Η κυρία και ο μονόκερος

Η κυρία και ο μονόκερος (γαλλικά: La Dame à la licorne) είναι ο τίτλος σειράς έξι ταπισερί από μαλλί και μετάξι που υφάνθηκαν στη Φλάνδρα, σε σχέδια που φιλοτεχνήθηκαν στο Παρίσι γύρω στο 1500. Το σύνολο, που εκτίθεται στο Εθνικό μουσείο του Μεσαίωνα στο Παρίσι, θεωρείται ένα από τα σημαντικότερα μεσαιωνικά έργα τέχνης στην Ευρώπη, στις απαρχές της Γαλλικής αναγέννησης.^[1]

Πέντε από τις ταπισερί θεωρείται ότι απεικονίζουν τις πέντε αισθήσεις - γεύση, ακοή, όραση, όσφρηση και αφή. Η έκτη εμφανίζει την επιγραφή Στη μοναδική μου επιθυμία. Το νόημα είναι ασαφές, αλλά έχει ερμηνευτεί ότι αντιπροσωπεύει την αγάπη ή την κατανόηση. Κάθε μία από τις έξι ταπισερί απεικονίζει μια ευγενή κυρία με έναν μονόκερο στα αριστερά της και ένα λιοντάρι στα δεξιά της. Περιλαμβάνουν και άλλα ζώα, μία μαϊμού, σκυλιά, κουνέλια και πουλιά και πλαισιώνονται με άνθη και φυτά.

Ιστορικό

Οι ταπετσαρίες ανακαλύφθηκαν το 1841 από τον Προσπέρ Μεριμέ στο κάστρο Μπουσάκ στο νομό Κρεζ (που ανήκε τότε στον υπονομάρχη) όπου είχαν υποστεί ζημιές από τις συνθήκες αποθήκευσης. Το 1844, η συγγραφέας Γεωργία Σάνδη ενδιαφέρθηκε και τις έκανε γνωστές στο κοινό με αναφορές σε έργα της εκείνης της εποχής (κυρίως στο μυθιστόρημά της Jeanne). Τα χρονολόγησε σωστά, στα τέλη του 15ου αιώνα, με βάση τις ενδυμασίες των γυναικών.

Ωστόσο, οι ταπισερί συνέχισαν να απειλούνται από υγρασία και μούχλα μέχρι το 1863, όταν αγοράστηκαν από τον Εντμόν ντυ Σομεράρ, επιμελητή του μουσείου Κλυνύ στο Παρίσι, όπου η προσεκτική συντήρηση τα αποκατέστησε σχεδόν στην αρχική τους κατάσταση και όπου εκτίθενται ακόμη.^[2]

Περιεχόμενο και θέματα

Εμπνευσμένες από έναν γερμανικό θρύλο του 15ου αιώνα, οι ταπισερί υφάνθηκαν στη Φλάνδρα, σε άγνωστη ημερομηνία αλλά πιθανώς μεταξύ 1484 και 1538, σε σχέδια που φιλοτεχνήθηκαν στο Παρίσι πιθανόν από τον ζωγράφο Ζαν ντ' Υπρ.

Το θέμα των ταπισερί είναι περίπλοκο και οι μελετητές «πλέον (γενικά) συμφωνούν ότι παρουσιάζουν έναν διαλογισμό για τις γήινες απολαύσεις και τον αυλικό πολιτισμό, που παρουσιάζεται μέσω μιας αλληγορίας των αισθήσεων».^[3]Μπορεί επίσης να συσχετιστεί με αυλικές αλληγορίες από τη Μυθιστορία του ρόδου (13ος αιώνας) και είναι ένα πραγματικό μνημείο στοχαστικής ποίησης.^[4]

Τα λάβαρα, καθώς και οι πανοπλίες του μονόκερου και του λιονταριού στις ταπισερί φαίνεται να φέρουν το οικόσημο του Ζαν Δ΄ Λε Βιστ, ισχυρού ευγενή στην αυλή του Καρόλου Ζ΄ της Γαλλίας και πιθανώς παραγγελιοδότη του έργου. Το οικόσημο, ωστόσο, φαίνεται να παραβαίνει τους κανόνες της γαλλικής εραλδικής με μια εσφαλμένη υπέρθεση χρωμάτων. Μια πιο πρόσφατη μελέτη της εραλδικής φαίνεται να ενισχύει μια άλλη υπόθεση, ότι ο πραγματικός χορηγός της ταπετσαρίας ήταν ο Αντουάν Β' Λε Βιστ (1470–1534), απόγονος του νεότερου κλάδου της οικογένειας Λε Βιστ και σημαντικό πρόσωπο στην αυλή του Καρόλου Η', του Λουδοβίκου ΙΒ' και του Φραγκίσκου Α'.^[3]

