Καστανιουέλα 70

Καστανιουέλα 70 (η λέξη μεταφράζεται σαν «καστανιέτα», μουσικό όργανο που χρησιμοποιούν και οι χορευτές φλαμένκο στην Ισπανία) ήταν μια υβριδική θεατρική παράσταση, κάτι μεταξύ μουσικής επιθεώρησης (Revista musical, στην Ελλάδα παρόμοιο είναι το θεατρικό είδος «Μουσική Επιθεώρηση» και θεάτρου μπούφο (Teatro buffo), που διακωμωδούσε την Ισπανία των τελευταίων χρόνων της Δικτατορίας. Πρόκειται για την δικτατορία του Φράνκο, από τον ισπανικό εμφύλιο πόλεμο (1936-1939) μέχρι τον θάνατο του δικτάτορα Φρανθίθκο Φράνκο το 1975. Το γεγονός ότι εξαιτίας της τότε ισχύουσας πολιτικής κατάστασης απαγορεύτηκε χωρίς ούτε καν να φτάσει έως τις εκατό παραστάσεις, οι οποίες παρεμπιπτόντως σημείωσαν εκπληκτική επιτυχία, την μετέτρεψε σε έμβλημα μιας γενεάς και σε ιστορικό σύμβολο κοινωνικής αντίδρασης. Οι πρωτεργάτες εκείνου του θεατρικού επεισοδίου ήταν η ομάδα του ανεξάρτητου θεάτρου Τάμπανο και το μουσικό συγκρότημα Λας Μάδρες ντελ Κορδέρο.

Αποτελούμενη, όπως ένα μουσικό κομμάτι, από πρελούδιο, ιντερμέδιο και τελική μουσική αποθέωση, η Καστανιουέλα αποτελείται από επτά σκηνές με τους εξής τίτλους: Κάθε κατεργάρης στον πάγκο του, Στροφές για την ζωή του πρόβατου, Η μετά θάνατον Βασιλεία, Η πτώση της Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας, Μιλώντας οι άνθρωποι καταλαβαίνουν ο ένας τον άλλον, Η οικογένεια που είναι ενωμένη, παραμένει ενωμένη και Αγάπη αλά ισπανικά με κρεμμύδια. Οι τίτλοι αυτοί αντιπροσώπευαν τα επτά θέματα που επιλέγονταν από την θεατρική ομάδα σαν εργαλείο έκφρασης της λαϊκής μάζας και κατά συνέπεια ιδανική ευκαιρία προώθησης των σκοπών τους. «Διασκεδάζουμε δουλεύοντας και καταφέρνουμε να διασκεδάζουμε το κοινό με τη δουλειά μας», έλεγαν . Αυτά τα επτά γενικά θέματα ήταν: η ιδιοκτησία, η διαφήμιση, η τηλεόραση, ο ιμπεριαλισμός, η αστική τάξη, η οικογένεια και το σεξ. Το θέμα της «μετανάστευσης» απαγορεύτηκε από την λογοκρισία.

«Hθοποιοί και μουσικοί τραγουδούν και χορεύουν με τέλεια αίσθηση της καρικατούρας και της παρωδίας, και θυμίζουν αποκριάτικη μουσική μπάντα, την λεγόμενη μούργα , κομπάρσους, καρναβαλιστές του Κάδιθ , ερμηνεύοντας έντεχνα είτε θέματα που αφορούν τον απλό λαό είτε θέματα υψηλής διανόησης, αφού το χιούμορ τους, επιτηδευμένο και σαρκαστικό, είναι άκρως επίκαιρο. (...) Ούτε για μια στιγμή δεν θα πρέπει να θεωρείται ότι η Καστανιουέλα 70 είναι κάτι αυτοσχέδιο ή μπερδεμένο, αντίθετα, είναι μια παράσταση παρωδίας και μίμησης, θαυμάσια συντονισμένη και εναρμονισμένη, όπου υποφώσκει το χέρι ενός θαυμάσιου σκηνοθέτη και μια μακρόχρονη προετοιμασία, πρόβες και πειθαρχία».

Η πρεμιέρα της παράστασης έγινε στις 21 Ιουνίου του 1970 στην Μουέστρα ντε Τεάτρο Εξπεριμεντάλ του Τεάτρο Μαρκίνα στη Μαδρίτη. Στις 26 Ιουνίου παρουσιάστηκε στο Θέντρο Κουλτουράλ Πενιαφλόρ στην εργατική συνοικία της ισπανικής πρωτεύουσας Πόθο ντελ Τίο Ραϊμούντο και ήταν το προοίμιο μιας περιοδείας ανά την χερσόνησο. Μετά την περιήγηση της με ποικίλο βαθμό αποδοχής από το κοινό, σε διάφορα θέατρα της Βαρκελώνης, της Μπιλανόβα ι λα Ζελτρού (illanova i la Geltrú), της Ολότ (Olot) - και της Καρινιένα (Cariñena) και ξαναγυρνώντας στo Τεάτρο Μαρκίνα στις 5 Ιουλίου, η Καστανιουέλα έδωσε στη συνέχεια παραστάσεις χωρίς διακοπή και με απρόσμενη επιτυχία σε κριτικούς και κοινό στην αίθουσα Τεάτρο ντε λα Κομέδια της Μαδρίτης από τις 21 Αυγούστου μέχρι τις 27 Σεπτεμβρίου: 74 παραστάσεις και 51.833 θεατές.

