Νεολιθική Κύπρος

Η προκεραμική νεολιθική Α και Β

Παρεκκλήσια- Σκιλλουρόκαμπος

Η Προκεραμική Νεολιθική περίοδος μέχρι πρόσφατα χωρίς στοιχεία στην Κύπρο, γεφυρώνει την φάση Ακρωτηρίου και της Χοιροκητίας με τα ευρήματα στη θέση Σκιλλουρόκαμπος στην περιοχή Αμαθούντος. Βρίσκεται 5 χλμ από τη νότια ακτή της Κύπρου. Σε ομαλή πλαγιά πάνω σε ύψωμα που χωρίζει δύο κοιλάδες. Τα δύο στρώματα που έχουν εντοπισθεί, μας δίνουν πληροφορίες σχετικά τις αρχαιότερες ενδείξεις αρχιτεκτονικής διαμόρφωσης του χώρου. Από την Α φάση έχουμε δάπεδα από βότσαλα και επίχωση σε μορφή πηγαδιού ή στέρνας. Από τη Β φάση έχουμε δάπεδο από βότσαλα με ίχνη επιχρίσματος από ώχρα και γύψο αλλά και τα θεμέλια του αρχαιότερου οικήματος στο νησί: τρεις τάφροι θεμελίωσης. Η Α φάση τοποθετείται χρονικά στο β μισό της 9ης π.Χ χιλιετίας και η Β φάση στο7800/7600 π.Χ

Τα ευρήματα

Άφθονη είναι η λθοτεχνία που έχει εντοπιστεί, αποτελούμενη από λεπίδες δρεπάνια, αιχμές, από διάφανο ντόπιο πυριτόλιθο και οψιανό από την Καππαδοκία. Οι τεχνικές επεξεργασίας εμφανίζονται πρώτη φορά στο νησί. Κατάλοιπα εξημερωμένης χλωρίδας και πανίδας έχουν εντοπιστεί, επίσης, όπως σπόροι δημητριακών και εξημερωμένα αιγοπρόβατα και χοιρινά, για την Α φάση και για τη Β φάση συνυπάρχοντα με οστά βοοειδών. Τα βοοειδή είναι επείσακτα που μετά το τέλος της της μεταβατικής φάσης Σκιλλουρόκαμπος εξαφανίζονται, για να επανέλθουν στην εποχή της Χαλκοκρατίας.τ5τ11υ5

Καλαβασός -Τέντα

Η θέση Καλαβασός -Τέντα είναι κι αυτή μια ακόμα χαρακτηριστική περίπτωση της Ακεραμικής Νεολιθικής Κύπρου. Βρίσκεται στην κοιλάδα του Βασιλκού στη νότια ακτή της Κύπρου, μεταξύ Λεμεσού και Λάρνακας. Πρόκειται για έναν εκτεταμένο νεολιθικό οικισμό της 7ης και 6ης χιλιετίας π.Χ. Υπάρχουν και ευρήματα που χρονολογήθηκαν μεταξύ του τέλους της 9ης και του τέλους της 7ης χιλιετίας π.Χ. Αποτελείται από κυκλικά κτίσματα γύρω από τις πλαγιές χαμηλού λόφου με θέα προς το όρος Τρόοδος και τη θάλασσα. Καθώς πολλές ραδιοχρονολογήσεις καλύππτουν όλη την 8η χιλιετία, φαίνεται πως η θέση αυτή κατοικήθηκε συνεχώς από την Προκεραμεική έως και στην Ακεραμική Νεολιθική κάτι που την καθιστά μοναδική στην Κύπρο περίπτωση για την περίοδο αυτή. Δεν υπάρχουν λίθινες αρχιτεκτονικές κατασκευές αλλά φθαρτές όπως φαίνεται από τις οπές πασσάλων και τους στενόμακρες ή κυκλικούς τάφρους.Τα κτίσματα διαφοροποιούνται ως προς το μέγεθος: μικρά κυκλικά διατάσσονται γύρω από ένα κεντρικό κυκλικό μεγαλύτερο από τα υπόλοιπα κατά 3-6 φορές.

