Μετάβαση στο περιεχόμενο

Βυζαντινές μονάδες μέτρησης

Από τη Βικιπαίδεια, την ελεύθερη εγκυκλοπαίδεια

Οι Βυζαντινές μονάδες μέτρησης είναι συνέχεια των Ρωμαϊκών, οι οποίες προέρχονται από τις Αρχαιοελληνικές μονάδες μέτρησης.

Το Μίλιον ήταν ένα θολωτό κτήριο μεταξύ της Αγίας Σοφίας και του Ιπποδρόμου, από όπου μετριόταν οι αποστάσεις των πόλεων από την Κωνσταντινούπολη.

Ως τη βασιλεία του Ιουστινιανού Α΄ κάθε περιοχή είχε τις παραδοσιακές της μονάδες μέτρησης. Συνήθεις τέτοιες μονάδες μέτρησης και ζύγισης, με τις οποίες γινόταν χρεώσεις, ήταν το μεστικόν, το μινιάτικον, το ζυγιαστικόν, το καμπανιάτικον, το γομαριάτικον και το σαμαριάτικον. Ο Ιουστινιανός Α΄ ξεκίνησε την τυποποίηση των μονάδων, κυρίως για το σύστημα της οικονομικής διοίκησης. Παρά την επιμονή της κεντρικής διοίκησης για τη χρήση των επίσημων μέτρων, τα παλαιά συστήματα συνέχισαν να χρησιμοποιούνται παράλληλα, είτε λόγω τοπικών παραδόσεων ή ξένων επιρροών, είτε με σκοπό να καλύψουν τις ανάγκες ειδικών εμπορευμάτων ή βιοτεχνιών. Επιπρόσθετα από τον 12ο αι. ξένοι έμποροι, όπως Βενετοί, Γενουάτες ή από την Πίζα, που κινούντο μέσα στην Αυτοκρατορία, έλαβαν το προνόμιο να χρησιμοποιούν το δικό τους μετρικό σύστημα.

Μονάδες μήκους

[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

Η Αυτοκρατορία συνέχισε να χρησιμοποιεί τις ανθρωπομετρικές μονάδες των Αρχαίων Ελλήνων. Οι πράξεις για τα βάρη και τις μονάδες εκδιδόταν από τους αυτοκράτορες ως μορφή φορολογικής αναμόρφωσης. Ένας οδηγός του 11ου αι. για συλλογή φόρων περιέχει μία διόρθωση του Αυτοκράτορα Μιχαήλ Δ΄ για την προσθήκη μίας παλάμης στην οργιά, που χρησιμοποιείτο για τον υπολογισμό του σχοινίου, μία πράξη που μείωσε τη φορολογήσιμη περιοχή του κατόχου κατά 5%.

Μονάδες μήκους
Μονάδα Ελληνικό όνομα Ελληνικοί πόδες μέτρα Σημειώσεις
δάκτυλος
 1⁄16   0.0195 Λέγεται και μονάς (μονάδα), καθώς ήταν η μικρότερη μονάδα μέτρησης.[1]
παλάμη 1⁄4   0.0787 4 δάκτυλα [2]
ήμισυ ποδός
 ή ημιπόδιον 1⁄2   0.1574 8 δάκτυλα
σπιθαμή 3 παλάμες 3⁄4   0.2361 12 δάκτυλα
πους πόδι (πέλμα) 1   0.3123 Προέρχεται από τον αρχαιοελληνικό πόδα. Ο Ρωμαϊκός πους είναι 0.3123 μ., αλλά στην πράξη κυμαινόταν από 0.308 ως 0.320 μ.[3]
δημόσιος πήχυς ή τεκτονικός πήχυς 1 1⁄3   0.4688 Το εμπρός μέρος του χεριού. O δημόσιος πήχυς είχε 24 δακτύλους και χρησιμοποιείτο κυρίως για κατασκευές, έτσι λεγόταν λιθικός ή (ξυλο)πριστικός (πριονιστικός). [1]
αυτοκρατορικός πήχυς ή γεωμετρικός πήχυς 2    0.625 Ο αυτοκρατορικός ή γεωμετρικός πήχυς είχε 32 δακτύλους και χρησιμοποιείτο για αγρούς ή φορολογική εκτίμηση. [1] Τοπικές παραλλαγές υπήρχαν επίσης για διάφορα άλλα εμπορεύματα.[1]
(απλούν) βήμα 2 1⁄2   0.787 Το αγγλικό βήμα.
διπλούν βήμα 5   1.574 Το ρωμαϊκό βήμα.
(απλή) οργυιά 6   1.87 Προέρχεται ακριβώς από την αρχαιοελληνική οργυιά (1.89 μ.)[4] Από τον 14ο αι. υπήρχαν τοπικές παραλλαγές, συχνά με το όνομα κάννα από το ιταλικό canna.[4] Είναι το αγγλικό fathom.
βασιλική οργυιά ή γεωμετρική οργυιά 6 3⁄4   2.10 9 σπιθαμαί = 108 δάκτυλοι. Για τη μέτρηση αγρών και της φορολογικής εκτίμησής τους. Για να ελαφρύνει τα φορολογικά βάρη των κτημάτων, ο Μιχαήλ Δ΄ εισήγαγε το μεγαλύτερο μήκος των 9,25 σπιθαμών (2,17 μ.) για τα μεσαίας και υψηλής ποιότητας κτήματα, ενώ για τα κατώτερης ποιότητας διατήρησε το μικρότερο μήκος. [4]
δεκάποδον 10   3.148
σχοινίον 60  
72   		21.30  
25.30[5]  		Μικρός σχοίνος. Ήταν η βάση της φορολογικής εκτίμησης γης: 10 οργυιές σε έφορα εδάφη της Βαλκανικής και ανατολικής Μ. Ασίας και 12 οργυιές στη λοιπή Μ. Ασία. [5]
πλέθρον 100    31.48   Όσο μήκος μπορεί να οργώσει ζεύγος βοών, ώσπου να ξεκουραστούν.[6] Ασύνηθες στις πηγές.[7]
στάδιον 600    188.8    Το αγγλικό furlong.
τόξου βολή 1000    314.8   
μίλιον 5000    1574      Το ρωμαϊκό milion.
σχοίνος 20000    6296      Σχοινί πλεγμένο από το χόρτο σχοίνος. Ίσος με 33 1⁄3 στάδια.
οδός ημέρας οδοιπορία μίας ημέρας 150000    47220     
οδός σαββάτου οδοιπορία μίας εβδομάδας 1050000    330540     
Source: Loizos,[8] unless otherwise noted. Metric equivalents are approximate.

