Πρόβατο
| Πρόβατο | ||||||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
 Κοπάδι προβάτων
| ||||||||||||||||
| Κατάσταση διατήρησης | ||||||||||||||||
|
Εξημερωμένο
| ||||||||||||||||
| Συστηματική ταξινόμηση | ||||||||||||||||
| ||||||||||||||||
| Διώνυμο | ||||||||||||||||
| Ovis aries (Πρόβατον ο κριός) Λινναίος, 1758 |
Το οικόσιτο πρόβατο (Ovis aries - Πρόβατον ο κριός), το πιο κοινό μέλος της οικογένειας των προβάτων (Πρόβατον - Ovis), είναι ένα μηρυκαστικό, τετράποδο ζώο, που πιθανότατα κατάγεται από τα άγρια πρόβατα mouflon της Νότιας και Νοτιοδυτικής Ασίας. Για την εξημέρωση των προβάτων υπάρχουν τεκμήρια στο Ιράκ που χρονολογούνται από το 9.000 π.Χ. Τα πρόβατα συνδέθηκαν με αρκετούς πολιτισμούς, κυρίως στη Βρετανία και τη Μεσόγειο, όπου αποτελούν μεγάλη οικονομική σημασία, καθώς η απόδοση εισοδήματος που προσφέρουν σε σχέση με το κόστος της εκτροφής τους είναι γύρω στο 40%. Ο παγκόσμιος πληθυσμός των προβάτων υπολογίζεται γύρω στο ένα δισεκατομμύριο. Το πρόβατο μπορεί να λέγεται και αρνί και στην καθαρεύουσα ή σε τεχνική ορολογία αμνός. Υπάρχουν άλλοι ειδικότεροι όροι για διάφορα στάδια ή μορφές του ζώου, όπως προβατίνα (θηλυκό), κριός ή κριάρι (αρσενικό), αμνάς (μικρό θηλυκό), ζυγούρι (ηλικίας περίπου ενός έτους) κ.ά.
Χαρακτηριστικά
[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]
Τα πρόβατα έχουν μέτριο σώμα που καλύπτεται από πυκνό τρίχωμα, απαλό στην αφή, σγουρό ή ίσιο, μακρύ ή κοντό, λευκό, μαύρο, καστανό ή γκρίζο. Ζουν 10 έως 14 χρόνια, ανάλογα με τις συνθήκες διαβίωσής τους.(Στις 24 Νοεμβρίου του 2009 πέθανε στην Αυστραλία σε ηλικία 23 ετών και 7 μηνών[1] το γηραιότερο πρόβατο στον κόσμο, η Λάκι.) Παραδοσιακά τρέφονται με νωπά και ξερά χόρτα, τα οποία καταπίνουν σχεδόν αμάσητα, ώστε να εξασφαλιστούν κατά τη διάρκεια της ημερήσιας βοσκής οι μεγάλες ποσότητες που απαιτούνται - αργότερα όταν αναπαύονται, η τροφή επανέρχεται στο στόμα και αναμασάται. Ταΐζονται επίσης με καρπούς ή άλευρα σιτηρών και ψυχανθών, και με υποπροϊόντα της επεξεργασίας τροφίμων (π.χ. βαμβακόπιτες).
Παγκοσμίως υπάρχουν εκατοντάδες ράτσες προβάτων, που έχουν αναπτυχθεί ώστε να προσαρμόζονται στα διάφορα περιβάλλοντα ή στις ανάγκες του ανθρώπου (άλλες ράτσες για παραγωγή κρέατος, άλλες για παραγωγή γάλακτος ή μαλλιού).
Στην Ελλάδα υπάρχουν περί τις 20 αυτόχθονες φυλές προβάτων. Από αυτές οι μεγαλύτερες σε πληθυσμό είναι οι παρακάτω.[2] Δίνεται το μέσο βάρος των ενήλικων θηλυκών σε κιλά, το ύψος ακρωμίου ΥΑ του θηλυκού (δηλ. ο ύψος του ζώου στο σημείο του ώμου), η μέση ετήσια γαλακτοπαραγωγή σε κιλά και η πολυδυμία (Μέσος όρος νεογέννητων σε κάθε γέννα).
- Φριζάρτα (Άρτας) Περιοχή εκτροφής Νομοί Άρτας και Αιτωλοακαρνανίας. Μεγάλου μεγέθους βάρος θηλ. 65-80 χργ, ΥΑ 68-85 cm, γαλακτοπαραγωγή 250 κ., πολυδυμία 1,8.
- Σφακίων Περιοχή εκτροφής Κρήτη (Σφακιά) Μέσου μεγέθους, βάρος θηλ. 40 κ., ΥΑ θηλ. 53-60 cm, γαλακτοπαραγωγή 130-150, πολυδυμία 1,5
- Λέσβου. Λέσβος Λήμνος. Μέσου μεγέθους, βάρος θηλ. 40-50 χλγ, ΥΑ θηλ. 55-63 cm, γαλακτοπαραγωγή 100-160, πολυδυμία 1,1- 1,2
- Κεφαλληνίας. Κεφαλονιά. Μέσου μεγέθους, θηλ. 44 χργ. Υ.Α. θηλ. 60 cm ζει.), γαλακτοπαραγωγή 150-180, πολυδυμία 1,3.