Στις πέντε πρώτες ταπισερί, ένα ή περισσότερα από τα ζώα παρουσιάζονται μαζί με τη γυναίκα χρησιμοποιώντας την αναπαριστώμενη αίσθηση. Στην Αφή, ο μονόκερος νιώθει το χέρι της κυρίας να αγγίζει το κέρατό του, στη Γεύση η μαϊμού τρώει γλυκό, στην Οσμή η μαϊμού μυρίζει ένα λουλούδι, στην Ακοή, τα ζώα ακούν όλα τη μουσική και στην Όραση, ο μονόκερος κοιτάζεται σε έναν καθρέφτη. Στην τελευταία ταπισερί, οι γυναίκες ασχολούνται με ένα περιδέραιο. Η μπλε σκηνή χρησιμεύει επίσης για τον διαχωρισμό των ανθρώπινων μορφών από τον φυσικό κόσμο και δεν υπάρχει σε καμία από τις προηγούμενες ταπισερί.^[5]

Αφή

Η «Αφή» εμφανίζει μια νεαρή αρχόντισσα να στέκεται, με το ένα χέρι αγγίζει το κέρατο του μονόκερου και με το άλλο κρατά ψηλά ένα λάβαρο. Το λιοντάρι κάθεται στο πλάι και κοιτάζει.^[6]

Γεύση

Στη «Γεύση», η κυρία παίρνει γλυκά από ένα πιάτο που κρατάει μια υπηρέτρια. Τα μάτια της είναι στραμμένα σε έναν παπαγάλο στο αριστερό της χέρι. Το λιοντάρι και ο μονόκερος στέκονται και οι δύο στα πίσω πόδια τους, κρατώντας τα λάβαρα που πλαισιώνουν την κυρία και στις δύο πλευρές. Η μαϊμού είναι στα πόδια της και τρώει ένα από τα γλυκά.

Οσμή

Στην «Οσμή» η κυρία στέκεται πλέκοντας ένα στεφάνι από λουλούδια. Η ακόλουθος, πλούσια ντυμένη κι αυτή, κρατά ένα καλάθι με λουλούδια σε κοντινή απόσταση. Και πάλι, το λιοντάρι και ο μονόκερος πλαισιώνουν την κυρία ενώ κρατούν λάβαρα. Ο πίθηκος έκλεψε ένα λουλούδι το οποίο μυρίζει, δίνοντας το κλειδί της αλληγορίας.

Ακοή

Στην «Ακοή», η κυρία παίζει ένα φορητό όργανο πάνω σ' ένα τραπέζι καλυμμένο με τραπεζομάντηλο. Η ακόλουθος στέκεται στην απέναντι πλευρά και χειρίζεται τη φυσούνα. Το λιοντάρι και ο μονόκερος πλαισιώνουν για άλλη μια φορά τη σκηνή κρατώντας ψηλά τα λάβαρα. Όπως και σε όλες τις άλλες ταπισερί, ο μονόκερος βρίσκεται στα αριστερά της κυρίας και το λιοντάρι στα δεξιά της.^[7]

Όραση

Στην «Όραση», η κυρία κάθεται, κρατώντας έναν καθρέφτη στο δεξί της χέρι. Ο μονόκερος γονατίζει στο έδαφος, με τα μπροστινά του πόδια στην αγκαλιά της κυρίας, από όπου κοιτάζει την αντανάκλασή του στον καθρέφτη. Το λιοντάρι στα αριστερά κρατά ένα λάβαρο.

