Βρετονική γλώσσα

Το Spilhennig (καρφίτσα), σημάδι αναγνώρισης των βρετονόφωνων.

Η βρετονική γλώσσα (brezhoneg στα βρετονικά) είναι μια κελτική γλώσσα, η οποία ομιλείται από 206.000 άτομα στην Βρετάνη, περιοχή της Γαλλίας. Οι ομιλητές της καλούνται βρετονόφωνοι.

Η ονομασία brezhoneg, η οποία σημαίνει βρετονική γλώσσα, προφέρεται είτε [bʁe'zõːnək], είτε [bre'zõːnɛk] στις επικρατούσες διαλέκτους (KLT), αλλά [bʁehõ'neːk] στην διάλεκτο του Βαννεταί.

Ανήκει στην ομάδα των κελτικών νησιωτικών γλωσσών, δηλαδή κατάγεται από το νησί της Μεγάλης Βρετανίας και, πιο συγκεκριμένα, ανήκει στις βρετονικές. Συγγενεύει με την κορνουαλική και την ουαλική, οι οποίες χρησιμοποιούνται στο Ηνωμένο Βασίλειο.

Σύμφωνα με την έρευνα TMO της Fañch Broudig, η οποία έλαβε χώρα το 2007, υπάρχει ένας ελάχιστος αριθμός ύψους 206.000 ενεργών ομιλητών επί των έξι νομών της ιστορικής Βρετάνης, ο οποίος εκπροσωπεί το 5 % του βρετονικού πληθυσμού. Πράγματι, η βρετανική είναι, μετά τα γαλλικά, η γλώσσα με τους περισσότερους ομιλητές στην περιοχή της Βρετάνης, μπροστά από τα γκάλο, τα οποία έχουν επτά φορές λιγότερους ομιλητές. Από την δεκαετία του 1980, το σύνολο σχεδόν των βρετονόφωνων είναι δίγλωσσοι και ικανοί να ομιλήσουν τα γαλλικά.

Τα βρετονικά είναι αναγνωρισμένα ως τοπική και μειονοτική γλώσσα της Γαλλίας και ως γλώσσα της Περιοχής της Βρετάνης, μαζί με τα γαλλικά και τα γκάλο. Έχει κατηγοριοποιηθεί ως « γλώσσα υπό σοβαρό κίνδυνο εξαφάνισης » από την UNESCO.

Χρησιμοποιούνταν παραδοσιακά κυρίως στο δυτικό τμήμα της χερσονήσου και σε μία γραμμή που εκτείνεται, περίπου, από το Πλουχά (στα βόρεια) μέχρι την Χώρα του Μυζιγιάκ (στα νότια) το 1886. Παρόλα αυτά, είναι ορθό να επισημανθεί πως η παραδοσιακή χρήση των βρετονικών εκτεινόταν κατά τον 10ο αιώνα σε ακτίνα περίπου 20 χιλιομέτρων, περιμετρικά της Ρεν. Αυτή περιοχή αποκαλείται Κάτω-Βρετάνη. Αντιθέτως, αυτή η συγκεκριμένη γεωγραφική ζώνη τείνει να χάνει ολοένα και περισσότερο την πρακτική της γλώσσας, κι αυτό από την δεκαετία του 1950.

Η βρετονική γλώσσα, η οποία είχε γνωρίσει μια σημαντική ύφεση κατά τον 20ό αιώνα, ζει από την δεκαετία του 2000 μια σχετική αναγέννηση. Τα συνεταιριστικά σχολεία Diwan, που παραδίδουν μαθήματα στα βρετονικά, βοήθησαν σε σημαντικό βαθμό αυτή την "αναγέννηση". Το 2010, ήταν συνολικά 41, στον αριθμό, στα οποία φοιτούσαν συνολικά 3.528 μαθητές, από το νηπιαγωγείο, μέχρι και το Μπακαλωρεά. Οι τοπικοί εκδότες, πλέον, κυκλοφορούν, περισσότερο από ποτέ, βιβλία στα βρετονικά. Και όσον αφορά την σήμανση, εντοπίζεται, σε γενικές γραμμές, το φαινόμενο οι ονομασίες που αναγράφονται σε αυτές να βρίσκονται στην γαλλική και την βρετονική.

Από την δεκαετία του 1990 και μετά, τα βρετονικά είναι περισσότερα από ποτέ παρρόντα, στο σύνολο της Βρετάνης, κυρίως στον τομέα της εκπαίδευσης, της σήμανσης, της τηλεόρασης, της καθημερινής ζωής, κτλ. Το Ya d'ar brezhoneg (ναι στα βρετονικά), μια εκστρατεία προώθησης και αναγέννησης της γλώσσας, δημιουργήθηκε από την Δημόσια Υπηρεσία της Βρετονικής Γλώσσας το 2001.

