Πολυχλωριωμένα διφαινύλια

Χημική δομή των PCB

Τα πολυχλωριωμένα διφαινύλια (Polychlorinated biphenyls, PCBs) είναι ομάδα από 209 συνθετικά παρασκευασμένων χλωριωμένους αρωματικούς υδρογονάνθρακες.

Παράγονται με χλωρίωση του διφαινυλίου, το οποίο έχει συνολικά δέκα διαθέσιμες θέσεις για την προσθήκη των ατόμων χλωρίου και αυτό έχει ως αποτέλεσμα την δημιουργία συνολικά διακοσίων εννιά (209) διαφορετικών ενώσεων. Οι ενώσεις αυτές καλούνται συμπαράγωγα και η διαφορά τους από τα ισομερή είναι ότι, ισομερή καλούνται μόνο τα συμπαράγωγα που έχουν τον ίδιο αριθμό ατόμων χλωρίου (δηλ. ίδιο συντακτικό τύπο), αλλά σε διαφορετικές θέσεις.

Τα PCBs είχαν χρησιμοποιηθεί σε μεγάλο αριθμό εφαρμογών, μέχρι την απαγόρευσή τους στις ΗΠΑ και την Ευρωπαϊκή Ένωση, στα μέσα της δεκαετίας του '70, και για το λόγο αυτό ανιχνεύονται σε πολλά βιολογικά και περιβαλλοντικά δείγματα ακόμη και σήμερα. Μερικές από τις εφαρμογές αυτές ήταν η χρήση τους σαν διηλεκτρικά υγρά σε πυκνωτές και μετασχηματιστές, σαν πρόσθετα χρωμάτων, μελανιών και πλαστικών.

Οι ενώσεις της κατηγορίας αυτής είναι παγκοσμίως γνωστές με διάφορα εμπορικά ονόματα όπως: Aroclor (ΗΠΑ), Clophen (Γερμανία), Phenoclor & Pyralene (Γαλλία), kanechlor (Ιαπωνία), Fenclor (Ιταλία), Soval (Ρωσία) και Delor (Τσεχία).

Τα PCBs ήταν τόσο διαδεδομένα που υπολογίζεται ότι το 96% του παγκόσμιου πληθυσμού έχει εκτεθεί σε αυτά είτε μέσω μολυσμένων τροφίμων ή άλλων διεργασιών (όπως π.χ με την συντήρηση μετασχηματιστών που χρησιμοποιούσαν PCBs, όπως στην περίπτωση μετασχηματιστών της ΔΕΗ πριν λίγα χρόνια).

Επιπτώσεις των PCBs στην ανθρώπινη υγεία

Τα PCBs μπορεί να έχουν βραχείες ή χρόνιες επιδράσεις στον άνθρωπο. Έτσι, έκθεση σε ατμούς από πολυχλωριωμένα διφαινύλια προκαλεί ερεθισμούς στα μάτια, τη μύτη, και το λαιμό, ενώ υψηλές συγκεντρώσεις των ατμών αυτών επιδρούν και στο ήπαρ. Μακροπρόθεσμα, αναφέρεται ότι προκαλούν καρκίνο ,, ενώ προκαλούν και μείωση του IQ και δυσλειτουργία διαφόρων οργάνων του σώματος.

Ονοματολογία των PCBs

Τα 209 συμπαράγωγα ονομάζονται με συστηματική αρίθμηση, που προτάθηκε από τους Ballschmiter & Zell, οι οποίοι κατέταξαν τα PCBs με αύξουσα αριθμητική σειρά και από το 1 έως το 209 (αριθμοί "ΒΖ" ή IUPAC). Στις ΗΠΑ, η Monsanto, που ήταν η εταιρεία που τους παρασκεύασε πρώτη, τα ονόμασε εμπορικά με το όνομα Aroclol συνοδευόμενο από έναν τετραψήφιο αριθμό, ο οποίος δηλώνει τον μέσο βαθμό χλωρίωσης. Έτσι, για παράδειγμα στο Aroclor 1248 το 12 προκύπτει από τα δώδεκα άτομα άνθρακα και το 48 επειδή το συγκεκριμένο παράγωγο έχει χλωριωθεί σε ποσοστό 48%.

Πηγές

• Athanasios Katsoyiannis and Constantini Samara, Persistent Organic Compounds, the dirty dozen of Chemicals, Χημικά Χρονικά, pp 388-394, (12) 2002.