Η Καστανιουέλα 70, μετά από επανειλημμένες απειλές και αφού υπέστη μια τελική επίθεση από ομάδες «προβοκατόρων», προερχόμενες από την ακροδεξιά και τον χώρο της αστυνομίας, τους γνωστούς αριστεριστές ταραξίες, απαγορεύτηκε από την κυβέρνηση στις 28 Σεπτεμβρίου 1970, παρά το γεγονός ότι αρχικά είχαν ξεπεραστεί όλα τα διοικητικά εμπόδια της κρατικής λογοκρισίας. Έτσι, η βασικοί συντελεστές της θεατρικής ομάδας, αποφάσισαν η παράσταση να περιοδεύσει στο εξωτερικό, σχεδιάζοντας μια ασυνήθιστη περιοδεία σε Πολιτιστικά Κέντρα μετανάστευσης και εξορίστων Ισπανών ανά την Ευρώπη (και αργότερα ανά την Αμερική), μια επαγγελματική περιπέτεια που ξεκίνησε στη Ρεν (Γαλλία) στις 12 Ιανουαρίου του 1971, και που για δύο μήνες διέτρεξε δεκαέξι γαλλικές, ολλανδικές, γερμανικές και ελβετικές πόλεις.

Ανάλυση και κλειδιά

Η Καστανιουέλα 70, αν και δεν διέθετε ούτε μεγάλο σενάριο αλλά ούτε και έμπειρους ηθοποιούς, κατάφερε να προκαλέσει έναν απροσδόκητο λαϊκό αντίκτυπο, έτσι ώστε να του απονεμηθεί ο τίτλος του «έργου αναφοράς στο ισπανικό θέατρο» κατά το δεύτερο μισό του εικοστού αιώνα. Διάφοροι αναλυτές έχουν απαριθμήσει τα κλειδιά αυτού του «θαυμαστού και μοναδικού δημιουργήματος»:

• Η κοινότοπη θεματολογία που κυριαρχούσε στο ισπανικό θέατρο της δεκαετίας του 1960 αντικαταστάθηκε από την παρουσίαση θεμάτων πολιτικής τάξης / αταξίας και κοινωνικής κριτικής.

• Ο διανοητικισμός (intelectualismo) και η άμεση πολιτική καταγγελία μετατράπηκαν σε υπονοούμενο, παιχνίδι και ανεπιτήδευτη ψυχαγωγία.

• Το χιούμορ που κυριαρχούσε έγινε παρωδία, σαρκασμός, τρέλα και μια ιδέα παραλόγου.

• Η καθιερωμένη αυτομίμηση στο εμπορικό θέατρο αντικαταστάθηκε από μια ανανεωτική πρωτοτυπία.

• Οι θεατρικοί χαρακτήρες μετατράπηκαν, όπως και στην ιταλική Κομέντια ντελ άρτε, σε στερεότυπα.

• Το αυστηρό κείμενο-σενάριο τόλμησε να καινοτομήσει προβάλλοντας τον αυτοσχεδιασμό, την ευχέρεια λόγου και το ταλέντο στη μίμηση.

• Το θρησκευτικό δέος που προκαλούσε το πρωτοποριακό θέατρο (Αντονέν Αρτώ, Μπέρτολντ Μπρεχτ, Γιέρζυ Γκροτόφσκι), παραχώρησε τη θέση του στη συλλογική δημιουργία με ευρηματικό πνεύμα.

• Η ωμή πρόκληση, τόσο χαρακτηριστική στο πρωτοποριακό θέατρο, μετατράπηκε σε ένα φιλικό κλείσιμο του ματιού και νεύμα συνενοχής.

• Ο επιβλητικός έλεγχος της γλώσσας του σώματος κατέληξε σε συλλογικό αυθορμητισμό.

• Η ψυχολογική ερμηνεία εκτοπίστηκε υπέρ της εξωτερικευμένης δράσης.

• Τα κοστούμια αντικαταστάθηκαν (αναγκαστικά) από καθημερινά ρούχα και έγιναν τέσσερα κουρέλια λίγο πολύ συνδυασμένα μεταξύ τους, φορεμένα το ένα πάνω στο άλλο σαν καλλιτεχνικά μπαλώματα.

• Η σκηνογραφία (για λόγους τόσο οικονομικούς όσο και λειτουργικούς και ιδεολογικούς) περιορίστηκε σε κάποια παιδικά πάνελ διάφορες αφίσες και ταπετσαρίες.

Βιβλιογραφία

• Εκίπο Πιπιριχάινα, (1975). Τάμπανο, ένας βόμβος που δεν παύει. Μαδρίτη, Εκδόσεις Ayuso. ISBN 8433601113.
• Τρανκόν, Σαντιάγο (2006). Καστανιουέλα 70. Αυτό ήταν η Ισπανία, κύριοι. Μαδρίτη, Εκδόσεις Prosopon. ISBN 9788493430740.
• Χοσέ Μονλεόν, "Καστανιουέλα 70", της Τάμπανο, θεατρικό περιοδικό Πριμέρ Άκτο, ν. 123-124, έτος 1970, σελ. 105.
• "Καστανιουέλα 70": ιστορία μιάς κουδουνίστρας, θεατρικό περιοδικό Πριμέρ Άκτο, ν. 125, έτος 1970, págs. 34-40.
• Στρογγυλή τράπεζα με την Τάμπανο και τους Μάδρες ντε Κορδέρο,, θεατρικό περιοδικό Πριμέρ Άκτο , ν. 125, έτος 1970, págs. 41-45.
• Τάμπανο, "Καστανιουέλα 70", θεατρικό περιοδικό Πριμέρ Άκτο, ν. 125, έτος 1970, págs. 46-60.