχισμός|Μαχιστές]], [[Θετικισμός|Θετικιστές]] και άλλοι [[Ιδεαλισμός|Ιδεαλιστές]] φιλόσοφοι δηλώνουν ότι οι ανθρώπινες αισθήσεις δεν αντανακλούν τις ιδιότητες και τα φαινόμενα του υλικού κόσμου αλλά είναι σημάδια που δεν ανταποκρίνονται σε αυτές τις ιδιότητες. Αν ίσχυε αυτό το συμπέρασμα, ο άνθρωπος δεν θα μπορούσε να αντιληφθεί τις ιδιότητες και τα φαινόμενα των πραγμάτων που λειτουργούν έξω και ανεξάρτητα από αυτόν, πράγμα που μάλλον καταρρίπτεται από την πρακτική δραστηριότητα του ανθρώπου. Σε αντίθεση με τον ιδεαλισμό, ο [[υλισμός | υλισμός]] είναι η φιλοσοφική θεωρία η οποία αποδέχεται την ύλη ως βάση δημιουργίας και εξέλιξης του σύμπαντος, του πλανήτη μας και της ζωής/εξέλιξης των ειδών πάνω σε αυτόν. |
|||
== Εξωτερικοί σύνδεσμοι == |
|||
{{βικιλεξικό}} |
{{βικιλεξικό}} |
||
{{commonscat}} |
{{commonscat}} |
||
| ⚫ | |||
{{φιλοσοφία-επέκταση}} |
|||
{{authority control}} |
{{authority control}} |
||
[[Κατηγορία:Αντίληψη]] |
[[Κατηγορία:Αντίληψη]] |
||
[[Κατηγορία:Αισθητικά συστήματα]] |
[[Κατηγορία:Αισθητικά συστήματα]] |
||
Έκδοση από την 22:38, 10 Αυγούστου 2022
 |
Αυτό το λήμμα σχετικά με τη Βιολογία χρειάζεται επέκταση. Μπορείτε να βοηθήσετε την Βικιπαίδεια επεκτείνοντάς το. |
Η αίσθηση είναι ένα βιολογικό σύστημα που χρησιμοποιείται από έναν οργανισμό για την αισθητικότητα (sensation), δηλαδή τη διαδικασία συλλογής πληροφοριών για τον κόσμο και την ανταπόκριση τού οργανισμού σε ερεθίσματα. (Για παράδειγμα, στο ανθρώπινο σώμα, ο εγκέφαλος που αποτελεί μέρος του κεντρικού νευρικού συστήματος λαμβάνει σήματα από τις αισθήσεις, οι οποίες λαμβάνουν συνεχώς πληροφορίες από το περιβάλλον, στην συνέχεια ερμηνεύει αυτά τα σήματα και προκαλεί σωματικές αντιδράσεις). Αν και παραδοσιακά ήταν γνωστές περίπου πέντε ανθρώπινες αισθήσεις (δηλαδή η όραση, η όσφρηση, η αφή, η γεύση και η ακοή), σήμερα αναγνωρίζεται ότι υπάρχουν πολύ περισσότερες.[1] Οι αισθήσεις που χρησιμοποιούν διάφοροι άλλοι οργανισμοί είναι ακόμη μεγαλύτερες σε ποικιλία και αριθμό. Κατά τη διαδικασία της αισθητικότητας, τα αισθητήρια όργανα συλλέγουν διάφορα ερεθίσματα (όπως ήχους ή οσμές) προς μετασχηματισμό σε μορφή που μπορεί να γίνει αντιληπτή από τον εγκέφαλο. Η αισθητικότητα και η αντίληψη είναι θεμελιακές για κάθε πτυχή της γνώσης, της συμπεριφοράς και της νόησης ενός οργανισμού.
