Προβολή πηγαίου κώδικα για τη σελίδα Μασσαλία

{{Πόλη (Γαλλία)
| Πόλη = Μασσαλία
| Σφραγίδα = Logo Ville de Marseille.png
| Εικόνα ={{Photomontage
| size = 260
  | photo1a = Notre Dame de la Garde.jpg
  | photo3b = Views of Marseille from the Cité radieuse 4.jpg
  | photo3a = France - Marseille (29881013814).jpg
  | photo4a = Marseille panorama from Palais du Pharo.jpg
  | photo2a = Marseille panorama.jpg
| border = 1
| spacing = 1
| color = #F9F9F9
| caption = De haut en bas et de gauche à droite : La [[basilique Notre-Dame-de-la-Garde]], les [[Îles du Frioul]], le [[Palais Longchamp]], l'[[Orange Vélodrome]], et le [[Vieux-Port de Marseille|Vieux-Port]].}}

| Λεζάντα = Επάνω, η Νοτρ-Νταμ ντε λα Γκαρντ. Κάτω αριστερά, ο Κολπίσκος του Συζιτόν, στα δεξιά ένα καράβι το Παλιό Λιμάνι της Μασσαλίας και ο Πύργος CMA-CGM στο Μεγάλο Θαλάσσιο Λιμάνι της Μασσαλίας.
}}
[[Αρχείο:Le Grand Escalier.jpg|thumb|250px|Άποψη της λεωφόρου Αθηνών από τον σιδηροδρομικό σταθμό του Saint-Charles]]
Η '''Μασσαλία''' ({{lang-oc|''Marsiho'' ή ''Marselha''}} [maʀˈsejɔ, maʀˈsijɔ], {{lang-fr|''Marseille''}} [maʁsɛj]) είναι η σημαντικότερη [[πόλη]]-[[Λιμένας|λιμάνι]] της [[Γαλλία]]ς και η τρίτη σημαντικότερη (ως λιμάνι) της [[Ευρώπη]]ς. Βρίσκεται στον [[Κόλπος του Λέοντα|Κόλπο του Λέοντα]], στη Δυτική [[Μεσόγειος|Μεσόγειο]]. Με περίπου 820.000 κατοίκους πληθυσμό, η Μασσαλία είναι η δεύτερη μεγαλύτερη πόλη της Γαλλίας μετά το [[Παρίσι]] και ανήκει στην ευρύτερη ιστορική περιοχή της [[Προβηγκία]]ς. Ολόκληρη η αστική περιοχή γύρω από τη Μασσαλία έχει πληθυσμό περίπου 1,2 εκατομμύρια κατοίκους. Η Μασσαλία βρίσκεται σε [[υψόμετρο]] 12 [[Μέτρο|μέτρων]] πάνω από την επιφάνεια της [[θάλασσα]]ς. Όμως, οι λόφοι βόρεια της Μασσαλίας, ξεπερνούν και τα 700 μέτρα σε ύψος. Ανατολικά της πόλης βρίσκονται οι εκβολές του ποταμού [[Ροδανός|Ροδανού]].

== Ιστορία ==
=== Ίδρυση και αρχαία χρόνια ===
{{κύριο|Αρχαία Μασσαλία}}

Η περιοχή κατοικείται από τη [[νεολιθική εποχή]]. Βρέθηκαν πρωτόγονες παραστάσεις σε υποβρύχιο [[σπήλαιο]], που χρονολογούνται μεταξύ 27.000 και 19.000 π.Χ. Ανασκαφές κοντά στον σιδηροδρομικό σταθμό έφεραν στην επιφάνεια πρωτόγονο τούβλινο οικισμό χρονολογούμενο από το 6.000 π.Χ. Η πόλη της Μασσαλίας ιδρύθηκε από [[Έλληνες]] [[Φωκαείς]] περί το 600 π.Χ., με άγνωστη την ακριβή ημερομηνία ίδρυσης. Σύμφωνα με θρύλους, ο [[Πρωτέας (μυθολογία)|Πρωτέας]] είχε φύγει από την πατρίδα του [[Φώκαια]] προκειμένου να ανακαλύψει στη Μεσόγειο θέσεις κατάλληλες για την ίδρυση εμπορικών κόμβων. Ανακάλυψε τυχαία στον κόλπο του Λακιντόν ένα ρεύμα γλυκού νερού προστατευόμενο από τη φύση του με δύο [[ακρωτήρι]]α. Η ενδοχώρα κατοικείτο εκείνη την εποχή από διάφορες φυλές [[Λιγούριοι|Λιγουρίων]].

