Φύλο

Αυτό το λήμμα αφορά στον βιολογικό όρο. Για τον ανθρωπολογικό και κοινωνιολογικό όρο, δείτε: φυλή.

Αυτό το λήμμα αφορά στο βιολογικό φύλο. Για το κοινωνικό φύλο, δείτε: κοινωνικό φύλο.

Σύμβολισμός των δύο φύλων: γυναικείο (αριστερά), ανδρικό (δεξιά).

Οργανισμοί όλων των ειδών ειδικεύονται σε αρσενικές και θηλυκές ποικιλίες, γνωστές ως βιολογικό φύλο. Η σεξουαλική αναπαραγωγή αποτελείται από συνδυασμούς και μείγματα γενετικών χαρακτηριστικών: ειδικά κύτταρα, γνωστά ως γαμέτες, συνδυάζονται για τη δημιουργία απογόνων που κληρονομούν χαρακτηριστικά από τους γονείς. Οι γαμέτες μπορεί να είναι πανομοιότυποι στη μορφή και τη λειτουργία (το φαινόμενο της ισογαμίας), αλλά σε πολλές περιπτώσεις εμφανίζεται ασυμμετρία, στις οποίες υπάρχουν δύο τύποι γαμετών που καθορίζουν το φύλο (ετερογαμέτες) (ανισογαμία).

Στον άνθρωπο και σε άλλα θηλαστικά, τα αρσενικά φέρουν συνήθως χρωμοσώματα ΧΥ, ενώ τα θηλυκά φέρουν χρωμοσώματα ΧΧ, τα οποία είναι μέρος του ΧΥ συστήματος φυλοκαθορισμού. Τα υπόλοιπα ζώα έχουν επίσης σύστημα φυλοκαθορισμού, όπως το ZW για τα πτηνά και το XO για τα έντομα.

Οι γαμέτες που παράγονται από έναν οργανισμό καθορίζονται από το φύλο του: το αρσενικό παράγει αρσενικούς γαμέτες (σπερματοζωάρια, ή σπέρμα στα ζώα και γύρη στα φυτά) ενώ το θηλυκό παράγει θηλυκούς γαμέτες (ωάρια). Οργανισμοί που παράγουν και αρσενικούς και θυλυκούς γαμέτες ονομάζονται ερμαφρόδιτοι. Οι σωματικές διαφορές πολλές φορές συνδέονται με τα διαφορετικά φύλα ενός οργανισμού. Αυτός ο σεξουαλικός διμορφισμός αντανακλά τη διαφορετική πίεση σχετικά με την αναπαραγωγή που βιώνει το κάθε φύλο. Η επιλογή συντρόφου μπορεί να επιταχύνει την εξέλιξη των σωματικών διαφορών μεταξύ των φύλων.

Η φυλετική ή εγγενής αναπαραγωγή με συμμετοχή δύο φύλων

Φυλετικός διμορφισμός στους ανθρώπους. Με καφέ χρώμα φαίνονται σχηματικά σημεία έντονης τριχοφυΐας και με καφέ στιγμές φαίνονται σημεία αραιής τριχοφυΐας

Το φύλο καθορίζεται κατά βάση από το είδος των γεννητικών οργάνων με τα οποία γεννήθηκε ο οργανισμός, ενώ τα μέρη τους διακρίνονται σε εσωτερικά και εξωτερικά. Όλα τα ζώα που έχουν φύλο έχουν εσωτερικά γεννητικά όργανα, στα οποία παράγονται οι γαμέτες. Πρόκειται για τους όρχεις στους αρσενικούς και τις ωοθήκες στους θηλυκούς οργανισμούς. Τα υδρόβια πλάσματα εκμεταλλεύονται το νερό προκειμένου να γίνει η γονιμοποίηση μέσα σε αυτό. Τα γονιμοποιημένα ωάρια γίνονται γυρίνοι και αναπτύσσονται μέσα στο νερό (με ορισμένες εξαιρέσεις όπως ο ιππόκαμπος). Τα άνθη εκμεταλλεύονται τον αέρα ή τα δελεασμένα από το νέκταρ έντομα για τη μεταφορά, ενώ η γονιμοποίηση γίνεται στην ανθοδόχη. Τα γονιμοποιημένα άνθη μετατρέπονται σε σπόρους εκτελώντας διαφορετική αναπαραγωγική πορεία από τα ζώα.

