Προβολή πηγαίου κώδικα για τη σελίδα Μεσολόγγι

{{WikidataCoord|display=title}}
{{πόλη
| Χώρα = 
| Πληθυσμός = 13.965 (2021)
}}
[[Αρχείο:Παρατηρητήριο Κλείσοβας.jpg|εναλλ.=Παρατηρητήριο Κλείσοβας|μικρογραφία|318x318εσ|Άποψη της Λιμνοθάλασσας Κλείσοβας και του Παρατηρητηρίου ορνιθοπανίδας.]]
Το '''Μεσολόγγι''' είναι [[πρωτεύουσα]] της [[Νομός Αιτωλοακαρνανίας|Περιφερειακής Ενότητας Αιτωλοακαρνανίας]] και αποτελεί έδρα του [[Δήμος Ιεράς Πόλεως Μεσολογγίου|Δήμου Ιεράς Πόλεως Μεσολογγίου]]. Η [[πόλη]] είναι κτισμένη στον προσχωσιγενή βραχίονα, που σχηματίζεται ανάμεσα στην [[Λιμνοθάλασσα Μεσολογγίου|ομώνυμη λιμνοθάλασσα]] και στη [[Λιμνοθάλασσα Κλείσοβας|λιμνοθάλασσα της Κλείσοβας]], βρίσκεται 247 [[Χιλιόμετρο|χλμ.]] δυτικά της [[Αθήνα]]ς και σε απόσταση περίπου 37 [[Χιλιόμετρο|χλμ.]] νοτιότερα του [[Αγρίνιο|Αγρινίου]] και 34 [[Χιλιόμετρο|χλμ.]] δυτικότερα του [[Αντίρριο Αιτωλοακαρνανίας|Αντιρρίου]]. Αρκετές ιστορικές πηγές αναφέρουν πως το όνομα «Μεσολόγγι» προέρχεται από την ένωση των δύο [[Ιταλική γλώσσα|ιταλικών]] λέξεων, «ΜΕΖΖΟ/MESSO» και «LAGHI», το οποίο σημαίνει «ένα μέρος εν μέσω [[Λίμνη|λιμνών]]» ή «ένα μέρος που περιβάλλεται από [[Λίμνη|λίμνες]]».<ref>{{Cite web|url=http://www.apostaseis.gr/loc_ap/odigikes-apostaseis.asp|title=Οδηγικές χιλιομετρικές αποστάσεις μεταξύ πόλεων, χωριών - apostaseis.gr|last=|first=|ημερομηνία=|website=www.apostaseis.gr|publisher=|archiveurl=|archivedate=|accessdate=2018-11-17}}</ref> 
[[Αρχείο:Μεσολόγγι.JPG|μικρογραφία]]
[[Αρχείο:Messolonghi Lagoon "Pelades" houses.jpg|μικρογραφία|Πελάδες στη λιμνοθάλασσα Μεσολογγίου.]]

Ο πληθυσμός του [[Πρόγραμμα Καλλικράτης|Καλλικρατικού]] [[Δήμος|δήμου]], σύμφωνα με τα οριστικά αποτελέσματα της [[Ελληνική απογραφή 2021|Απογραφής του 2021]], ανέρχεται σε 32.048 κατοίκους, ενώ της πόλης σε 13.965 [[Ελληνική απογραφή|μόνιμους κατοίκους]].<ref>«[http://www.statistics.gr/documents/20181/1210503/FEK_monimos_rev.pdf/125204a0-726f-46fe-a141-302d9e7a38dc ΦΕΚ αποτελεσμάτων ΜΟΝΙΜΟΥ πληθυσμού απογραφής 2011]», σελ. 10718-9 (σελ. 244-5 του pdf)</ref>

== Ειδική αναφορά ==
Το Μεσολόγγι, η ''Ιερά πόλις'' όπως έχει αποκληθεί, έχει ταυτιστεί περισσότερο από οποιαδήποτε άλλη ελληνική πόλη με τον Αγώνα του [[1821]]<ref name=":0">{{Cite book|title=Εγκυκλοπαίδεια Νέα Δομή|first=|last=|publisher=Τεγόπουλος - Μανιατέας|isbn=|year=1996|location=Αθήνα|page=48-52, τομ.22}}</ref>. Η πύλη της [[Έξοδος του Μεσολογγίου|Εξόδου]], ο χωματένιος ''φράχτης'', ο [[Κήπος των Ηρώων]] με τον τύμβο, όπου έχουν ταφεί οστά αγωνιστών, ανδριάντες και προτομές αγωνιστών και φιλελλήνων, όπως του [[Μάρκος Μπότσαρης|Μάρκου Μπότσαρη]], του [[Κυριακούλης Μαυρομιχάλης|Κυριάκου Μαυρομιχάλη]] και του Λόρδου [[Λόρδος Βύρων|Βύρωνα]] αποτελούν ορισμένα μόνο από τα τεκμήρια του ρόλου, που διαδραμάτισε η πόλη στον αγώνα της ανεξαρτησίας. Η Δημοτική Πινακοθήκη, η οποία στεγάζεται στο Δημαρχείο, φιλοξενεί μόνιμα συλλογή πινάκων Ελλήνων και ξένων ζωγράφων του [[19ος αιώνας|19<sup>ου</sup>]] και [[20ός αιώνας|20<sup>ου</sup> αι.]], λιθογραφίες και διάφορα αντικείμενα σχετιζόμενα με το 1821: φύλλα των ''[[Ελληνικά Χρονικά|Ελληνικών Χρονικών]]'' του [[Ιωάννης Ιάκωβος Μάγερ|Μάγερ]], αντικείμενα του Βύρωνα, ο οποίος πέθανε στο Μεσολόγγι κ.ά.<ref name=":1">{{Cite news|url=http://visitmes.gr/el-gr/what-to-see/historic-places/dimotiki-pinakothiki.html|title=Τουριστικός οδηγός Μεσολογγίου {{!}} Αξιοθέατα {{!}} Μνημεία {{!}} Εστίαση {{!}} Εκδηλώσεις - Πινακοθήκη|language=el-gr|accessdate=2018-11-17|archive-date=2021-05-10|archive-url=https://web.archive.org/web/20210510144732/http://visitmes.gr/el-gr/what-to-see/historic-places/dimotiki-pinakothiki.html|dead-url=}}</ref>