Η προφορά, το λεξιλόγιο, καθώς και άλλα ζητήματα αναφορικά με το πώς θα ήταν δυνατό να "εκσυγχρονιστεί" η γλώσσα, αποτελούν αντικείμενο προβληματισμού μεταξύ του τοπικού πληθυσμού. Συγκεκριμένα, υπάρχουν υποστηρικτές μιας « λαϊκής » και υποστηρικτές μιας « εξωραϊσμένης » βρετονικής γλώσσας, η οποία δεν θα δανείζεται ή θα δανείζεται ελάχιστα στοιχεία από τα γαλλικά. Επιπλέον, αυτοί οι προβληματισμοί εντοπίζονται και στην γραφή της γλώσσας, την επίσημη ορθογραφία της, την ντε φάκτο, η οποία είναι η peurunvan. Όμως, αυτές οι γλωσσικές διαμάχες τα τελευταία χρόνια έχουν, κατά πολύ, ηρεμήσει. Παρόλα αυτά, υπάρχουν ακόμη ορισμένες διαφωνίες μεταξύ των υποστηρικτών : της αποκαλούμενης « ενοποιημένης » γραφής, ή σε φιλολογικό επίπεδο « ολοκληρωμένη ενοποίηση » (peurunvan), γνωστής και ως KLTG (για Kerne, Leon, Treger, Gwened, δηλαδή για τις περιοχές, των οποίων η καθεμία διατηρούσε δική της διάλεκτο της βρετονικής, Κορνουάιγ, Λεόν, Τρεγκόρ και Βαννεταί), η οποία δημιουργήθηκε με στόχο την δημιουργία μιας σύνθεσης αυτών των τεσσάρων διαφορετικών διαλέκτων, και πλέον αποτελεί την πλειοψηφία ως προς την χρήση της και της αποκαλούμενης « πανεπιστημιακής » (skolveurieg), η οποία, βασιζόμενη στην φωνολογία, συγκεντρώνει την KLT από μια πλευρά, ενώ διαθέτει ταυτόχρονα μια διάλεκτο για το Βαννεταί, το όνομα της οποίας είναι « διαδιαλεκτική » (etrerannyezhel), και που βασίζεται στην ετυμολογία, ενώ ο στόχος της, όπως και της αποκαλούμενης ενοποιημένης γραφής, είναι να φτιάξει μια σύνθεση των διαλέκτων KLTG σε ένα συμπαγές ορθογραφικό σύστημα.

Φορέας διαχείρισης και προώθησης της γλώσσας είναι, de facto, η Δημόσια Υπηρεσία της Βρετονικής Γλώσσας (Ofis publik ar brezhoneg).

Ιστορία

Οι γλωσσικές κοινότητες της βρετονικής κατά τον 6ο αιώνα. Η θάλασσα ήταν περισσότερο ένα μέσο επικοινωνίας μεταξύ των διαφορετικών πληθυσμών, παρά ένα εμπόδιο.

Τα βρετονικά είναι μια κελτική γλώσσα του βρυθονικού κλάδου, συγγενής της ουαλικής και ακόμη περισσότερο της κορνουαλικής. Η ιστορία της στην « ηπειρωτική » Βρετάνη ξεκινά κατά το τέλος της Αρχαιότητας, ενώ η γλώσσα θα μονιμοποιήσει την παρουσία της κατά τον 5ο αιώνα, χάρη στα κύματα μετανάστευσης βρετονικών πληθυσμών προς την χερσόνησο της Αρμορίκης.

Η βρετονική είναι, γενικότερα, χωρισμένη σε τρεις ιστορικές περιόδους :

• τα παλιά βρετονικά, από τον 5ο αιώνα ως τον 11ο αιώνα
• τα μέσα βρετονικά, από τον 12ο αιώνα ως τον 16ο αιώνα
• τα σύγχρονα βρετονικά, από τον 17ο αιώνα μέχρι και σήμερα.

Αυτή η γλώσσα ομιλείται παραδοσιακά στο δυτικό τμήμα της Βρετάνης (ή Κάτω-Βρετάνη) σε μια γραμμή που εκτείνεται από το Σαιν-Μπριέκ (στα βόρεια), μέχρι την Χώρα του Γκεράντ (στα νότια).