Τα ζώα της ξηράς και ο άνθρωπος δεν εκμεταλλεύονται το περιβάλλον τους για τη μεταφορά ή τη γονιμοποίηση. Δίνουν έμφαση στη συνουσία, ώστε να έχουν αναπτύξει αρκετά και τα εξωτερικά γεννητικά τους όργανα και να εμφανίζουν φυλετικό διμορφισμό. Το γεννητικό όργανο των αρσενικών είναι το πέος με βασική λειτουργία την εναπόθεση του σπέρματος μέσα στην κοιλιά του θηλυκού. Το αντίστοιχο όργανο των θηλυκών είναι το αιδοίο με βασική λειτουργία την απορρόφηση του σπέρματος. Ύστερα, τα θηλυκά ερπετά και πτηνά γεννούν αυγά με τα γονιμοποιημένα ωάρια, και τα εκκολάπτουν μέχρι να γεννηθούν τα νεογνά.

Στα θηλαστικά (όπου εντάσσονται και οι άνθρωποι) τα γονιμοποιημένα ωάρια αναπτύσσονται μέσα σε ειδικό χώρο (μήτρα) των θηλυκών ως έμβρυα. Η περίοδος αυτή ονομάζεται κύηση και είναι χαρακτηριστικής διάρκειας για το κάθε θηλαστικό. Για αυτό το σκοπό τα θηλυκά έχουν αναπτύξει τη μήτρα και μεγαλύτερη σωματική αντοχή σε σχέση με τα αρσενικά. Μόλις αναπτυχθούν αρκετά τα έμβρυα, εγκαταλείπουν τη μήτρα της μητέρας τους με τη γέννηση. Ακόμα και μετά τη γέννηση το σώμα των θηλυκών εξακολουθεί να συμβάλει στην ανάπτυξη των απογόνων μέσω του θηλασμού με ειδικά όργανα, τους μαστούς. Όλη αυτή η διαδικασία βοηθάει στην ανάπτυξη ισχυρών συναισθηματικών δεσμών μεταξύ των απογόνων, αλλά και των γονέων μεταξύ τους.

Άλλα είδη αναπαραγωγής

Τα σκουλήκια είναι ερμαφρόδιτα

Από τα παραπάνω διαφαίνεται ότι το φύλο έχει άμεση σχέση με την αμφιγονική αναπαραγωγή. Πιο συγκεκριμένα με την αναπαραγωγή οργανισμών που διαθέτουν διαφορετικά γεννητικά όργανα. Στη φύση υπάρχουν και άλλοι τρόποι αναπαραγωγής, ενώ μερικές φορές συνδυάζονται μεταξύ τους. Ένας άλλος τρόπος αμφιγονικής αναπαραγωγής εμφανίζεται σε κάποια ασπόνδυλα. Ενώ και αυτά παράγουν δύο ειδών γαμέτες ο κάθε οργανισμός παράγει και τα δύο είδη, ενώ κατά τη συνουσία γίνεται αμοιβαία μεταβίβαση του σπέρματος, όπως στα σκουλήκια. Αυτοί οι οργανισμοί ονομάζονται ερμαφρόδιτοι. Άλλος ένας τρόπος αμφιγονικής αναπαραγωγής υπάρχει στα μικρόβια, όπου γεννητικό υλικό μεταβιβάζεται από ένα νέο μικροοργανισμό σε ένα γηραιότερο.

Όσον αφορά τη μονογονική αναπαραγωγή υπάρχουν για παράδειγμα η εκβλάστηση στα φυτά ή η διχοτόμηση στους μικροοργανισμούς. Η αμφιγονική αναπαραγωγή είναι σχετικά μία πιο απλή διαδικασία, γιατί καθορίζεται αποκλειστικά από έναν οργανισμό. Υπάρχουν, όμως και περιπτώσεις όπου η αναπαραγωγή είναι (ή μπορεί να γίνει) αμφιγονική, αλλά καθορίζεται από ένα συγκεκριμένο οργανισμό, όπως στις μέλισσες. Τότε μπορεί να παρατηρηθεί το φαινόμενο της παρθενογένεσης, όπου ένα ωάριο ή ένα ερμαφρόδιτο άνθος αυτογονιμοποιείται. Τέλος, ένα επιπλέον είδος περίεργης αναπαραγωγής είναι αυτό των ιών. Οι ιοί αναπαράγονται παρασιτικά μέσω άλλων οργανισμών. Μόλις προσβάλλουν ένα κύτταρο, το μετατρέπουν σε εργοστάσιο παραγωγής ιών, και μόλις εκπληρωθεί η αποστολή τους το κύτταρο καταστρέφεται. Αξιοσημείωτα, οι ιοί θεωρούνται ζωντανοί μόνο όταν αναπαράγωνται.