== Συγκοινωνία ==
Ο [[Ιόνια Οδός|αυτοκινητόδρομος 5 (Ιόνια Οδός)]] διέρχεται βόρεια του Μεσολογγίου.

Η πόλη είχε σιδηροδρομικό σταθμό στη γραμμή του [[ΟΣΕ]] από το [[Κρυονέρια Αιτωλοακαρνανίας|Κρυονέρι]] έως το [[Αγρίνιο]], αλλά αυτό εγκαταλείφθηκε από τη δεκαετία του 1970.

Τα ΚΤΕΛ Αιτωλοακαρνανίας έχουν γραμμές προς τις γύρω πόλεις και τα χωριά, αλλά και προς μεγάλα αστικά κέντρα όπως η [[Αθήνα]], η [[Θεσσαλονίκη]] και άλλα.

Το πιο κοντινό αεροδρόμιο είναι ο [[Κρατικός Αερολιμένας Ακτίου]].

== Ιστορία ==
[[Αρχείο:Βρυζάκης, Θεόδωρος - Η υποδοχή του Λόρδου Βύρωνα στο Μεσολόγγι, 1861.jpg|μικρογραφία|αριστερά|[[Η υποδοχή του Λόρδου Βύρωνα στο Μεσολόγγι]] στις 5 Ιανουαρίου 1824 - Με το μαύρο παλτό ο [[Αλέξανδρος Μαυροκορδάτος]]]]
Στα βορειοδυτικά του Μεσολογγίου υπάρχουν τα ερείπια της [[Πλευρώνα]]ς («Ασφακοβούνι»), μίας πόλης η οποία αναφέρεται στα έργα του [[Όμηρος|Ομήρου]]. Συμμετείχε στον [[Τρωικός πόλεμος|Τρωικό πόλεμο]] και καταστράφηκε από τον [[Δημήτριος Β' Αιτωλικός|Δημήτριο τον Αιτωλικό]]. Η νέα πόλη, η οποία χτίστηκε στα ερείπια της παλιάς, ήταν μία από τις πιο σημαντικές της [[Αιτωλία]]ς και είχε 30 πύργους και 7 πύλες. Τα ερείπια ενός αρχαίου θεάτρου ακόμη υπάρχουν.<ref>{{Cite web|url=http://odysseus.culture.gr/h/3/gh351.jsp?obj_id=18341|title=Υπουργείο Πολιτισμού και Αθλητισμού {{!}} Νέα Πλευρώνα|website=odysseus.culture.gr|accessdate=2018-11-17|archive-date=2020-10-29|archive-url=https://web.archive.org/web/20201029170638/http://odysseus.culture.gr/h/3/gh351.jsp?obj_id=18341|url-status=}}</ref>