Προσκλήθηκε από τον αρχηγό μιας φυλής, που μετά από συμπόσιο του πρόσφερε το χέρι της κόρης του Γκυπτίς σε γάμο. Ο Πρωτέας δέχτηκε και εγκαταστάθηκε με τη σύζυγό του σε έναν λόφο βορειότερα. Αυτός ήταν ο πυρήνας ίδρυσης της μεγάλης μητρόπολης. Η Μασσαλία εξελίχθηκε σύντομα σε μεγάλη εμπορική αποικία, και ήταν η πρώτη πόλη - κράτος της [[Αρχαία Ελλάδα|αρχαίας Ελλάδας]] στο σημερινό πια γαλλικό έδαφος. Ο πληθυσμός της ξεπέρασε κατά πολύ τους 1.000 κατοίκους. Την κλασική εποχή βλέποντας τον κίνδυνο της συμμαχίας [[Ετρούσκοι|Ετρούσκων]] με [[Κέλτες]] εναντίον τους, οι κάτοικοι της αποικίας συμμάχησαν με τη [[Ρωμαϊκή δημοκρατία]].

Η Μασσαλία ήταν το εμπορικό κέντρο διανομής [[κρασί|κρασιού]] και σκλάβων μεταξύ των [[Γαλάτες|Γαλατών]] και των Ρωμαίων ως το 49 π.Χ., οπότε έχασε την ανεξαρτησία της μετά την κατάληψη της πόλης από τον [[Ιούλιος Καίσαρας|Ιούλιο Καίσαρα]]. Τα ίχνη της παλιάς Ελληνικής πόλης χάθηκαν, αφού αντικαταστάθηκαν από τον πιο σύγχρονο Ρωμαϊκό οικισμό.

Την εποχή της Ρωμαϊκής αυτοκρατορίας η Μασσαλία εξελίχθηκε συνεχώς σε σημαντικό εμπορικό κέντρο. Την αποκλειστική εξουσία είχαν 15 σύμβουλοι που εκλέγονταν από 600 γερουσιαστές. Το μεγαλύτερο μερίδιο της εξουσίας ασκούσε το προεδρείο του συμβουλίου από 3 πρόσωπα. Οι νόμοι της πόλης απαγόρευαν την κατανάλωση του κρασιού στις γυναίκες. Ο [[χριστιανισμός]] εμφανίστηκε στη Μασσαλία από τον 1ο αι. μ.χ. Έχουν ανακαλυφθεί [[κατακόμβη|κατακόμβες]] κάτω από το λιμάνι, ενώ υπάρχουν αναφορές και για χριστιανούς μάρτυρες. Η [[Μαρία Μαγδαληνή]] ίδρυσε την [[επισκοπή της Μασσαλίας]], η οποία, το [[1948]], έγινε αρχιεπισκοπή.

=== Μεσαίωνας ===
[[Αρχείο:Marseille en 1575.jpg|thumb|right|250x250px|Μασσαλία ([[1575]])]]
Μετά την πτώση της Ρώμης η Μασσαλία έπεσε διαδοχικά στα χέρια [[Βησιγότθοι|Βησιγότθων]], [[Οστρογότθοι|Οστρογότθων]] και [[Φράγκοι|Φράγκων]]. ο [[Καρλομάγνος]] τής έδωσε ιδιαίτερη σημασία, μετατρέποντας την στο σημαντικότερο εμπορικό κέντρο της αυτοκρατορίας του. Μετά τον 10ο αιώνα η πόλη γνώρισε νέα ακμή υπό τη φροντίδα των κομήτων της Προβηγκίας. Εξεγέρθηκε ([[1262]]) υπό τον Ούγο ντε Βω κατά της κυριαρχίας των Ανδεγαυών με καταστολή της από τον [[Κάρολος ο Ανδεγαυός|Κάρολο Α']]. Το ([[1347]]) η πόλη ήταν ένα από τα μεγαλύτερα θύματα της επιδημίας [[βουβωνική πανώλης|βουβωνικής πανώλης]] που σάρωσε την [[Ευρώπη]] τα δύο επόμενα χρόνια. Μάλιστα, υποστηρίζεται ότι η Μασσαλία ήταν το σημείο εισόδου της [[πανούκλα]]ς στην Ευρώπη. Από τους 90.000 κατοίκους της πόλης οι 50.000 (περισσότεροι από τους μισούς) πέθαναν από τη θανατηφόρο επιδημία, κάτι που ήταν το μεγαλύτερο πλήγμα σε ολόκληρη την ιστορία της. Η παρακμή της ολοκληρώθηκε αργότερα ([[1423]]) μετά τις επιδρομές λεηλασίας των Αραγωνέζων.