- Καραγκούνικο. Θεσσαλία. Μεγάλου μεγέθους. Βάρος 58-68 κ. ΥΑ 58-68 cm, γαλακτοπαραγωγή 190 κ., πολυδυμία 1,3 [3]
- Καρύστου. Εύβοια Μικρού μεγέθους 40 χγρ, ΥΑ θηλ. 59 cm, γαλακτοπαραγωγή 80-100 κ., πολυδυμία 1,1
- Χίου. Μακεδονία, περιοχές ηπειρωτικής και νησιωτικής Ελλάδας. Μεγάλου μεγέθους, θηλυκό 60 Kg, ύψος ακρωμίου 73 cm θηλυκό, γαλακτοπαραγωγή 308 κ., πολυδυμία 1,9.
Εγκυμοσύνη
[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]Τα πρόβατα θεωρούνται πολυγαμικά ζώα. Έτσι, στο κοπάδι, σε κάθε κριάρι πρέπει να αντιστοιχούν γύρω στις 30-50 προβατίνες. Η εγκυμοσύνη διαρκεί κατά μέσο όρο 150 μέρες. Ο πρώτος τοκετός γίνεται σε ηλικία 14-17 μηνών ή 2 ετών [4]. Τα θηλυκά γεννούν 1-2 ή σπανιότερα 3-4 μικρά, ύστερα από κύηση 5 μηνών. Οι προβατίνες γεννούν μόνο μια φορά τον χρόνο, αν και βιολογικά έχουν τη δυνατότητα να γεννούν κάθε 6-7 μήνες. Αξίζει να αναφερθεί ότι κάθε προβατίνα αναγνωρίζει το δικό της μικρό, ανάμεσα σε πλήθος άλλων, βάσει της μυρωδιάς του. Τα πρόβατα ενηλικιώνονται σε 2 χρόνια αν είναι αρσενικά, και σε ένα χρόνο αν είναι θηλυκά.
Φροντίδα
[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]
Ο κτηνοτρόφος (ή βοσκός ή ποιμένας ή τσοπάνης) είναι ο άνθρωπος που διαχειρίζεται το κοπάδι. Στην εκτατική (υπαίθρια ποιμενική κτηνοτροφία) μόνος ή με βοηθούς οδηγεί το κοπάδι στα βοσκοτόπια και πίσω στη στάνη και φροντίζει τα ζώα αναλόγως των αναγκών. Τα μικρά που προορίζονται για αναπαραγωγή θηλάζουν μέχρι και πέντε μήνες. Αντίθετα, εκείνα που προορίζονται για κρέας, θηλάζουν το πολύ μέχρι ένα μήνα και στη συνέχεια αρχίζει η εντατική εκτροφή τους προκειμένου να αναπτυχθούν όσο το δυνατό γρηγορότερα. Στη διάρκεια της γαλακτοφορίας, μια από τις σημαντικότερες εργασίες του κτηνοτρόφου είναι το άρμεγμα του γάλακτος. Αυτό παραδοσιακά γίνεται με τα χέρια, αλλά στη σύγχρονη κτηνοτροφία και με ειδικές αμελκτικές μηχανές.
Τα πρόβατα πρέπει να κουρεύονται κυρίως στην αρχή του καλοκαιριού - συνήθως αρχές Μαΐου, όταν το μαλλί έχει το μεγαλύτερο μήκος και πριν αρχίσει να πέφτει. Το κούρεμα γίνεται με ειδικά ψαλίδια ή με κουρευτικές μηχανές, χειροκίνητες ή και ηλεκτρικές. Μετά το κούρεμα, στα πρόβατα πρέπει σε κανονικά διαστήματα να τους γίνεται μπάνιο.
Προϊόντα
[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]Σήμερα υπάρχουν φυλές που κάθε χρόνο δίνουν διαφορετική ποσότητα μαλλιού και γάλακτος. Για παράδειγμα, τα πρόβατα που υπάρχουν στην περιοχή της Κεφαλονιάς δίνουν, κατά μέσο όρο, μέχρι 1,5 κιλό γάλα ημερησίως. Εξαίρεση αποτελεί η γερμανική φυλή προβάτων, που αποδίδουν καθημερινά μέχρι και 3 κιλά γάλα.
Στη σημερινή εποχή το μαλλί που συλλέγεται από το κούρεμα των προβάτων - που όπως αναφέρθηκε πιο πάνω, γίνεται για λόγους υγιεινής και άνετης διαβίωσης του ζώου - δεν αξιοποιείται, αφού δεν υπάρχει μεγάλη ζήτηση σε τοπικό και εθνικό επίπεδο. Σε επαρχιακές περιοχές της Ελλάδας, όπως είναι το νησί της Κεφαλονιάς, και όπου παλιότερα δεν πήγαινε χαμένο ούτε ένα κιλό μαλλιού, οι κτηνοτρόφοι αναγκάζονται πλέον να αποθέτουν το μαλλί στις χωματερές.