Το όνομα Μεσολόγγι πρωτοαναφέρθηκε από τον Βενετό Παρούτα ([[Ιταλική γλώσσα|ιταλικά]]. ''Paruta''), ο οποίος περιέγραφε τη [[Ναυμαχία της Ναυπάκτου (1571)|ναυμαχία του Λεπάντο]] κοντά στη [[Ναύπακτος|Ναύπακτο]]. Αρκετές ιστορικές πηγές αναφέρουν πως το όνομα Μεσολόγγι προέρχεται από την ένωση των δύο ιταλικών λέξεων, ''Μezzo/messo'' και ''langi,'' το οποίο σημαίνει «ένα μέρος εν μέσω λιμνών» ή «ένα μέρος που περιβάλλεται από λίμνες». 
Από τον συνοικισμό των ψαράδων, που διέμειναν εκεί, σχηματίστηκε ένα μικρό ναυτικό κέντρο, το οποίο μέσα σε λίγες δεκαετίες εξελίχθηκε σε σημαντικό εμπορικό λιμάνι. Το [[1726]] ιδρύθηκε στο Μεσολόγγι το υποπροξενείο της [[Βενετία]]ς με πρώτο πρόξενο τον Νάξιο Σπυρίδωνα Μπαρότση<ref name=":0" />.
[[Αρχείο:Greek newspaper Aitoliki of 1821.jpg|thumb|190px|Η χειρόγραφη εφημερίδα του Μεσολογγίου ''Αιτωλική'', που κυκλοφόρησε το 1821]]
Με την έκρηξη της επανάστασης του [[1770]] ([[Ορλωφικά]]), συγκροτήθηκε στο Μεσολόγγι προσωρινή επαναστατική κυβέρνηση υπό την αρχηγία του [[Παναγιώτης Παλαμάς|Παναγιώτη Παλαμά]]. Οι συνέπειες αυτής της ενέργειας ήταν δραματικές, αφού τον Απρίλιο του ιδίου έτους ο στόλος του Μεσολογγίου καταστράφηκε, η πόλη πυρπολήθηκε και οι Μεσολογγίτες αναγκάστηκαν να εγκαταλείψουν την πατρίδα τους και να καταφύγουν στα [[Επτάνησα]]<ref name=":0" />. Μετά τη λήξη των εχθροπραξιών, οι κάτοικοι επέστρεψαν, ανοικοδόμησαν την πόλη τους και επανίδρυσαν τον στόλο τους, ο οποίος δοκιμάστηκε ακόμη μία φορά στα χρόνια του Αλή πασά. Το Μεσολόγγι επαναστάτησε ξανά στις [[20 Μαΐου]] του 1821 και ήταν μία από τις κύριες Ελληνικές δυνάμεις στον απελευθερωτικό αγώνα. Οι κάτοικοι αντιστάθηκαν στις επιθέσεις της Οθωμανικής αυτοκρατορίας το [[1822]] ([[Πρώτη πολιορκία του Μεσολογγίου]])<ref>Η εξιστόρηση του τέλους της πολιορκίας στον Τρικούπη, Ιστορία της Ελληνικής Επαναστάσεως, Λονδίνο 1857 (Γιοβάνης 1978), τ. Β΄σ. 350-357.</ref> και το 1823 ([[Πολιορκία του Αιτωλικού|Δεύτερη πολιορκία του Μεσολογγίου]]). Η τρίτη επίθεση ξεκίνησε στις [[15 Απριλίου]] του 1825 από τον [[Κιουταχής|Κιουταχή]], του οποίου ο στρατός αριθμούσε 30.000 άντρες και αργότερα ενισχύθηκε με άλλους 10.000, οι οποίοι καθοδηγούνταν από τον [[Ιμπραήμ]]. Μεταξύ του οθωμανικού στρατού υπήρχαν και 3.000 Μιρδίτες, δηλαδή καθολικοί από τη Βόρεια Αλβανία (αναφερόμενοι στα σχετικά δημοτικά ως "Λατίνοι"), και 700 Ρώσοι Κοζάκοι του Ντον<ref>Τάκη Λάππα, ''Χριστιανοί κατά του Μεσολογγίου'', Στερεοελλαδική Εστία, 1960, τ. 2/3, σελ. 108-110</ref>

Γεγονότα μετά την πρώτη πολιορκία του Μεσολογγίου: Η [[Μάχη της Κορομηλιάς]] (Ιανουάριος 1823). 

=== Η Έξοδος του Μεσολογγίου ===
{{Κύριο άρθρο|Έξοδος του Μεσολογγίου}}
[[Αρχείο:Missolonghi.jpg|μικρογραφία|αριστερά|Η "Έξοδος του Μεσολογγίου", του [[Θεόδωρος Βρυζάκης|Θεόδωρου Βρυζάκη]]]]
Μετά την κυρίευση της νησίδας [[Βασιλάδι Αιτωλοακαρνανίας|Βασιλάδι]], οι κάτοικοι του οποίου κατέφυγαν στο Μεσολόγγι επιτείνοντας με τη μετακίνησή τους το επισιτιστικό πρόβλημα της πόλης ο [[Ιμπραήμ]] επεδίωξε να εξαντλήσει τους πολιορκημένους με αποκοπή όλων των οδών επικοινωνίας και εφοδιασμού. Ο [[Ανδρέας Μιαούλης|Μιαούλης]] δεν κατάφερε παρά τις προσπάθειες του αυτή τη φορά να λύσει τον αποκλεισμό και να ανεφοδιάσει το Μεσολόγγι με τρόφιμα και όπλα. Ο [[Γεώργιος Καραϊσκάκης]], αν και ανέλαβε να επιτεθεί από τις πλαγιές του Ζυγού, ελπίζοντας να δημιουργήσει αντιπερισπασμό στους πολιορκητές, τελικά δεν κατόρθωσε να υλοποιήσει την υπόσχεσή του, αφού ο Ιμπραήμ είχε πληροφορηθεί τα σχέδια των πολιορκημένων από αυτόμολο ξένο. Έτσι, τη νύχτα της [[10 Απριλίου|10<sup>ης</sup> Απριλίου]] 1826 οργάνωσαν τις δυνάμεις σε τρία σώματα, υπό την αρχηγία του [[Νότης Μπότσαρης|Νότη Μπότσαρη]], [[Δημήτριος Μακρής (στρατιωτικός)|Δημητρίου Μακρή]] και [[Κίτσος Τζαβέλας|Κίτσου Τζαβέλα]] στο μέσο του τριγώνου, που θα σχημάτιζαν αυτές οι δυνάμεις, τοποθετήθηκαν τα γυναικόπαιδα. Ο αιφνιδιασμός του Ιμπραήμ προκάλεσε μεγάλη σύγχυση στην άλλη πλευρά και ο άνισος αγώνας που επακολούθησε απέβη συντριπτικός. Η πρωτοπορία ωστόσο του σώματος της Εξόδου προχώρησε, διασχίζοντας τις τουρκικές τάξεις και φθάνοντας αποδεκατισμένo στις πλαγιές του [[Ζυγός Αιτωλοακαρνανίας|Ζυγού]] και από εκεί στην [[Άμφισσα]].