Βιβλιογραφία

Μέθοδοι εκμάθησης της βρετανικής

• Mona Bouzec-Cassagnou, Dominik Bosse, Selaou, selaou, Éditions Staj Brezhoneg Koad-Pin.
• Nikolaz Davalan, Brezhoneg, méthode oulpan, Éditions Skol an Emsav ISBN 978-2-903365-14-1.
• Pierre Denis, Brezhoneg buan hag aes, Éditions Hor Yezh, 1972.
• Francis Favereau, Etre dec'h hag arc'hoazh, Skol Vreizh.
• Meriadeg Herrieu, Le Breton parlé - Vannetais, Éditions Bleun-Brug Bro-Gwened, 1979.
• Meriadeg Herrieu, Le breton du Morbihan, Emgleo Breiz.
• Yann-Ber Kemener, Brezhoneg prim ha dillo, Skol Vreizh, 2005.
• Mark Kerrain, Ni a gomz brezhoneg, Éditions TES, 1997; réédition 2010.
• Divi Kervella, Le Breton sans peine, Éditions Assimil, 2005.
• Divi Kervella, Le Breton de poche, Éditions Assimil.
• Jean Le Du, Ar brezoneg dre zelled, kleved, komz ha lenn, Ar Helener-Skol vrezoneg, 1993.
• Fanch Morvannou, Le Breton sans peine, T. 1 et 2, Éditions Assimil, 1979.
• Fanch Morvannou, Initiation au breton sans peine, Éditions Assimil.
• Visant Seité, Le breton par les ondes - Brezoneg beteg penn, Brud Nevez, 1984-1986.
• Visant Seité, Brezoneg beo (t.1), Emgleo Breiz, 1995.
• Visant Seité, Deskom brezoneg, Emgleo Breiz, 1996.
• Visant Seite, Le breton par l’image, Skol vrezoneg, 1986.
• Jean Tricoire, Komzom, lennom ha skrivom brezoneg, Emgleo Breiz, T. 1 et 2, 1955-1963.
• Collectif, E brezhoneg pa gari (« en breton quand tu voudras »), éd. Stumdi. Première méthode sur DVD (avec enregistrements vidéo), 1^er prix du Festival du Film et de la Télévision Celtiques, catégorie Multimédia, en 2001.

Λεξικά

• Albert Deshayes, Dictionnaire étymologique du breton, Éditions le Chasse-Marée.
• Francis Favereau, Dictionnaire du breton contemporain, Éditions Skol Vreizh.
• Jules Gros, Dictionnaire breton-français des expressions figurées, Éditions Emgleo Breiz/Brud Nevez.
• Jules Gros, Le Trésor du breton parlé : dictionnaire français-breton des expressions figurées, Éditions Emgleo Breiz/Brud Nevez.
• Roparz Hemon, Geriadur istorel ar brezhoneg, Éditions Preder.
• Collectif, Dictionnaire français-breton et breton-français, Éditions Garnier.
• Collectif, Geriadur brezhoneg, Éditions An Here.
• Émile Ernault, Dictionnaire breton-français du dialecte de Vannes, Éditions Emgleo Breiz/Brud Nevez.
• G.L. Guilloux Grand dictionnaire français-breton du dialecte de Vannes, Éditions Hor Yezh (3 volumes).
• Martial Menard, Petit dictionnaire des plus belles injures bretonnes, An Here, 2002.

Ιστορία της γλώσσας

• (Αγγλικά) Kenneth Jackson, A Historical Phonology of Breton, Dublin, The Dublin Institute for Advanced Studies, 1967, 904 p.
• Fañch Broudic, Histoire de la langue bretonne, Éditions Ouest-France, 1999, 64 p. Suivre le lien pour une présentation détaillée.
• Hervé Abalain, Histoire de la langue bretonne, Éditions Gisserot, 2000.
• Claude An Du, Histoire d’un interdit, le breton à l’école, Éditions Hor Yezh, Lannuon, 2000.
• (Βρετονικά) et (Γαλλικά) Brezhoneg : un siècle de breton, documentaire en cinq parties de Pierrick Guinard diffusé sur France 3 et disponible en DVD.
• Serge Plénier, La langue bretonne des origines à nos jours, Éditions Ouest-France, 2010 ISBN 978-2-7373-4701-6.

Κοινωνιολογική μελέτη της γλώσσας

• Qui parle breton aujourd'hui ? Qui le parlera demain ?, Fañch Broudic, éd. Brud Nevez, Brest, 1999, 153 p. Étude réalisée à partir du sondage effectué en 1997 par l'Institut TMO-Régions, ISBN 978-2-86775-185-1. Suivre le lien pour le sommaire.
  • Une première étude de l’ensemble du sondage a été publiée en breton dans la revue Brud Nevez : Ar brezoneg hag ar vrezonegerien e 1997. Eun enklask bet kaset da benn gand « TMO-Régions ». – BRUD NEVEZ, no. 207, genver 1998, p.5-59.
• La pratique du breton de l’Ancien Régime à nos jours, thèse de Fañch Broudic, extraits à cette adresse.
• Francis Favereau, Babel et Baragouin Αρχειοθετήθηκε 2012-07-15 στο Wayback Machine. – Le breton dans la mondialisation, Skol Vreizh, Morlaix, 2006 ISBN 978-2-915623-24-6.