Σύντομα ανέκαμψε όταν το ([[1437]]) ο κόμης της Προβηγκίας [[Ρενέ Α' της Νάπολης|Ρενέ του Ανζού]] που διαδέχθηκε τον πατέρα του [[Λουδοβίκος Β' του Ανζού|Λουδοβίκο Β' του Ανζού]] έφτασε στη Μασσαλία και την έκανε το δεύτερο στρατιωτικό κέντρο της Γαλλίας μετά το [[Παρίσι]]. Στα ερείπια του παλιού πύργου του Μωμπέρ έχτισε μια σειρά από αμυντικές οχυρώσεις, στοχεύοντας να τη χρησιμοποιήσει σαν στρατιωτική βάση για την ανακατάκτηση του [[βασίλειο της Σικελίας|βασιλείου της Σικελίας]]. Ενσωματώθηκε στο Γαλλικό βασίλειο το [[1481]] αλλά επαναστάτησε αμέσως μετά. Ο βασιλιάς της Γαλλίας [[Φραγκίσκος Α΄ της Γαλλίας|Φραγκίσκος Α']] αποφάσισε να την επισκεφτεί ([[1511]]) από την περιέργεια του να δει έναν [[ρινόκερος|ρινόκερο]] που έστελνε σαν δώρο ο βασιλιάς της Πορτογαλίας Μανουήλ Α' στον πάπα Λέοντα Ι'. Ναυάγησε όμως στη νησίδα του [[Ιφ]], όπου έχτισε αμυντικές οχυρώσεις, που χρησίμευσαν λίγο αργότερα στην υπεράσπιση της πόλης από την επίθεση του αυτοκράτορα της Αγίας Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας. Έναν αιώνα αργότερα, ο βασιλιάς της Γαλλίας [[Λουδοβίκος ΙΔ΄ της Γαλλίας|Λουδοβίκος ΙΔ']] εξεστράτευσε ο ίδιος, επικεφαλής του στρατού του, προκειμένου να αντιμετωπίσει μια εξέγερση κατά του τοπικού κυβερνήτη. Τοποθέτησε στρατιωτική φρουρά κτίζοντας δύο νέα φρούρια στο λιμάνι, τα φρούρια του Αγίου Νικολάου και του Αγίου Ιωάννου.