[[Αρχείο:Ellinika chronika.jpg|μικρογραφία|<small>Τα ''Ελληνικά Χρονικά'', που κυκλοφορούσε στο Μεσολόγγι ο Ελβετός φιλέλληνας [[Ιωάννης Ιάκωβος Μάγερ|Μάγερ]], από την 1-1-1824 έως 28-2-1826, όταν εχθρική βόμβα γκρέμισε το τυπογραφείο του, αποτελούν πηγή πληροφοριών για τα γεγονότα εκείνης της περιόδου.</small>]]

Η [[Έξοδος του Μεσολογγίου]], αν εξαιρέσει κανείς τον αριθμό των θυμάτων της, επέδρασε θετικά στην εξέλιξη του ελληνικού απελευθερωτικού πολέμου. Στη Γαλλία, στην Ελβετία, στη Γερμανία, στην Αγγλία και σε άλλες ευρωπαϊκές χώρες σημειώθηκαν εκδηλώσεις συμπάθειας και φιλελληνισμού. Δεν έλειψε και η έκδοση ποιημάτων, θεατρικών έργων, άρθρων, λόγων, εράνων και λοιπών διπλωματικών ενεργειών. Το Μεσολόγγι παρέμεινε υπό την τουρκική κυριαρχία για περίπου 3 χρόνια, ενώ στις [[2 Μαΐου]] [[1829]] η πόλη παραδόθηκε με συνθήκη στο νέο ελληνικό κράτος<ref name=":0" />.

== Γεωγραφία ==
=== Λιμνοθάλασσα Μεσολογγίου ===
{{Κύριο|Λιμνοθάλασσα Μεσολογγίου}}
[[Αρχείο:Λιμνοθάλασσα Μεσολογγίου 1.jpg|μικρογραφία|αριστερά|Η λιμνοθάλασσα του Μεσολογγίου]]
[[Αρχείο:Μεσολόγγι Αλυκές 2.jpg|μικρογραφία|αριστερά|Αλυκές στη λιμνοθάλασσα του Μεσολογγίου]]
Η αβαθής (0,45 - 1,65 μ.)<ref name=":0" /> λιμνοθάλασσα της Δυτικής Στερεάς Ελλάδας είναι η σημαντικότερη από αυτές που σχηματίζονται λόγω των προσχώσεων των ποταμών [[Εύηνος (ποταμός)|Ευήνου]] και [[Αχελώος|Αχελώου]]. Η περιοχή φημίζεται για την πλούσια πτηνοπανίδα και [[ιχθυοπανίδα]] της. Τα ρηχά νερά της βοηθούν στην ανάπτυξη πλούσιας χλωρίδας από φύκη και θαλάσσια μακρόφυτα, που αποτελούν τροφή για δεκάδες χιλιάδες [[Πάπια|πάπιες]], βουτηχτές, τσικνιάδες, [[Κορμοράνος|κορμοράνους]], [[Γλάρος|γλάρους]] ενώ τακτική είναι η παρουσία αρπακτικών πτηνών, όπως ο [[ψαλιδιάρης]] και [[βασιλαετός]] (''Aquila heliaca'').<ref>{{Cite web|url=https://filotis.itia.ntua.gr/biotopes/c/GR2310001/|title=NatureBank - Βιότοπος NATURA - DELTA ACHELOOU, LIMNOTHALASSA MESOLONGIOU - AITOLIKOU, EKVOLES EVINOU, NISOI ECHINADES, NISOS PETALAS|website=filotis.itia.ntua.gr|language=en|accessdate=2018-11-17}}</ref>

Το Μεσολόγγι είναι γνωστό για τα αλιευτικά του προϊόντα, ιδιαίτερα το φημισμένο [[αυγοτάραχο]], του κέφαλου μιας και η παρακείμενη [[Λιμνοθάλασσα Μεσολογγίου|λιμνοθάλασσα]] είναι ιδανικό μέρος για ιχθυοκαλλιέργειες. Η λιμνοθάλασσα με τις γραφικές «πελάδες» της -τα μικρά ξύλινα σπιτάκια πάνω σε πασσάλους, μέσα στο νερό- προστατεύεται από τη γνωστή [[Συνθήκη Ραμσάρ]] επικυρωμένη στην Ελλάδα από το [[1974]] και αποτελεί περιβαλλοντικό πάρκο και [[οικοσύστημα]].<ref>{{Cite web|url=https://www.fdlmes.gr/index.php/2014-06-26-19-53-23|title=Παρουσίαση Εθ.Πάρκου - Φορέας Διαχείρισης Λιμνοθάλασσας Μεσολογγίου|website=www.fdlmes.gr|language=el-gr|accessdate=2018-11-17}}</ref>

'''Αυγοτάραχο Μεσολογγίου'''