Φυλοκαθορισμός

Το φύλο των ζώων και των ανθρώπων καθορίζεται γεννητικά από τα φυλοκαθοριστικά χρωμοσώματα. Αυτά τα χρωμοσώματα έχουν αξιοσημείωτα διαφορετικό σχήμα και μέγεθος από όλα τα υπόλοιπα, όπως φαίνεται στον καρυότυπο. Κάθε ζώο έχει στον πυρήνα των κυττάρων του ένα (ή περισσότερα) ζεύγος με τα φυλοκαθοριστικά χρωμοσώματα. Υπάρχουν δύο ειδών τέτοια χρωμοσώματα, το Χ και το Υ. Οι θηλυκοί οργανισμοί στα θηλαστικά φυσιολογικά έχουν ένα ζεύγος από Χ χρωμοσώματα. Οι αρσενικοί φυσιολογικά έχουν ένα ζεύγος από ένα Χ και ένα Υ χρωμόσωμα. Οι γαμέτες δεν έχουν ζεύγη χρωμοσωμάτων, αλλά ένα μόνο χρωμόσωμα από το κάθε ζεύγος. Έτσι, όλα τα φυσιολογικά ωάρια έχουν ένα χρωμόσωμα Χ. Αντίθετα, τα σπερματοζωάρια έχουν είτε ένα χρωμόσωμα Χ ή ένα χρωμόσωμα Υ. Κατά τη γονιμοποίηση το φύλο του απογόνου καθορίζεται από το σπερματοζωάριο το οποίο θα διαλεχθεί/αφεθεί από το ωάριο να διεισδύσει μέσα του. Η πιθανότητα το σπερματοζωάριο να έχει ένα από τα δύο χρωμοσώματα είναι οι ίδιες, για αυτό η πιθανότητα γέννησης αγοριού ή κοριτσιού είναι 50-50. Λογικά, αυτά τα χρωμοσώματα είναι υπεύθυνα για το φυλετικό διμορφισμό, δηλαδή για όλες τις διαφορές των αρσενικών και των θηλυκών οργανισμών.

Υπάρχουν και ορισμένες θεωρίες σύμφωνα με τις οποίες τα χρωμοσώματα δεν είναι οι αποκλειστικά υπεύθυνοι για το φύλο των οργανισμών. Το φύλο καθορίζεται και από τις ορμόνες που επιδρούν στον οργανισμό, όπως επίσης και από τη ψυχική και κοινωνική του ανάπτυξη. Συχνά θεωρείται ότι υπάρχουν πολλών ειδών φύλα, που μπορούν να συνυπάρχουν ταυτόχρονα και σε αναντιστοιχία μεταξύ τους. Μερικά από αυτά είναι:

• Γενετικό φύλο: Καθορίζεται από τα χρωμοσώματα.(ΧΧ είναι θηλυκό, ΧΥ είναι αρσενικό)
• Βιολογικό ή φαινοτυπικό φύλο: Καθορίζεται από το σωματότυπο του οργανισμού. Σπάνια αποκλίνει από το γεννητικό φύλο.
• Κοινωνικό φύλο: Καθορίζεται από τη συμπεριφορά του οργανισμού. Αυτή η διάκριση στηρίζεται στην άποψη ότι υπάρχουν διαφορετικές συμπεριφορές οι οποίες αρμόζουν ή χαρακτηρίζουν κάθε φύλο.
• Νομικό φύλο: Νομικά κάθε άνθρωπος έχει ένα φύλο με βάση το οποίο καθορίζονται ορισμένες γραφειοκρατικές ή υποχρεωτικές διαδικασίες (όπως η στράτευση).

Κοινωνικό και βιολογικό φύλο

Ο διαχωρισμός κοινωνικού (αγγλ. gender) και βιολογικού φύλου (αγγλ. sex) διαφοροποιεί το βιολογικό φύλο (την ανατομία του αναπαραγωγικού συστήματος ενός ατόμου και των δευτερευόντων σεξουαλικών χαρακτηριστικών του) από το κοινωνικό φύλο, που αναφέρεται είτε σε κοινωνικούς ρόλους βασισμένους στο φύλο ενός ανθρώπου (ρόλος φύλου) ή στον ατομικό αυτοπροσδιορισμό ενός ατόμου, που βασίζεται σε εσωτερική επίγνωση (ταυτότητα φύλου). Σε κάποιες περιπτώσεις, το αποδιδόμενο φύλο κάποιου ατόμου κατά τη γέννηση και το κοινωνικό του φύλο δεν ταυτίζονται και το άτομο πιθανώς είναι τρανς,, μη συμμορφούμενο με τα φύλα, μη-διπολικό ή ίντερσεξ.

Η διάκριση κοινωνικού και βιολογικού φύλου δεν είναι παγκόσμια. Στην καθομιλουμένη παγκοσμίως, οι λέξεις sex και gender χρησιμοποιούνται εναλλάξ. Κάποια λεξικά και ακαδημαϊκοί αποδίδουν διαφορετικές ερμηνείες ενώ άλλοι όχι..

Δείτε επίσης

• Άνδρας
• Γυναίκα
• Παρθενογένεση