=== Σύγχρονη ιστορία ===

Το 1720 η νέα μεγάλη επιδημία πανώλης, ο λεγόμενος [[μαύρος θάνατος]], κόστισε τη ζωή σε 100.000 ανθρώπους στην ευρύτερη περιοχή της πόλης. Ήταν από τις πόλεις που δέχτηκαν με τον μεγαλύτερο ενθουσιασμό τη [[Γαλλική επανάσταση]] το [[1792]], στέλνοντας πολλούς στρατιώτες στο Παρίσι, από τα πολεμικά εμβατήρια των οποίων προήλθε αργότερα ο Γαλλικός εθνικός ύμνος (''[[Η Μασσαλιώτιδα (εθνικός ύμνος)|Η Μασσαλιώτιδα]]''). Τον 19ο αιώνα γνώρισε ακόμα μεγαλύτερη ακμή, ιδιαίτερα μετά τη διάνοιξη της [[διώρυγα του Σουέζ|διώρυγας του Σουέζ]] το [[1869]]. Στις αρχές του 20ού αιώνα ήταν το κέντρο διοίκησης των εκτεταμένων Γαλλικών αποικιών. Εκεί έφτασε το 1934 ο βασιλιάς της Γιουγκοσλαβίας [[Αλέξανδρος Α' της Γιουγκοσλαβίας|Αλέξανδρος Α΄]] προκειμένου να συναντήσει τον Γάλλο υπουργό εξωτερικών [[Λουί Μπαρτού]], αλλά δολοφονήθηκε από τον επαναστάτη [[Βλάντα Γκεοργκίεφ]]. Κατά τη διάρκεια του [[Β΄ Παγκόσμιος Πόλεμος|Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου]] ισοπεδώθηκε πάνω από το 1/3 της πόλης από τους βομβαρδισμούς των Γερμανών και των Ιταλών. Η καταστροφή της πόλης ήταν σκόπιμη γιατί οι Γερμανοί πίστευαν ότι στα πυκνοκατοικημένα κτίρια κρύβονταν πολλά μέλη της αντίστασης.
[[Αρχείο:Heavy drachm Massilia reverse CdM Paris.jpg|εναλλ.=Δραχμή από τη Μασσαλία (ΜΑΣΣΑΛΙΑ) με χαραγμένες οι δυο πρώτες συλλαβές ΜΑΣΣΑ. |αριστερά|μικρογραφία|Δραχμή από τη Μασσαλία (ΜΑΣΣΑΛΙΑ) με χαραγμένες οι δυο πρώτες συλλαβές ΜΑΣΣΑ. |259x259εσ]]
Μετά το πέρας του πολέμου, η πόλη ανοικοδομήθηκε κατά τη δεκαετία του 1950, με την [[Ιταλία]] και τη [[Γερμανία]] να εξαναγκάζονται να πληρώσουν τεράστια ποσά αποζημιώσεων για την καταστροφή της πόλης, τους νεκρούς, τους τραυματίες και τους άστεγους. Από το [[1962]] έγινε το μεγαλύτερο κέντρο εισόδου μεταναστών στην Ευρώπη, καθώς από το λιμάνι της Μασσαλίας πέρασαν τουλάχιστον 1.000.000 μετανάστες, ιδιαίτερα από την [[Αλγερία]]. Οι περισσότεροι εγκαταστάθηκαν στην ίδια την πόλη ώστε το ένα από τα τέσσερα τμήματά της να είναι το κατ' εξοχήν Γαλλοαφρικάνικο, με τη μεγαλύτερη αγορά. Μετά την τελευταία μεγάλη εμπορική κρίση του πετρελαίου ([[1973]]), η πόλη εξελίχτηκε ταχύτατα αποκτώντας τη σημερινή της μορφή.

== Οικονομία ==
[[Αρχείο:Vieux port de Marseille 2.jpg|thumb|right|250px|Το παλιό λιμάνι της Μασσαλίας.]]

Η οικονομία της Μασσαλίας βασίζεται κατά κύριο λόγο στο λιμάνι της, το μεγαλύτερο της Γαλλίας και της Μεσογείου και τρίτο μεγαλύτερο λιμάνι της Ευρώπης, το οποίο συνδέει τη Γαλλία με την [[Αλγερία]], το [[Μαρόκο]] και την [[Τυνησία]]. Στη θέση του παλιού λιμανιού, που είχε παρακμάσει λόγω της μεγάλης οικονομικής κρίσης του λαδιού, βρίσκονται σήμερα καφετέριες, εστιατόρια, ξενοδοχεία, μαρίνες και ιχθυοπωλεία.

Σήμερα στην οικονομία της Μασσαλίας δεσπόζουσα θέση έχει το νέο λιμάνι, δημιουργημένο κάθετα στο παλαιό, που είναι το σημαντικότερο εμπορικό και μεταφορικό κέντρο της Μεσογείου με 100.000.000 τόνους προϊόντων να διακινούνται ετησίως. Εισάγει κυρίως [[πετρέλαιο]], φρούτα, [[λάδι]] και δέρματα, ενώ εξάγει [[κρασί]], ποτά και τρόφιμα. Συνδέεται μέσω του [[Ρήνος|Ρήνου]] με υπόγειο κανάλι έχοντας εξασφαλίσει πλήρως την ύδρευση των κατοίκων. Το πετρέλαιο μεταφέρεται στο [[Παρίσι]] με ειδικά κατασκευασμένους πετρελαιαγωγούς. Το αεροδρόμιο ''Μαρινιάν'' της πόλης είναι το τέταρτο μεγαλύτερο σε ολόκληρη τη Γαλλία. Η Μασσαλία διαθέτει άριστο οδικό δίκτυο. Η ευρύτερη μητρόπολη φιλοξενεί χιλιάδες εταιρείες, οι σημαντικότερες από τις οποίες είναι μικρές βιομηχανίες. Η [[ανεργία]] στην πόλη έπεσε από 20% (1995) σε 12% (2006) λόγω των 7.200 εταιρειών που δημιουργήθηκαν στην πόλη από το 2000, εξακολουθεί παρ' όλα αυτά να παραμένει σε υψηλά επίπεδα.