Το αυγοτάραχο Μεσολογγίου ή αλλιώς το ελληνικό χαβιάρι προέρχεται από τις λιμνοθάλασσες του Μεσολογγίου και του Αιτωλικού. Το αυγοτάραχο δεν είναι τίποτε άλλο από ταριχευμένα αυγά ψαριών. Το προϊόν προέρχεται από τις ωοθήκες του κέφαλου τις οποίες οι ντόπιοι επεξεργάζονται με αλάτι, κατόπιν τις υποβάλλουν σε ελαφριά ξήρανση και στη συνέχεια τις εμβαπτίζουν μέσα σε κερί για να διατηρηθούν αναλλοίωτες. Η εκλεκτή αυτή κεχριμπαρένια λιχουδιά με την ξεχωριστή νοστιμιά και το φίνο άρωμα συγκαταλέγεται στις γκουρμέ γεύσεις και ανάμεσα στις πρώτες επιλογές της απαιτητικής γαστρονομίας. Θεωρείται πηγή σημαντικής ενέργειας και υψηλής διατροφικής αξίας, καθότι περιέχει σημαντική ποσότητα βιταμινών και ω-3 πολυακόρεστων λιπαρών. Το αυγοτάραχο Μεσολογγίου το μοναδικό αυτό αλιευτικό προϊόν έχει χαρακτηριστεί προϊόν Προστατευόμενης Ονομασίας Προέλευσης (ΠΟΠ), στην Ελλάδα.
[[Αρχείο:Gardenofheroes1.jpg|εναλλ.=Η Παιδούλα, μικρή ελληνοπούλα που κλαίει στον τάφο του Μάρκου Μπότσαρη|μικρογραφία|Κόρη της Ελλάδας]]

== Πολιτισμός ==
[[Αρχείο:Garden of Messolonghi.jpg|μικρογραφία| Είσοδος του Κήπου των Ηρώων.]]
Στην πόλη βρίσκονται, μεταξύ άλλων, η κατοικία της οικογένειας [[Χαρίλαος Τρικούπης|Τρικούπη]], του ποιητή [[Κωστής Παλαμάς|Κωστή Παλαμά]]<ref name=":0" />, η Βάλβειος Βιβλιοθήκη, η οποία αποτελεί και τη δημόσια δημοτική βιβλιοθήκη της πόλης με σπάνια βιβλία και ντοκουμέντα και προσφάτως το αρχαιολογικό μουσείο [https://archaeologicalmuseums.gr/el/museum/62175095cefcca01f73b5bc0/xenokrateion-archaeological-museum-of-the-sacred-city-of-mesolongi «Ξενοκράτειο»] Επίσης υπάρχουν εκεί, το Κέντρο Λόγου και Τέχνης [http://www.diexodos.com.gr/ «Διέξοδος»], ένα από τα σημαντικότερα πολιτιστικά κύτταρα όχι μόνο της πόλης, αλλά ολόκληρης της Δυτικής Ελλάδας, το οποίο ευθύνεται για τη διοργάνωση πλείστων εκδηλώσεων όπως εκθέσεων, σεμιναρίων, βιντεοπροβολών, παρουσιάσεων, επιστημονικών συνεδρίων και το Μουσείο Ιστορίας και Τέχνης στην πλατεία [[Μάρκος Μπότσαρης|Μάρκου Μπότσαρη]] με πλούσια ενθυμήματα του Αγώνα του 1821. Τα τείχη και η πύλη της πόλης παραμένουν επιβλητικά και κανείς μπορεί να επισκεφθεί τον [[Κήπος των Ηρώων|Κήπο των Ηρώων]] όπου έχουν θαφτεί πολλοί γνωστοί και άγνωστοι ήρωες που πολέμησαν στην Ηρωική Έξοδο.<ref>{{Cite web|url=https://www.diakopes.gr/destinations/sterea/aitoloakarnania/mesolongi/?cid=44353&aid=196919|title=Μεσολόγγι Προορισμός - Τουριστικές πληροφορίες - Διακοπές Μεσολόγγι - diakopes.gr|last=Α.Ε.|first=Διακοπές — Δημοσιογραφικός Οργανισμός Λαμπράκη|website=Διακοπές|language=el|accessdate=2018-11-17|archive-date=2018-09-09|archive-url=https://web.archive.org/web/20180909060202/http://www.diakopes.gr/destinations/sterea/aitoloakarnania/mesolongi/?cid=44353&aid=196919|url-status=dead}}</ref> Οι εορτές Εξόδου λαμβάνουν χώρα κάθε χρόνο στο Μεσολόγγι προς τιμήν της Εξόδου του Μεσολογγίου. Κορυφώνονται το Σάββατο του Λαζάρου και την Κυριακή των Βαΐων, με τη μεγάλη πομπή να διασχίζει την πόλη και να καταλήγει στον Κήπο των Ηρώων. Οι συμμετέχοντες στην πομπή ντύνονται με παραδοσιακές στολές και με πένθιμο βηματισμό, συνοδεύουν την εικόνα της Εξόδου. Το βράδυ του Σαββάτου, μετά την καθιερωμένη λιτανευτική πομπή, λαμβάνει χώρα η αναπαράσταση της ανατίναξης του δημογέροντα [[Χρήστος Καψάλης (1821)|Χρήστου Καψάλη]]. Είναι η πιο σημαντική τοπική εορτή την οποία τιμούν με την παρουσία τους πολλές πολιτικές προσωπικότητες, όχι μόνο της Ελλάδας αλλά και άλλων χωρών.

