Υγρότοπος Αρτέμιδος Αττικής

Ο Υγρότοπος της Αρτέμιδος ή το Έλος της Λούτσας ή η Αλυκή της Λούτσας, βρίσκεται στην ανατολική ακτογραμμή του νομού Αττικής στη βόρεια μεριά της Αρτέμιδος. Συγκεκριμένα εκτείνεται πίσω από τη μεγάλη αμμώδη παραλία του Αγίου Νικολάου, γνωστή κυρίως ως παραλία της Λούτσας, στη νότια μεριά της. Η τοποθεσία εντοπίζεται ανάμεσα στη λεωφόρο Αρτέμιδος στα βορειοδυτικά, της οδού Αγίου Σπυρίδωνος στα νότια και της παραλίας στα βόρεια. Πρόκειται για μία έκταση 216 στρεμμάτων, ρηχής λίμνης με γλυκά νερά που συνδέεται με τη θάλασσα με ένα μικρό ποταμάκι το οποίο φουσκώνει ή αδειάζει ανάλογα με τις εποχές.

Ο Υγρότοπος της Αρτέμιδος αποτελεί σημαντικό φυσικό πόρο του νομού με ιδιαίτερη σημασία για τη βιοποικιλότητα και κυρίως την ορνιθοπανίδα, το περιβάλλον αλλά και την ποιότητα ζωής των κατοίκων της Αττικής. Η βλάστησή του περιλαμβάνει πυκνά καλάμια και πολλά αλμυρίκια περιμετρικά από τα νερά. Λόγω της σύνδεσής του Έλους με τη θάλασσα παρατηρούνται και διάφορα είδη ψαριών τα οποία βρίσκουν καταφύγιο για να αναπαραχθούν. Το γεγονός αυτό με τη σειρά του έλκει πολλά είδη πουλιών τα οποία αναζητούν τροφή. Στο Έλος έχουν παρατηρηθεί πάνω από 100 είδη μόνιμων αλλά και μεταναστευτικών πουλιών .

Το παράκτιο έλος της Λούτσας υφίσταται μεγάλες απειλές και κινδύνους τόσο γιατί χρησιμοποιήθηκε παλαιότερα ως χώρος για μπάζα και απορρίμματα όσο και λόγω του γεγονότος ότι βρίσκεται δίπλα στην παραλία, η οποία φιλοξενεί πολλούς επισκέπτες ειδικά τη θερινή περίοδο.

Διοικητικά ανήκει στον Δήμο Σπάτων Αρτέμιδος και στην Περιφερειακή Ενότητα Ανατολικής Αττικής. Ο υγρότοπος προστατεύεται με το νέο Ρυθμιστικό Σχέδιο Αθήνα Αττική 2021 (Ν /ΦΕΚ 156/2014) ως «Υγρότοπος Α Προτεραιότητας». Στους υγρότοπους αυτούς απαγορεύεται η οικοδόμηση, τα μπαζώματα, οι δραστηριότητες που προκαλούν ηχορύπανση και κάθε δραστηριότητα που υποβαθμίζει τη περιβαλλοντική κατάστασή τους. Επιτρέπονται οι οικολογικές παρεμβάσεις αποκατάστασης, η επίσκεψη με σκοπό την ψυχαγωγία, την επιμόρφωση και την επιστημονική έρευνα και η περίφραξη ιδιαίτερα ευαίσθητων μερών που χρειάζονται απόλυτη προστασία. Ενδέχεται επίσης να μπορούν να διαμορφωθούν εγκαταστάσεις φιλικές προς το περιβάλλον με στόχο την αναψυχή και την παρατήρηση του οικοσυστήματος της τοποθεσίας.

Χλωρίδα

Στον υγρότοπο υπάρχουν καλαμιώνες με αγριοκάλαμο Phragmites australis, και καλαμιώνες Arundo donax, οι οποίοι είναι σπάνιοι στο νομό Αττικής. Επίσης συναντάμε θαμνώδη βλάστηση με αλμυρίκια και λιβαδάκια με σαλικόρνιες ενώ η χλωρίδα συμπληρώνεται με διάφορους θάμνους και μικρόφυτα. Σημαντικά είδη χλωρίδας του υγρότοπου αλλά και της ευρύτερης περιοχής είναι το Aster tripolium, το Cakile maritima, η Dittrichia viscosa, ο Carduus pycnocephalus, η Matthiola tricuspidata, το Medicago minima, η Orobanche alba και το Ornithogalum divergens.