Μονάδες επιφάνειας

[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

Οι μονάδες μέτρησης επιφάνειας γης είναι ελληνικές.

Μονάδες επιφάνειας
Μονάδα Ελληνικό όνομα τετραγ. πόδες τετραγ. μέτρα Σημειώσεις
τετραγ. πους 1 0.095 Η βασική μνάδα.
στρέμμα 10000 991     Κυριολεκτικά σημαίνει στροφή[9]. Ήταν ένα τετράγωνο πλευράς ενός πλέθρου (αν και το πλέθρο δεν ήταν σύνηθες) [7]. Ήταν η έκταση, που μπορούσε να οργώσει ένα ζεύγος βοών σε μία ημέρα, καθώς έστριβε διαδοχικά[6]. Αυτό ανάλογα με την ποιότητα της γης κυμαινόταν από 900 ως 1900 τ.μ.[10]
μόδιος ή ζευγάριον 30000 2973     Κυμαινόμενο· άρχιζε από 100-250[11]. Το μόδιο είναι μονάδα όγκου σιτηρών και το ζευγάριον αναφέρεται σε ζεύγος βοών.[12]
Source: Loizos,[9] unless otherwise noted. Metric equivalents are approximate.

Μονάδες όγκου

[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]
Στο Μουσείο Ενάλιας Αρχαιολογίας της Αλικαρνασσού υπάρχει αυτή η ανακατασκευή πλοίου με αντίγραφα αμφορέων.
Τα διάφορα είδη αμφορέων από το ίδιο Μουσείο.

Η μονάδες μέτρησης όγκου ήταν, οι περισσότερες, ρωμαϊκές:

Μονάδες όγκου
Μονάδα ελληνικό όνομα λίτρες λίτρα (κυβ. παλάμες) Σημειώσεις
ουγγιά 1⁄12 0.1824 είναι η ρωμαϊκή ουγγιά.
κοτύλη ή ημιξέστιο 1⁄8 0.276 αντιστοιχεί στο ρωμαϊκό semi-sextarius
ξέστης 2 κοτύλες ή 3 ουγγιές 1⁄4 0.548   αντιστοιχεί στο ρωμαϊκό sextarius
λίτρα 1        2.1888 αντιστοιχεί στη ρωμαϊκή libra
φούκτα 1 13⁄24 3.367
μόδιος 40        87.552
Source: Loizos,[13] unless otherwise noted. Metric equivalents are approximate.

Μονάδες βάρους

[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]
Πέντε μπρούτζινα εμπορικά σταθμά. Το γράμμα αριστερά Ν ή Γ σημαίνει ουγγιές και το γράμμα δεξιά Α΄, Γ΄ ή S΄ σημαίνει 1, 3 ή 6
Τα μπρούτζινα αντίβαρα του ζυγού ισορροπίας (ρωμαϊκού ζυγού, κανταριού) είχαν συχνά τη μορφή αυτοκράτειρας.[14]

Οι μονάδες μέτρησης βάρους ή μάζας ήταν πιο πολύ ρωμαϊκές και βασιζόταν στη λίβρα. Το 309 ο Κωνσταντίνος Α΄ όρισε η λίβρα να είναι 72 σόλιδοι (χρυσά νομίσματα). Επειδή αυτά έχουν βάρος 4,55 γρ., η λίβρα την εποχή εκείνη θα ήταν 0,3276 κιλά. Ωστόσο η περιεκτικότητα σε χρυσό του σόλιδου έπεφτε, έτσι η λίβρα έγινε 0,324 κιλά (4ος-6ος αι.), 0,322 κιλά (6ος-7ος αι.), 0,32 κιλά (7ος-9ος αι.) 0,319 κιλά (9ος-13ος αι.), πράγμα που συνεχίστηκε μετά.