Μιλούθκια

Στη δυτική πλευρά του νησιού στην περιοχή της Πάφου υπάρχει ένα πλάτωμα στη θέση Μιλούθκια. Πρόκειται για δύο πηγάδια ανοίγματος 0,90 μ. και βάθους έως 8,50 μ.σκαμμένα σε φυσικό βράχο. Μέσα στα πηγάδια βρέθηκαν οστά ζώων και ψαριών,λείψανα ανθρώπινων σκελετών, απανθρακωμένοι σπόροι,όστρεα,λειασμένα και αποκρουσμένα εργαλεία και ίχνη κόκκινης ώχρας. Η παρουσία σε αυτά εξημερεμένων σιτηρών, δείχνει πως καλλιέργειες γίνονταν στο νησί ήδη από το τέλος της 9ης χιλιετίας π.Χ. Τα πηγάδια είχαν και αντικείμενα οικοσκευής(αλεστικά εργαλεία, λειαντήρες, λίθινα δοχεία από πυριτόλιθο και έναν ασβεστολιθικό δίσκο με οπή). Ένα πιθανό σενάριο χρήσης του πηγαδιού ήταν η συλλογή νερού και η χρήση του για την κατασκευή λίθινων δοχείων.

Ακεραμική Νεολιθική

Στις αρχές ή μέσα της 7ης χιλιετίας και μέχρι το 5800/5500 π.Χ διαρκεί η επόμενη φάση που διακρίνεται από την παντελή απουσία κεραμικής και την οίκηση με εμμονή σε κυκλικό τύπο κτηρίου. Οι οικισμοί της περιόδου αυτής στα νότια (Χοιροκητία, Καλαβασός-Τέντα), στα ανατολικά (Ακρωτήριο Απ. Ανδρέα-Κάστρος), και στα βόρεια (Τρουλί,Πέτρα του Λιμνίτη) ήταν φύσει οχυροί, αλλά και με λιθόκτιστους περιβόλους. Έτσι στην Χοιροκοιτία έχουμε οικισμό με κυκλικά κτήρια με θεμέλιο από πέτρες και πλίνθινη ανωδομή. Κυκλικά ή καμπυλόγραμμα είναι τα μικρότερα και με λεπτότερους τοίχους- σε σχέση με εκείνα της Χοιροκοιτίας σπίτια σε Άγιο Ανδρέα-Κάστρος. Μέσα σε αυτά υπάρχουν ταφές σε λάκκους.Έντονη ήταν η ενασχόληση των κατοίκων με το ψάρεμα. Ο πολιτισμός της Ακεραμεικής Νεολιθικής έχει ένα πο συντηρητικό πνεύμα σε σχέση με εκείνους της Συροπαλαιστίνης και της Ανατολίας από τους οποίους και πιθανώς να κατάγεται. Ο πολιτισμός αυτός ανεξήγητα παρακμάζει και εξαφανίζεται ενώ παρατηρείται ένα κενό 1000 ετών έως την έναρξη της Νεολιθικής ΙΙ Η απόκλιση της Ακεραμικής Κύπρου από την ηπειρωτική ασιατική ακτή εξηγείται από τον νησιωτικό απομονωτισμό.

Κεραμική Νεολιθική

Μετά από ένα χρονικό διάστημα απουσίας ευρημάτων (4600-3900 π.Χ) νέο κύμα αποίκων εγκαθίσταται στο νησί. Από αρχιτεκτονικής απόψεως συνεχίζεται η κυκλική και ελλειψοειδής κατοικία. Στον Άγιο Επίκτητο οι κατοικίες είναι υπόγειες και με τοίχους από πέτρα. Στο Τρουλλί και στον οικισμό της Σωτήρας τα δωμάτια των κατοικιών είναι είναι ορθογώνια με στρογγυλεμένες γωνίες. Οι στύλοι κοντά στην εστία φανερώνουν την ύπαρξη ανοίγματος για τη διοχέτευση του καπνού. Η κεραμεική της φάσης αυτής είναι μονόχρωμη και ομοιάζει με εκείνη της Κιλικίας(Μεσίνα) και του Λιβάνου(Rash Shamra). Τα ειδώλια της περιόδου είναι από πέτρα και σχηματοποιημένα, επικρατεί η χτενιστή κεραμική. Οι οικονομία της περιόδου είναι μικτή με την επιπλέον καλλιέργεια της ελιάς και του αμπελιού, ενώ η θήρευση του ελαφιού αποτελεί βασική πηγή κρέατος.

Πηγές

• Αδαμάντιος Σάμψων-Σοφία Κατσαρού, «Η προϊστορία της Κύπρου», στο: Αδαμάντιος Σάμψων, Προϊστορική αρχαιολογία της Μεσογείου, εκδ.Καρδαμίτσας, Αθήνα, 2007, σελ.323-351
• Ελένη Μαντζουράνη, Η αρχαιολογία της προϊστορικής Κύπρου, εκδ.Καρδαμίτσας, Αθήνα, 2001,σελ.21-50