Από τον Σεπτέμβριο του 2020 λειτουργεί σε πολύ κοντινή του οικισμού της [[Τουρλίδα (νησίδα)|Τουρλίδας]] (παραθαλάσσια τοποθεσία) το μοναδικό στην Ελλάδα θεματικό μουσείο άλατος, το [[Μουσείο Άλατος Μεσολογγίου]].

=== Μουσείο Ιστορίας και Τέχνης Μεσολογγίου ===
[[Αρχείο:Eugène Ferdinand Victor Delacroix 017.jpg|μικρογραφία|αριστερά|Η Ελλάδα εκπνέει πάνω στα ερείπια του Μεσολογγίου· ελαιογραφία του [[Ευγένιος Ντελακρουά|Ευγενίου Ντελακρουά]]]]
Στις δύο αίθουσες του ισογείου φιλοξενούνται ενθυμήματα, προσωπικά αντικείμενα και ο ανδριάντας του φιλέλληνα ποιητή [[Λόρδος Βύρων|λόρδου Βύρωνα]], καθώς και πίνακες και λιθογραφίες με θέματα από τη ζωή και τη δράση του ποιητή κατά τη διάρκεια της [[Ελληνική επανάσταση του 1821|επανάστασης του 1821]]. Εκτίθενται, επίσης, έγγραφα και αντικείμενα από την αδελφοποίηση της πόλης του Μεσολογγίου με την πόλη [[Γκέντλινγκ]] του λόρδου Βύρωνα.

Το μουσείο στεγάζεται σε ένα διώροφο νεοκλασικό κτίριο που κατασκευάστηκε το [[1931]].<ref>{{Cite web|url=http://odysseus.culture.gr/h/1/gh151.jsp?obj_id=3474|title=Υπουργείο Πολιτισμού και Αθλητισμού {{!}} Μουσείο Ιστορίας και Τέχνης Δήμου Ι. Π. Μεσολογγίου|website=odysseus.culture.gr|accessdate=2018-11-17|archive-date=2018-02-11|archive-url=https://web.archive.org/web/20180211144547/http://odysseus.culture.gr/h/1/gh151.jsp?obj_id=3474|url-status=}}</ref> Στην είσοδο του μουσείου δεσπόζουν οι προτομές των δύο από τους πέντε πρωθυπουργούς που κατάγονταν από το Μεσολόγγι, του [[Χαρίλαος Τρικούπης|Χαρίλαου Τρικούπη]] και του [[Επαμεινώνδας Δεληγεώργης|Επαμεινώνδα Δεληγεώργη]].

Στις αίθουσες του πρώτου ορόφου στεγάζεται η αποτελούμενη από περίπου 450 έργα συλλογή της πινακοθήκης ελαιογραφίες, λιθογραφίες, υδατογραφίες, χαλκογραφίες και πλούσιο φωτογραφικό υλικό. Στη συλλογή της πινακοθήκης περιλαμβάνονται και έργα μεγάλης καλλιτεχνικής και ιστορικής αξίας για την πόλη του Μεσολογγίου, όπως η "[[Έξοδος του Μεσολογγίου|''Έξοδος του Μεσολογγίου'']]" και η "''Άφιξη του Λόρδου Βύρωνα στο Μεσολόγγι''", αντίγραφα των [[Οικογένεια Κασόλα|Αγγέλου Κασόλα]] και [[Οικογένεια Κασόλα|Γιάννη Κασόλα]], αντίστοιχα, των πρωτότυπων έργων του [[Θεόδωρος Βρυζάκης|Θεοδώρου Βρυζάκη]], "''Η ανατίναξη του [[Χρήστος Καψάλης (επαναστάτης)|Χρήστου Καψάλη]]"'' και το μεγάλης αξίας έργο του Γάλλου ζωγράφου [[Εμίλ Ντε Λασάνκ|Ντε Λανσάνκ]] ([[Γαλλικά|γαλ.]] ''Emile de Lansac''), με τίτλο "''Η αυτοθυσία της μάνας"'', που απεικονίζει μία Μεσολογγίτισσα, η οποία, κατά τη διάρκεια της πολιορκίας της πόλης από τους Τούρκους, έχει σκοτώσει το παιδί της που κρατά στην αγκαλιά της και ετοιμάζεται να σκοτωθεί και η ίδια. 

Στον ίδιο χώρο εκτίθενται, επίσης όπλα αγωνιστών του 1821, εκκλησιαστικά αντικείμενα από την ίδια περίοδο, όπως το δισκοπότηρο και ο σταυρός του αγιασμού του μητροπολίτη [[Ρωγών Ιωσήφ]], μία σειρά μεταβυζαντινών εικόνων και έγγραφα από την αδελφοποίηση του Μεσολογγίου με την πόλη [[Σέφλινσντορφ]], γενέτειρα του εκδότη της πρώτης εφημερίδας στην απελευθερωμένη Ελλάδα (''Ελληνικά Χρονικά'') του [[Ιωάννης Ιάκωβος Μάγερ|Γιόχαν Γιάκομπ Μάγερ]]<ref name=":1" />.