Πρόβειο κρέας και θέματα υγείας του ανθρώπου
[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]Σύμφωνα με στοιχεία του ΟΟΣΑ για το 2016, η μέση κατά κεφαλή κατανάλωση πρόβειου κρέατος στις χώρες μέλη ήταν 1,4 κιλά ετησίως. Σε σύγκριση, η κατά κεφαλήν κατανάλωση βόειου κρέατος ήταν 14,5 Kg, χοιρινού 23,3 Kg και πουλερικών 29,9 Kg. Στην Ευρωπαϊκή Ένωση των 28 ήταν 1,9 Kg πρόβειου κρέατος κατά κεφαλή, έναντι 11,1 Kg βόειου, 32,3 Kg χοιρινού και 23,9 Kg πουλερικών.[5]
Το πρόβειο κρέας υπάγεται στην κατηγορία των "κόκκινων κρεάτων". Τον Οκτώβριο του 2015, ο IARC κατάταξε την κατανάλωση κόκκινου κρέατος (στο οποίο περιλαμβάνεται και το αρνίσιο) στην Κατηγορία 2Α: Πιθανότατα (probable) καρκινογενή για τον άνθρωπο, σχετίζοντάς την με τον καρκίνο του εντέρου, ενώ την κατανάλωση επεξεργασμένου κρέατος στην Κατηγορία 1: Καρκινογενή για τον άνθρωπο.[6] Σε επεξηγηματικό κείμενο του IARC με τη μορφή ερωτήσεων-απαντήσεων, εξηγείται ότι η κατάταξη του κόκκινου κρέατος στα "πιθανώς καρκινογόνα για τον άνθρωπο" βασίστηκε σε περιορισμένες ενδείξεις ( limited evidence) από επιδημιολογικές μελέτες. Περαιτέρω αναφέρει ότι "η κατανάλωση κόκκινου κρέατος δεν έχει ακόμα τεκμηριωθεί ως αιτία καρκίνου. Όμως, αν οι αναφερθείσες σχέσεις αποδειχθούν ως αιτίου-αποτελέσματος, το πρόγραμμα Global Burden of Disease Project εκτιμά ότι οι δίαιτες πλούσιες σε κόκκινο κρέας θα μπορούσαν να ευθύνονται για 50.000 θανάτους από καρκίνο κάθε χρόνο παγκοσμίως. Αυτός ο αριθμός αντιπαρατίθεται με περίπου 1 εκατομμύριο θανάτους το χρόνο παγκοσμίως από το κάπνισμα και 600.000 ετησίως από το αλκοόλ, και περισσότερο από 200.000 το χρόνο από τη μόλυνση του αέρα." Στο ερώτημα αν πρέπει να σταματήσουμε να τρώμε κόκκινο κρέας, απαντά "Η κατανάλωση κρέατος έχει οφέλη για την υγεία. Πολλές κρατικές οδηγίες υγείας συμβουλεύουν τον περιορισμό επεξεργασμένου κρέατος και κόκκινου κρέατος, τα οποία συνδέονται με αυξημένο κίνδυνο θανάτου από καρδιακές παθήσεις, διαβήτη και άλλες ασθένειες".[7]
Παραπομπές
[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]- ↑ ΑΠΕ-ΜΠΕ Αρχειοθετήθηκε 2012-01-11 στο Wayback Machine., Πέθανε η υπέργηρη Λάκι, 24/11/2009.
- ↑ «Αυτόχθονες Φυλές Αγροτικών Ζώων. Υπ. Αγροτικής Ανάπτυξης και Τροφίμων – ΕΘΙΑΓΕ – ΕΛΟΓΑΚ. Ιανουάριος 2011» (PDF). Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο (PDF) στις 15 Δεκεμβρίου 2017. Ανακτήθηκε στις 24 Φεβρουαρίου 2018.
- ↑ Βλέπε και Κωνσταντίνος Δεληγιάννης, Καραγκούνικο Πρόβατο, ΕΘΝΙΚΟ ΙΔΡΥΜΑ ΑΓΡΟΤΙΚΗΣ ΕΡΕΥΝΑΣ (ΕΘΙΑΓΕ) Αρχειοθετήθηκε 2018-12-22 στο Wayback Machine.
- ↑ Αγροτικός Συνεταιρισμός Στρυμών Αρχειοθετήθηκε 2011-09-20 στο Wayback Machine., Πρόβατο Φυλής Σερρών.
- ↑ OECD Data, Meat consumption. Beef and veal / Pork meat / Poultry meat / Sheep meat, Kilograms/capita, 2016
- ↑ PRESS RELEASE N° 240, 26 October 2015, IARC Monographs evaluate consumption of red meat and processed meat
- ↑ «Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας, Q&A on the carcinogenicity of the consumption of red meat and processed meat» (PDF). Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο (PDF) στις 23 Νοεμβρίου 2018. Ανακτήθηκε στις 1 Αυγούστου 2020.
Εξωτερικοί σύνδεσμοι
[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]
Λεξιλογικός ορισμός του πρόβατο στο Βικιλεξικό
Πολυμέσα σχετικά με το θέμα Sheep στο Wikimedia Commons