== Κλίμα ==

Η Μασσαλία έχει [[μεσογειακό κλίμα]] με ήπια κρύους [[Χειμώνας|χειμώνες]] και ζεστά, ξηρά [[Καλοκαίρι|καλοκαίρια]]. 

Έχει [[ηλιοφάνεια]] περίπου 2.800 ώρες τον χρόνο, γεγονός που την καθιστά την πιο ηλιόλουστη πόλη της Γαλλίας, όταν η χώρα έχει γενικό μέσο όρο 1.950 ώρες ηλιοφάνειας. 

Η μέση ημερήσια [[θερμοκρασία]] της Μασσαλίας ανά έτος είναι περίπου 15 [[Βαθμοί Κελσίου|βαθμοί κελσίου]] βάσει μετεωρολογικών μετρήσεων. Ο [[Δεκέμβριος]], ο [[Ιανουάριος]] και ο [[Φεβρουάριος]] είναι οι ψυχρότεροι μήνες με θερμοκρασίες γύρω στους 4°C με 12°C, ενώ ο [[Ιούλιος]] και ο [[Αύγουστος]] είναι οι θερμότεροι με θερμοκρασίες γύρω στους 27°C - 30°C με 19°C.

== Κοινωνία, θρησκεία ==

Η Μασσαλία είναι η πόλη με το μεγαλύτερο ποσοστό αλλοδαπών μεταναστών από οποιαδήποτε άλλη στη Γαλλία. Περισσότερο από το 1/3 του πληθυσμού της αποτελείται από μετανάστες, που κατακλύζουν την πόλη ήδη από τον [[18ος αιώνας|18ο αιώνα]]. Τα πρόσφατα μεταναστευτικά ρεύματα από χώρες της [[Βόρεια Αφρική|βόρειας Αφρικής]] έχουν συντελέσει ώστε το 25% του πληθυσμού της πόλης να αποτελείται από Αφρικανούς και Άραβες, με σημαντικά ποσοστά Ρώσων, Ισπανών, Ιταλών, Τούρκων, Αρμενίων, Εβραίων και Κινέζων. Η κύρια θρησκεία που κυριαρχεί στην πόλη είναι η [[Καθολικισμός|Καθολική]] (600.000), ακολουθούν [[Ισλάμ]] (200.000), [[Αρμενική Αποστολική Εκκλησία]] (80.000), [[Ιουδαίοι]] (80.000), [[Προτεστάντες]] (20.000), [[Ορθοδοξία|Ορθόδοξοι]] (10.000) και [[Βουδισμός|Βουδιστές]] (3.000).

== Πολιτισμός ==

Είναι φημισμένο κέντρο [[Τέχνες|τεχνών]],<ref>{{Cite web |url=http://www.marseille.fr/sitevdm/document?id=4435&id_attribute=48 |title=L’ Art dans le paysage urbain à Marseille |accessdate=2013-11-11 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20160304114310/http://www.marseille.fr/sitevdm/document?id=4435&id_attribute=48 |archivedate=2016-03-04 |url-status=dead }}</ref><ref>{{Cite web |url=http://www.marseille.fr/sitevdm/document?id=17745&id_attribute=48 |title=Plan des Monuments historiques deMarseille |accessdate=2013-11-11 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20131231040308/http://www.marseille.fr/sitevdm/document?id=17745&id_attribute=48 |archivedate=2013-12-31 |url-status=dead }}</ref> [[Πολιτισμός|πολιτισμού]] και [[μουσική]]ς. Κατέχει ιστορικό και ναυτικό μουσείο, πέντε μεγάλες αίθουσες τέχνης, αναρίθμητες καφετέριες, σινεμά, εστιατόρια. Γνωστότερα θέατρα τα Κριέ, Γυμνάσιο, Τουρσκί. Σημαντικότερη μουσική αίθουσα η ''Αλκαζάρ'', που λειτουργεί από το [[1960]].