== Εκπαίδευση ==
Στο Μεσολόγγι λειτουργεί παράρτημα του [[Πανεπιστήμιο Πατρών|Πανεπιστημίου Πατρών]] με τμήματα του πρώην [[Τεχνολογικό Εκπαιδευτικό Ίδρυμα Δυτικής Ελλάδας|ΤΕΙ Δυτικής Ελλάδας]] (πρώην ΤΕΙ Μεσολογγίου που ιδρύθηκε το 1983<ref>{{Cite web|url=https://diavgeia.gov.gr/doc/ΒΕΖ09-Θ02|title=Διαύγεια|last=|first=|date=|website=|publisher=|accessdate=}}{{Dead link|date=Ιουλίου 2020 }}</ref>).

Στην πόλη επίσης εδρεύουν [[ΙΕΚ]]<ref>{{Cite web|url=http://iek-mesol.ait.sch.gr/|title=ΔΙΕΚ Μεσολογγίου|last=|first=|date=|website=|publisher=|accessdate=}}</ref> του υπουργείου παιδείας ([https://iekmesol.gr/ Δ.ΙΕΚ Μεσολογγίου]) και σχολές του ΟΑΕΔ ([[ΕΠΑΣ ΟΑΕΔ|ΕΠΑ.Σ. Μαθητείας Μεσολογγίου]]<ref>{{Cite web|url=http://www.oaed.gr/epas-mesolongiou|title=ΕΠΑ.Σ. ΟΑΕΔ Μεσολογγίου|last=|first=|date=|website=|publisher=|accessdate=|archive-date=2016-10-02|archive-url=https://web.archive.org/web/20161002185956/http://www.oaed.gr/epas-mesolongiou|url-status=dead}}</ref>). Το 2018 ιδρύθηκε και λειτουργεί Σχολείο Δεύτερης Ευκαιρίας ([[Σχολείο δεύτερης ευκαιρίας|ΣΔΕ]]) (http://sde-mesol.ait.sch.gr/).

== Πρόσωπα ==
* [[Ρωγών Ιωσήφ]] (1776 - 1826), κληρικός, επίσκοπος, Φιλικός και αγωνιστής της [[Ελληνική Επανάσταση του 1821|Επανάστασης του 1821]]. 
* [[Ιωάννης Ιάκωβος Μάγερ]] (1798 - 1826 ), Ελβετός φιλέλληνας και συντάκτης της εφημερίδας "Ελληνικά Χρονικά", της πρώτης έντυπης εφημερίδας του Αγώνα. 
* [[Χαρίλαος Τρικούπης]], Πρωθυπουργός της Ελλάδας (1832-1896)
* [[Σπυρίδων Τρικούπης]], Πρωθυπουργός της Ελλάδας (1788-1873)
* [[Ζηνόβιος Βάλβης|Ζηνόβιος-Ζαφείριος Βάλβης]], Πρωθυπουργός της Ελλάδας (1800-1886)
* [[Δημήτριος Βάλβης]], Πρωθυπουργός της Ελλάδας (1814-1892) 
* [[Επαμεινώνδας Δεληγεώργης]], Πρωθυπουργός της Ελλάδας (1829-1879) 
* [[Κωστής Παλαμάς]], ποιητής (1859-1943)
* [[Λόρδος Βύρων]], ποιητής, η καρδιά του οποίου είναι θαμμένη στην Πόλη
* [[Μιλτιάδης Μαλακάσης]], ποιητής (1869-1943) 
* [[Γεώργιος Δροσίνης]], ποιητής/πεζογράφος (1859-1951)
* [[Οικογένεια Κασόλα|Δημήτριος Ζ. Κασόλας]], ζωγράφος/αγιογράφος (1875-1964)
* [[Οικογένεια Κασόλα|Γεράσιμος Δ. Κασόλας]], ζωγράφος/αγιογράφος/ποιητής/συγγραφέας/δημοσιογράφος (1902-1991)
* [[οικογένεια Κασόλα|Άγγελος Δ. Κασόλας]], ζωγράφος/αγιογράφος (1906-1984)
* [[Οικογένεια Κασόλα|Γιάννης Δ. Κασόλας]], ζωγράφος/αγιογράφος (1910-1993)
* [[Θωμάς Γκόρπας]], ποιητής (1935-2003)
* Αντώνης [[Τραυλαντώνης Αντώνης|Τραυλαντώνης]], λογοτέχνης (1867-1943)
* [[Αναστάσιος Γιανναράς]], φιλόσοφος (1920-1977)
* [[Μίμης Λυμπεράκης]], ποιητής (1880 – 1967)
* [[Ιωάννης Λυκούδης]], δήμαρχος (1910-1980)
* [[Σπεράντζα Βρανά]], ηθοποιός (1928-2009)