Πανίδα- Ορνιθοπανίδα

Στον Υγρότοπο της Αρτέμιδος, έχουν παρατηρηθεί και καταγραφεί περισσότερα από 100 είδη μόνιμων και μεταναστευτικών πουλιών που βρίσκουν εκεί καταφύγιο, για ξεκούραση και αναπαραγωγή, καθώς και μικρά θηλαστικά, ερπετά και αμφίβια. Αρκετές σύλλογοι όπως η ΑΝΙΜΑ οργανώνουν απελευθερώσεις πουλιών, ενώ την περιοχή επισκέπτονται και σχολεία με στόχο την περιβαλλοντική ευαισθητοποίηση μαθητών και ενδιαφερομένων.

Σύμφωνα με έρευνες της Ορνιθολογικής Εταιρείας, ο υγρότοπος φιλοξενεί, υδρόβια πουλιά όπως η βαλτόπαπια, η φαλαρίδα, η νερόκοτα, το νανοβουτηχτάρι και η καλαμοποταμίδα. Πολύ αξιόλογος επισκέπτης είναι και ο μικροσφυριχτής, ο οποίος εκτός από την Αλυκή δεν έχει εντοπιστεί πουθενά αλλού στη χώρα. Η πρασινοκέφαλη πάπια, η βαρβάρα και ο κύκνος αποτελούν φιλοξενούμενους του υγρότοπου.

Κίνδυνοι και απειλές

Για πολλά χρόνια ο σημαντικός αυτός υγρότοπος έχει υποστεί ανθρωπογενή βία και υποβάθμιση. Έχει χρησιμοποιηθεί σαν χώρος τοποθέτησης σκουπιδιών, αποβλήτων και μπάζων (άτυπη χωματερή), κάτι που ακόμα και στις μέρες μας παρατηρείται. Επίσης ο βιότοπος είχε υποστεί μεγάλη πίεση από λαθροκυνηγούς, λαθραλιείς, από ιδιωτικά έργα όπως μια πολυσύχναστη νεροτσουλήθρα που βρισκόταν πάνω στην παραλία τη δεκαετία του 1990 καθώς και από τους λουόμενους επισκέπτες της περιοχής. Το κυνήγι πουλιών, καθώς και άλλες συχνές οχλήσεις του οικοσυστήματος παράλληλα με την χρόνια υποβαθμισμένη κατάσταση του βιοτόπου δεν επέτρεψαν την ένταξή του στο δίκτυο των Σημαντικών Περιοχών για τα Πουλιά της Ευρώπης Αρχειοθετήθηκε 2021-12-17 στο Wayback Machine.. Σημαντικός παράγοντας καταστροφής και συρρίκνωσης του έλους αποτελεί επίσης η νόμιμη ή παράνομη δόμηση κατοικιών πλησίον της περιοχής με αποτέλεσμα συχνών επιβαρυντικών παρεμβάσεων όπως διανοίξεις δρόμων, εκχερσώσεις χλωρίδας, επιχωματώσεις και απώλεια μέρους υπέργειου υδρογραφικού δικτύου.

Διαχείριση και Προστασία Υγρότοπου

Ο Υγρότοπος της Αρτέμιδας αποτελεί έναν από τους λίγους εναπομείναντες σημαντικούς υγροτόπους της Αττικής. Παρόλα αυτά δεν ανήκει στις προστατευόμενες περιοχές του Δικτύου Natura. Πιθανώς λόγω της χρόνιας υποβάθμισής του, δεν εντάχθηκε στο δίκτυο των Σημαντικών Περιοχών για τα Πουλιά της Ευρώπης (Important Bird Areas) και έτσι η περιοχή δεν χαρακτηρίστηκε επίσημα ως προστατευόμενη περιοχή. Για πολλά χρόνια αντιμετωπιζόταν ως άχρηστος δημόσιος χώρος χωρίς καμία σημασία και είχε τη φήμη μιας τοποθεσίας φιλοξενίας κουνουπιών και ασθενειών. Το αποτέλεσμα ήταν καταστροφικό. Το έλος κατέληξε να χρησιμοποιείται ως σκουπιδότοπος (οικιακά απορρίματα, οικοδομικά υλικά κ.λ.π.). Επίσης έχει υποστεί υποβάθμιση και από άλλου είδους δραστηριότητες όπως λαθροθηρία, λαθραλιεία και επιχωματώσεις. Χαρακτηριστικό παράδειγμα αποτελεί η υπόθεση του απερχόμενου δημάρχου, το 2006, ο οποίος αποφάσισε να μπαζώσει το μεγαλύτερο μέρος του υγροτόπου, μειώνοντας την έκτασή του, παρά τις παρεμβάσεις που έκαναν οι περιβαλλοντικές οργανώσεις.