Κυρίαρχη θέση στην πόλη κατέχει το κτίριο της [[όπερα]]ς. Το παλιότερο κτίσθηκε στα τέλη του 18ου αιώνα με αρχιτεκτονικό στυλ παρόμοιο με αυτό στα κτίρια της όπερας της [[Λυών]] και του [[Μπορντώ]], στο παλιό λιμάνι, το κεντρικότερο σημείο της πόλης. Καταστράφηκε εντελώς από φωτιά το [[1920]] και ανοικοδομήθηκε στη συνέχεια σε σύγχρονο στυλ. Λειτουργεί όλους τους μήνες εκτός από τους θερινούς, ανεβάζοντας 6 - 7 όπερες ετησίως.

Ο εθνικός ύμνος της Γαλλίας, η «[[Η Μασσαλιώτιδα (εθνικός ύμνος)|Μασσαλιώτιδα]]», πήρε το όνομά του από τους Μασσαλιώτες στρατιώτες που τραγουδούσαν τον ύμνο αυτό στους δρόμους του [[Παρίσι|Παρισιού]].

Η Μασσαλία είναι επίσης κέντρο της μουσικής [[χιπ χοπ]]. Καύχημα της πόλης είναι και η ποδοσφαιρική ομάδα της [[Ολιμπίκ Μαρσέιγ]], που αγωνίζεται στο [[Σταντ Βελοντρόμ|στάδιο Βελοντρόμ]]. Η Μαρσέιγ είναι κάτοχος του [[ΟΥΕΦΑ Τσάμπιονς Λιγκ|Τσάμπιονς Λιγκ]] ([[1993]]), και φιναλίστ του Κυπέλλου ΟΥΕΦΑ ([[1999]], [[2004]]). Συγκλονίστηκε όμως κατά τη δεκαετία του 1990 από το μεγάλο σκάνδαλο του προέδρου της [[Μπερνάρ Ταπί]].

== Προσωπικότητες ==
Η Μασσαλία είναι γενέτειρα σημαντικών ιστορικών και επιφανών προσώπων μεταξύ των οποίων οι:

* [[Πυθέας]] (4ος αι. π.χ.) Έλληνας μηχανικός, γεωγράφος, εξερευνητής
* [[Ευθυμένης ο Μασσαλιώτης]]
* [[Μορίς Μπεζάρ]] (1927 - 2007) χορογράφος
* [[Αντόλφ Τιέρ]] (Adolphe Thiers, 1797 - 1877) 1ος πρόεδρος της 3ης Γαλλικής δημοκρατίας.
* [[Ζοζέφ Οτράν]] (1813 - 1877) ποιητής
* [[Παύλος Μελάς]] (1870 - 1904) Έλληνας ήρωας μακεδονομάχος
* [[Εντμόν Ροστάν]] (1868 - 1918) δραματικός ποιητής
* [[Φερναντέλ]] (1903 - 1971) συγγραφέας, ηθοποιός
* [[Μαριούς Πετιπά]] (1818 - 1910) χορογράφος μπαλέτου
* [[Αντρέ Πασκάλ]] (1932 - 2001) συνθέτης
* [[Αντονέν Αρτώ]] (1897-1948), σουρεαλιστής συγγραφέας
* [[Ερίκ Καντονά]], διεθνής ποδοσφαιριστής
* [[Ζινεντίν Ζιντάν]], διεθνής ποδοσφαιριστής

== Δείτε επίσης ==
* Ο [[αστεροειδής]] [[20 Μασσαλία]], που ανακαλύφθηκε το [[1852]], πήρε το όνομά του από τη Μασσαλία.
* Η ομάδα της πόλης η Μαρσέιγ έχει αδελφοποιημένους φιλάθλους, κεντρικό κλαμπ με αυτό της ΑΕΚ (κεντρικό κλαμπ).