== Πληθυσμός ==
Ο πληθυσμός της πόλης και του δήμου αντίστοιχα μετά τον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο και την [[Κατοχή της Ελλάδας 1941-1944|Κατοχή]] είναι:
{| class="wikitable"
|-
! Χρόνος !! 1951 !! 1961 !! 1971 !! 1981 !! 1991 !! 2001 !! 2011 
!2021
|-
| Πόλη || 12.179<ref>{{Cite journal|url=http://www.eetaa.gr/metaboles/apografes/apografi_1951_1.pdf|title=Πληθυσμός της Ελλάδος κατά την απογραφήν της 7ης Μαρτίου 1951|last=|first=Εθνική Στατιστική Υπηρεσία Ελλάδος|date=|journal=|accessdate=|doi=|quote=|page=19 του pdf|archivedate=2013-05-14|archiveurl=https://web.archive.org/web/20130514080510/http://www.eetaa.gr/metaboles/apografes/apografi_1951_1.pdf|deadurl=unfit}}</ref>|| 11.226<ref>{{Cite journal|url=https://www.eetaa.gr/metaboles/apografes/apografi_1961_1.pdf|title=Πληθυσμός της Ελλάδος κατά την απογραφήν της 19ης Μαρτίου 1961|last=|first=|date=|journal=|accessdate=|doi=|quote=|page=27 του pdf}}</ref>|| 11.614<ref>{{Cite journal|url=https://www.eetaa.gr/metaboles/apografes/apografi_1971_1.pdf|title=Πληθυσμός της Ελλάδος κατά την απογραφήν της 14ης Μαρτίου 1971|last=|first=|date=|journal=|accessdate=|doi=|quote=|page=27 του pdf}}</ref>|| 10.164<ref>{{Cite journal|url=https://www.eetaa.gr/metaboles/apografes/apografi_1981_1.pdf|title=Πραγματικός πληθυσμός της Ελλάδος κατά την απογραφή της 5 Απριλίου 1981|last=|first=|date=|journal=|accessdate=|doi=|quote=|page=35 του pdf}}</ref>|| 10.916<ref>{{Cite journal|url=https://www.eetaa.gr/metaboles/apografes/apografi_1991_1.pdf|title=Πραγματικός πληθυσμός της Ελλάδος κατά την απογραφή της 17 Μαρτίου 1991|last=|first=|date=|journal=|accessdate=|doi=|quote=|page=29 του pdf}}</ref>|| 12.225<ref>{{Cite journal|url=https://www.eetaa.gr/metaboles/apografes/apografi_2001_1.pdf|title=Πραγματικός πληθυσμός της Ελλάδος - Απογραφή 2001|last=|first=|date=|journal=|accessdate=|doi=|quote=|page=23 του pdf}}</ref>|| 12.785
|13.965
|-
| Δήμος|| 13.733 || 12.624 || 12.399 || 11.375 || 12.103 || 17.988 || 34.416
|32.048
|}

== Αδελφοποιήσεις - Διδυμοποιήσεις ==
* {{flagicon|UK}} Γκέντλινγκ, [[Ηνωμένο Βασίλειο|Ηνωμένο Βασίλειο]]
* {{flagicon|Switzerland}} [[Schöflisdorf]], [[Ελβετία|Ελβετία]]
* {{flagicon|USA}} Λόρενς, [[Κάνσας]], [[Η.Π.Α.]]
* {{flagicon|Romania}} [[Φωξάνη]], [[Ρουμανία]]
* {{flagicon|Cyprus}} [[Αμμόχωστος]]
* {{flagicon|Cyprus}} [[Μόρφου]]
* {{flagicon|Greece}} [[Τρίπολη Αρκαδίας|Τρίπολη]] 
* {{flagicon|Greece}} [[Νάουσα]]
* {{flagicon|Greece}} [[Καλάβρυτα]] 
* {{flagicon|Greece}} [[Δήμος Ανατολικής Μάνης|Ανατολική Μάνη]] ([[Οίτυλο]])
* {{flagicon|Greece}} [[Ύδρα]] 
* {{flagicon|Greece}} [[Σπέτσες]]
* {{flagicon|Greece}} [[Ψαρά]]
* {{flagicon|Greece}} [[Κάσος]]
* {{flagicon|Greece}} [[Καρπενήσι]]

== Παραπομπές ==
<references />

== Βιβλιογραφία ==
* Αθ. Σπ. Κανίνιας, "Η δικαιοσύνη στο Μεσολόγγι (1821-1826)", ''Επετηρίς του Κέντρου Ερεύνης της Ιστορίας του Ελληνικού Δικαίου'', τομ. 27-28 (1980-1981), σελ. 259-295.

== Εξωτερικοί σύνδεσμοι ==
{{Βικιλεξικό|Μεσολόγγι}}
{{Commonscat}}
* [http://messolonghi.gov.gr/ Δικτυακή Πύλη Δήμου Ιεράς Πόλης Μεσολογγίου]
* [https://www.29dytika.gr/ Διαδικτυακή Πύλη Ενημέρωσης Αιτωλοακαρνανίας]
* [http://www.fdlmes.gr/ Φορέας Διαχείρισης Λιμνοθάλασσας Μεσολογγίου]
* {{Αρχείο ΕΡΤ|τίτλος= Η πολιτεία της λιμνοθάλασσας|αριθμός = 7794}}
* {{Αρχείο ΕΡΤ|τίτλος= Τα μάτια μου δεν είδαν τόπον ενδοξότερον|αριθμός = 26669}}
* {{Αρχείο ΕΡΤ|τίτλος= Μεσολόγγι|αριθμός = 72485}}
* [https://messolonghibylocals.com Messolonghi by Locals] 

{{Δήμος Ιεράς Πόλεως Μεσολογγίου}}
{{Δήμοι νομού Αιτωλοακαρνανίας}}
{{Έδρες νομών της Ελλάδας}}
{{Portal bar|Γεωγραφία|Ελλάδα}}
{{authority control}}
{{DEFAULTSORT:Μεσολογγι}}
[[Κατηγορία:Μεσολόγγι|*]]
[[Κατηγορία:Δήμος Μεσολογγίου|*]]
[[Κατηγορία:Δήμος Ιεράς Πόλεως Μεσολογγίου|*]]