Ο Υγρότοπος και η παράκτια ζώνη είναι δημόσια γη. Η έκταση του υγροτόπου διοικητικά ανήκει στον Δήμο Σπάτων Αρτέμιδος. Παρόλα αυτά, συχνά τα όρια του παραμένουν ασαφή λόγω έλλειψης Γενικού Πολεοδομικού Σχεδίου, γεγονός που οδηγεί σε καταπατήσεις και πιέσεις στον υγρότοπο. Από το 2014, ο Οργανισμός Ρυθμιστικού Σχεδίου Αττικής περιλαμβάνει την περιοχή ως «Υγρότοπο Α Προτεραιότητας» στο Ρυθμιστικό Σχέδιο Αθήνα Αττική 2021 στο Ν (ΦΕΚ 156/2014). Από τον Αύγουστο του 2018, σύμφωνα με το άρθρο 54 του Ν. 4559/2018 απαγορεύεται η δόμηση, η επιχωμάτωση, η άσκηση οχλουσών δραστηριοτήτων και κάθε δραστηριότητα που υποβαθμίζει την οικολογική κατάστασή τους, καθώς και η έκδοση αδειών δόμησης. Αυτό ήταν ένα πρώτο επίσημο σημαντικό βήμα για την προστασία και διαχείριση του υγρότοπου όμως χρειάζονται και άλλα, ακόμη σημαντικότερα. Αν δεν θέλουμε να χάσουμε διά παντός αυτό το ευαίσθητο και ταλαιπωρημένο οικοσυστήμα, τα επόμενα βήματα πρέπει να επικεντρωθούν στην οικολογική αποκατάστασή του και την προστασία του και δεν πρέπει να αργήσουν. Ο υγρότοπος της Αρτέμιδος είναι από τους λίγους που έχουν διατηρηθεί στην Αττική και οφείλουμε να τον προστατέψουμε, με όποιον τρόπο μπορεί ο καθένας.

Ήδη από το 2007 έχουν αρχίσει ουσιώδεις δράσεις προστασίας και αποκατάστασης του υγροτόπου από τις δημοτικές αρχές, τους πολίτες και τις μη κυβερνητικές οργανώσεις. Το 2007, στον υγρότοπο αυτό πραγματοποιήθηκε επιτυχώς «αποκατάσταση» του με τη συνδρομή πολιτών και του δήμου. Ο τότε δήμαρχος, πήρε την πρωτοβουλία να καθαρίσει τον υγρότοπο από τα μπάζα. Με την οικονομική ενίσχυση από έναν κάτοικο του δήμου, αγοράστηκαν αρκετά μέτρα συρματοπλέγματος και σιδερένιες κολώνες που τοποθετήθηκαν από δημοτικά συνεργεία. Σημαντικό μέρος των μπαζών απομακρύνθηκαν με φορτηγά της Νομαρχίας και μεταφέρθηκαν στην χωματερή των Άνω Λιοσίων. Η Νομαρχία συνέταξε έγγραφο αναφέροντας την απομάκρυνση τόνων απορριμμάτων και την επιβολή προστίμων. Η ενέργεια αυτή του δήμου και η ημιπερίφραξη ήταν ευεργετικές για τον υγρότοπο. Στην ουσία ο υγρότοπος αναγεννήθηκε. Υπάρχουν και ενδείξεις αύξησης του αριθμού των ειδών αλλά και των πληθυσμών των πουλιών στην περιοχή μετά το έργο.

Σήμερα, η περιοχή του υδροβιότοπου, αρκετές φορές καθαρίζεται από εθελοντές της Ελληνικής Ορνιθολογικής Εταιρίας και άλλων περιβαλλοντικών οργανώσεων, εθελοντών πολιτών αλλά και σχολείων. Δυστυχώς όμως οι δράσεις αυτές δεν είναι αρκετές για να προστατευεί το οικοσύστημα του υγρότοπου. Είναι επιτακτική ανάγκη οι δράσεις να γίνονται πιο συστηματικά και πιο θεσμοθετημένα, ώστε να είναι πάντοτε όπως του αξίζει. Η περίφραξη επίσης και ο αποτελεσματικός έλεγχος της πρόσβασης στον υγρότοπο, η επιτήρηση και φύλαξη του είναι απολύτως απαραίτητα. Οι δημοτικές αρχές στην ουσία δεν έχουν καταφέρει να προστατεύσουν την τοποθεσία και το οικοσύστημα της όπως απαιτεί η ευαλωτότητα και σημαντικότητα του. Μια πρόταση που ίσως να πρόσφερε αποτελεσματική προστασία θα ήταν αν οι κάτοικοι αναλάμβαναν πιο ουσιαστική, ενεργή και οργανωμένη δράση ως προς τη διαχείριση του Υγρότοπου.