Η έκτη ταπισερί

Η έκτη ταπισερί είναι πιο μεγάλη από τις άλλες και έχει κάπως διαφορετικό στυλ. Η κυρία στέκεται μπροστά σε μια σκηνή, στην κορυφή της οποίας είναι χαραγμένη η επιγραφή Στη μοναδική μου επιθυμία (À Mon Seul Désir), μία σκοτεινή και κομψή επιγραφή, η οποία παραπέμπει στην αυλική αγάπη που υιοθετήθηκε από τους ευγενείς στην εποχή του ιπποτισμού και εμφανίζεται συχνά σε έργα τέχνης και μινιατούρες. Η υπηρέτριά της στέκεται δεξιά, κρατώντας ανοιχτό ένα σεντούκι. Η κυρία τοποθετεί το περιδέραιο που φοράει στις άλλες ταπισερί. Στα αριστερά της βρίσκεται ένας χαμηλός πάγκος με έναν σκύλο να κάθεται σε διακοσμητικό μαξιλάρι. Είναι η μόνη ταπισερί στην οποία η κυρία φαίνεται να χαμογελά. Ο μονόκερος και το λιοντάρι στέκονται στα κανονικά τους σημεία και πλαισιώνουν την κυρία κρατώντας τα λάβαρα.^[8]

Αυτή η ταπισερί έχει προκαλέσει μια σειρά από ερμηνείες. Μια ερμηνεία παρουσιάζει την κυρία να βάζει το περιδέραιο στο σεντούκι ως απάρνηση των παθών που προκαλούν οι άλλες αισθήσεις και ως επιβεβαίωση της ελεύθερης βούλησής της. Μια άλλη θεωρεί ότι αντιπροσωπεύει μια έκτη αίσθηση. Διάφορες άλλες ερμηνείες θεωρούν ότι αντιπροσωπεύει την αγάπη ή την παρθενία. Συζητήσιμο είναι επίσης αν η κυρία παίρνει ή αφήνει το περιδέραιο.

Επιρροή

Οι έξι ταπισερί χρησιμοποιούνται για να καλύψουν τους πέτρινους τοίχους στην κοινή αίθουσα του Γκρίφιντορ στη Σχολή Χόγκουαρτς για Μαγείες και Ξόρκια, όπως παρουσιάζεται στη σειρά ταινιών Χάρι Πότερ.

Η έκτη ταπισερί εμφανίζεται σε περίοπτη θέση στις τηλεοπτικές σειρές κινούμενων σχεδίων Mobile Suit Gundam Unicorn OVA και Mobile Suit Gundam Unicorn RE:0096.
Το εξώφυλλο για το μουσικό άλμπουμ UnChild του 2014 των Sawano Hiroyuki και Aimer, το οποίο περιλαμβάνει τραγούδια από την προαναφερθείσα OVA, βασίζεται στην ταπετσαρία, αντικαθιστώντας το λιοντάρι με έναν μαύρο και χρυσό μονόκερο.
Μια φανταστική αφήγηση για τη δημιουργία των έργων περιγράφεται στο μυθιστόρημα Η κυρία και ο μονόκερος (2003) της Τρέισι Σεβαλιέ.^[9]
Εμφανίζονται στη βρετανική δραματική ταινία του 2017 The Escape.^[10]
Οι ταπισερί περιγράφονται επίσης στο μυθιστόρημα του Ράινερ Μαρία Ρίλκε Τα τετράδια του Μάλτε Λάουριτς Μπρίγκε (1910).

Παραπομπές

[1] . «musee-moyenage.fr/en/collection/the-lady-and-the-unicorn».

[2] . «sydney.edu.au/arts/news-and-events/news/2018/03/19/the-lady-and-the-unicorn».

[:0-3] 3,0 ^3,1 . «theconversation.com/explainer-the-symbolism-of-the-lady-and-the-unicorn-tapestry-cycle».

[4] . «radiofrance.fr/franceculture/podcasts/sans-oser-le-demander/que-nous-dit-la-dame-a-la-licorne».

[5] . «youtube.com/"La dame à la licorne" d'Art d'Art».

[6] . «beauxarts.com/grand-format/les-plus-secrets-mysteres-de-la-dame-a-la-licorne-joyau-du-moyen-age/».

[7] . «panoramadelart.com/la-dame-a-la-licorne».

[8] . «connaissancedesarts.com/arts-expositions/la-dame-a-la-licorne-cette-joconde-du-moyen-age-etude-dun-chef-doeuvre-».

[9] . «politeianet.gr/books/chevalier-tracy-okeanida-i-kuria-kai-o-monokeros».

[10] ,. «imdb.com/Μια ευτυχισμένη γυναίκα/Original title: The Escape/2017».

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]