Τα σταθμά γινόταν από μολύβι, μπρούτζο, υαλί ή σπανιότερα από άργυρο ή χρυσό. Είχαν διάφορες μορφές, συχνά αυτοκρατειρών. Οι αρχαιολόγοι θεωρούν, ότι τα σταθμά ήταν αρχικά κυκλικά με τα γράμματα ΟΥ (ουγγιά) από τον 3ο ως τον 5ο αι. Κατά τη διάρκεια του 4ου αι. σταδιακά αντικαταστάθηκαν από τετράγωνα με τα γράμματα Γ Ο. Από τον 9ο αι. πήραν τη μορφή δίσκων και ίσως τον 12ο αι. Τα υάλινα βάρη είχαν πλεονεκτήματα, αλλά μετά την απώλεια της Συρίας και της Αιγύπτου τον 7ο αι., εξαφανίστηκαν.

Η ανάλυση εκατοντάδων σταθμών, που έχουν επιζήσει μας κάνουν να αντιληφθούμε, ότι υπήρχαν πολλά τοπικά πρότυπα βάρη πριν τις Αραβικές κατακτήσεις. Ο Ιουστινιανός Α΄ είχε θέσει τον κόμη του ιερού ταμείου (comes sacrarum largitionum) ως υπεύθυνο των βαρών των νομισμάτων και τον έπαρχο του πραιτωρίου (praetorian prefect) της πόλης ως υπεύθυνο για τα εμπορικά σταθμά. Ως τον 9ο αι. ο έπαρχος ήλεγχε όλα τα επίσημα βάρη στην Κωνσταντινούπολη, αν και οι αρχαιολόγοι έχουν βρεί, ότι άλλοι έφτιαχναν τα δικά τους βάρη, όπως οι proconsuls, οι viri laudabiles, οι viri clarissimi στη Δύση και οι ανθύπατοι, οι κόμητες και οι έφοροι στην Ανατολή.

Μονάδες βάρους
Μονάδα ελληνικό όνομα ουγγιές γραμμάρια Σημειώσεις
scruple (βότσαλο) γράμμα ή τρημίσις 1⁄24 1.55[15] 1/2 σημίσι
semissis σημίσις 1⁄12 2.27[16] 1/2 νομίσματος
nomisma νόμισμα 1⁄6 4.55    1/72 λίβρας
ounce ουγγιά[17] 1  27.3    η ρωμαϊκή ουγγιά
libra λίβρα 12  327.6[18] Η τιμή αυτή σε γραμμάρια είναι περί το 309· με τον καιρό ελαττωνόταν.
Source: Loizos,[19] unless otherwise noted. Metric equivalents are approximate.

Υποσημειώσεις

[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]
  1. ↑ 1,0 1,1 1,2 1,3 ODB, "Daktylos" (E. Schilbach), p. 578.
  2. ↑ Oikonomides (2002), σελ. 976.
  3. ↑ ODB, "Pous" (E. Schilbach), p. 1708.
  4. ↑ 4,0 4,1 4,2 ODB, "Orgyia" (E. Schilbach, A. Cutler), pp. 1532–1533.
  5. ↑ 5,0 5,1 Oikonomides (2002), σελ. 996.
  6. ↑ 6,0 6,1 Pryce (2012).
  7. ↑ 7,0 7,1 Schilbach (1991).
  8. ↑ Loizos (2010), σελ. 1–2.
  9. ↑ 9,0 9,1 Loizos (2010), σελ. 3.
  10. ↑ Davis (2004).
  11. ↑ Krumbacher (1998), σελ. 176.
  12. ↑ ODB, "Measures" (E. Schilbach), pp. 1325–1326.
  13. ↑ Loizos (2010), σελ. 4.
  14. ↑ Marlia Mundell Mango (2009). Byzantine Trade, 4th-12th Centuries: The Archaeology of Local, Regional and International Exchange : Papers of the Thirty-eighth Spring Symposium of Byzantine Studies, St John's CollegeUniversity of Oxford, March 2004. Ashgate Publishing, Ltd. σελ. 73. ISBN 978-0-7546-6310-2. 
  15. ↑ Entwistle (2002), σελ. 614.
  16. ↑ Entwistle (2002), σελ. 613.
  17. ↑ Smith.
  18. ↑ Entwistle (2002), σελ. 611.
  19. ↑ Loizos (2010), σελ. 5.
Ανακτήθηκε από "https://el.wikipedia.org/w/index.php?title=Βυζαντινές_μονάδες_μέτρησης&oldid=9581475"