== Παραπομπές ==
<references />

== Βιβλιογραφία ==
* {{Cite book |last=Palanque |first=J.R. |title=Histoire de la Provence |date=1990 |publisher=Editions Privat |isbn=2-7089-1649-1 |editor-last=Baratier |editor-first=Edouard |series=Univers de la France |location=Toulouse |language=fr |trans-title=History of Provence |chapter=Ligures, Celtes et Grecs |trans-chapter=Ligures, Celts and Greeks }}
* {{Cite book |title=The New Cambridge Medieval History |date=1999 |publisher=Cambridge University Press |isbn=0-521-36289-X |editor-last=Abulafia |editor-first=David |volume=5 }}
* {{Cite book |last1=Duchêne |first1=Roger |url=https://archive.org/details/marseille2600ans0000duch |title=Marseille, 2600 ans d'histoire |last2=Contrucci |first2=Jean |date=1998 |publisher=Editions Fayard |isbn=2-213-60197-6 |location=Paris |language=fr |trans-title=Marseille, 2600 Years of History |url-access=registration}}
* {{Cite book |last=Kitson |first=Simon |title=Police and Politics in Marseille, 1936–1945 |date=2014 |publisher=Brill |isbn=978-90-04-24835-9 |location=Amsterdam }}
* {{Cite book |last=Liauzu |first=Claude |title=Histoire des migrations en Méditerranée occidentale |date=1996 |publisher=Editions Complexe |isbn=2-87027-608-7 |location=Brussels |language=fr |trans-title=History of Migration in the Western Mediterranean }}
* {{Cite book |last=Trott |first=Victoria |url=https://archive.org/details/provence00trot |title=Provence |date=2007 |publisher=Michelin Apa Publications |isbn=978-1-906261-29-0 |editor-last=Cannon |editor-first=Gwen |location=London |editor-last2=Watkins |editor-first2=Gaven}}

== Περαιτέρω ανάγνωση ==
* {{Cite book |last=Cobb |first=Richard |title=Marseille |publisher=Allia |year=2001 |isbn=978-2-84485-064-5 |location=Paris |language=French |author-link=Richard Cobb}}
* {{Cite book |last1=Savitch |first1=H.V. |url=https://archive.org/details/citiesininternat00savi |title=Cities in the International Market Place: The Political Economy of Urban Development in North America and Western Europe |last2=Kantor |first2=Paul |publisher=[[Princeton University Press]] |year=2002 |isbn=0-691-09159-5 }}
* {{Cite book |last1=Peraldi |first1=Michel |title=Gouverner Marseille : Enquête sur les mondes politiques marseillais |last2=Samson |first2=Michel |publisher=Editions La Découverte |year=2006 |isbn=2-7071-4964-0 }}
* {{Cite book |last=Busquet |first=Raoul |title=Histoire de la Provence des origines à la révolution française |publisher=Éditions Jeanne Lafitte |year=1954 |isbn=2-86276-319-5 }}
* {{Cite book |last1=Attard-Marainchi |first1=Marie-Françoise |title=Migrance – histoires des migrations à Marseille |last2=Échinard |first2=Pierre |last3=Jordi |first3=Jean-Jacques |last4=Lopez |first4=Renée |last5=Sayad |first5=Abdelmalek |last6=Témime |first6=Émile |publisher=Éditions Jeanne Laffitte |year=2007 |isbn=978-2-86276-450-4 }}, single book comprising 4 separate volumes: ''La préhistoire de la migration'' (1482–1830); ''L'expansion marseillaise et "l'invasion italienne"'' (1830–1918); ''Le cosomopolitisme de l'entre-deux-guerres'' (1919–1945); ''Le choc de la décolonisation'' (1945–1990).

== Εξωτερικοί σύνδεσμοι ==
{{Βικιλεξικό|Μασσαλία}}
{{commons|Marseille}}
* [http://www.marseille.fr/ Επίσημη ιστοσελίδα (Γαλλικά)]


{{Πολιτιστικές Πρωτεύουσες της Ευρώπης}}
{{Αρχαίες ελληνικές αποικίες στην δυτική Μεσόγειο}}
{{Portal bar|Γεωγραφία|Ευρώπη|Γαλλία}}
{{Authority control}}

[[Κατηγορία:Μασσαλία| ]]