Στους οργανισμούς, ένα αισθητήριο όργανο αποτελείται από μια ομάδα αλληλοσυνδεόμενων αισθητήριων κυττάρων που αντιδρούν σε έναν συγκεκριμένο τύπο φυσικού ερεθίσματος. Μέσω κρανιακών και νωτιαίων νεύρων (νεύρα του Κεντρικού και του Περιφερικού Νευρικού Συστήματος που μεταδίδουν αισθητηριακές πληροφορίες από τον εγκέφαλο προς το σώμα και αντίστροφα), οι διάφοροι τύποι αισθητηριακών υποδοχέων (φωτοϋποδοχείς, χημειοϋποδοχείς, θερμοϋποδοχείς) στα αισθητήρια όργανα μεταδίδουν πληροφορίες από τα όργανα αυτά προς το κεντρικό νευρικό σύστημα, φτάνοντας τελικά στον εγκέφαλο, όπου τα αισθητηριακά σήματα επεξεργάζονται και ερμηνεύονται.
Τα αισθητηριακά συστήματα διακρίνονται σε εξωτερικά και εσωτερικά. Οι εξωτερικές αισθήσεις στον άνθρωπο βασίζονται στα αισθητήρια όργανα των ματιών, των αυτιών, του δέρματος, της μύτης και του στόματος. Οι εσωτερικές αισθήσεις ανιχνεύουν ερεθίσματα από τα εσωτερικά όργανα και τους ιστούς. Οι εσωτερικές αισθήσεις που διαθέτει ο άνθρωπος περιλαμβάνουν το αιθουσαίο σύστημα (αίσθηση της ισορροπίας) που αισθάνεται ο Έσω ους, καθώς και άλλες όπως ο χωρικός προσανατολισμός, η ιδιοδεκτικότητα (σχετική θέση του σώματος) και ο πόνος. Άλλες εσωτερικές αισθήσεις παράγουν σήματα όπως η πείνα, η δίψα, η ασφυξία και η ναυτία ή διάφορες ακούσιες αντιδράσεις, όπως ο εμετός.[2] [3] [4] Ορισμένα ζώα είναι σε θέση να ανιχνεύουν ηλεκτρικά και μαγνητικά πεδία, την υγρασία του αέρα ή την πόλωση του φωτός, ενώ άλλα ζώα αισθάνονται και αντιλαμβάνονται μέσω διαφορετικών συστημάτων, μέσω ηχοεντοπισμού. Η αισθητηριακή τροπικότητα (sensory modalitυ) ή υποτροπικότητα (submodalitυ) είναι η μέθοδος κωδικοποίησης και μετάδοσης των αισθητηριακών πληροφοριών. Η Αισθητηριακή πολυτροπικότητα ενσωματώνει διαφορετικές αισθήσεις σε μια ενιαία αντιληπτική εμπειρία. Για παράδειγμα, οι πληροφορίες που παράγονται από μια αίσθηση έχουν τη δυνατότητα να επηρεάσουν τον τρόπο με τον οποίο γίνονται αντιληπτές οι πληροφορίες από μια άλλη.[5] Η αισθητικότητα και η αντίληψη μελετώνται από μια ποικιλία συναφών πεδίων, κυρίως από την ψυχοφυσική, τη νευροβιολογία, τη γνωσιακή ψυχολογία και τη γνωσιακή επιστήμη.
|
- ↑ Bradford, Alina· published, Ailsa Harvey (8 Μαρτίου 2022). «The Five (and More) Senses». livescience.com (στα Αγγλικά). Ανακτήθηκε στις 10 Αυγούστου 2022.
- ↑ Urry, Lisa A.· Cain, Michael L. (2018). Biology : a global approach (Eleventh edition, global edition έκδοση). Boston. ISBN 978-1-292-17044-2. 971245862.
- ↑ Preester, Helena de (2018). The Interoceptive Mind : From Homeostasis to Awareness. Oxford: Oxford University Press USA - OSO. ISBN 978-0-19-254004-1. 1056068680.
- ↑ Khalsa, Sahib S.; Lapidus, Rachel C. (2016). «Can Interoception Improve the Pragmatic Search for Biomarkers in Psychiatry?». Frontiers in Psychiatry 7. doi:. ISSN 1664-0640. https://www.frontiersin.org/articles/10.3389/fpsyt.2016.00121.
- ↑ «Sensation and Perception». Noba (στα Αγγλικά). Ανακτήθηκε στις 10 Αυγούστου 2022.