Βερτέπ

Το βερτέπ (κυριλ. вертеп) είναι φορητό παραδοσιακό κουκλοθέατρο, μέρος του πολιτισμού της Ουκρανίας, οι παραστάσεις του οποίου έχουν ως θέμα τα της γεννήσεως του Χριστού, θεατρικά μυστήρια και, με την εξέλιξη του είδους, και μη θρησκευτικές υποθέσεις. Η αρχική σημασία της λέξεως είναi «μυστικό μέρος», «σπήλαιο», «άντρο». Στη συγκεκριμένη θεατρική έννοια που έλαβε αναφέρεται στο σπήλαιο με φάτνη όπου κατά την παράδοση γεννήθηκε ο Ιησούς Χριστός, δηλαδή στο σπήλαιο της Βηθλεέμ (Вифлеемский вертеп και στη ρωσική υμνογραφία). Τον 17ο αιώνα εισάχθηκε στη Ρωσική Αυτοκρατορία, αφότου το Χετμανάτο των Κοζάκων, όπου το βερτέπ ήταν γνωστό ως szopka (βλ. Φάτνες της Κρακοβίας), έγινε προτεκτοράτο της Αυτοκρατορίας το 1654 (μέχρι τότε ήταν μέρος της Πολωνο-Λιθουανικής Κοινοπολιτείας).

Το βερτέπ έχει την ίδια ονομασία στη ρωσική και την ουκρανική γλώσσα, αλλά στον πολιτισμό της Λευκορωσίας είναι γνωστό ως μπατλέικα (батлейка), από τη λέξη «Βηθλεέμ».

Το κανονικό βερτέπ είναι ένα ξύλινο κουτί που προσομοιάζει με κτήριο και έχει έναν ή δύο «ορόφους». Τα πατώματα έφεραν θυρίδες, από τις οποίες οι μαριονετίστες κινούσαν ξύλινες κούκλες. Στον επάνω όροφο παιζόταν η σκηνή της Γεννήσεως, ενώ στον κάτω όροφο ιντερλούδια και θεατρικά μυστήρια (συνήθως με πρόσωπα του δράματος τον Ηρώδη ή τη Ραχήλ), αλλά και μη θρησκευτικά έργα, συχνά με χαρακτήρα κωμωδίας.

Μετά την Οκτωβριανή Επανάσταση το 1917, το αθεϊστικό Soviet state είχε αντιπαλότητα με τη θρησκεία και τα συνδεδεμένα με αυτή στοιχεία του πολιτισμού, με αποτέλεσμα μέχρι τη δεκαετία του 1930 η παράδοση των χριστουγεννιάτικων βερτέπ να έχει σχεδόν εξαφανισθεί.

Το ουκρανικό βερτέπ[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

Το ουκρανικό κουκλοθέατρο βερτέπ πρωτοεμφανίσθηκε στο β΄ μισό του 16ου αιώνα ή στις αρχές του 17ου, με προέλευση ένα δημοφιλές δυτικοευρωπαϊκό θεατρικό μυστήριο. Πιστεύεται ότι εισάχθηκε από κάποιον φοιτητή της Ακαδημίας Μοχίλα.^[1] Κατόπιν το βερτέπ έγινε γνωστό στις αγροτικές κοινότητες της Ουκρανίας από περιοδεύοντες θιάσους. Εμφανίσθηκαν πολλές τοπικές παραλλαγές. Οι παραστάσεις υποδιαιρούνταν σε δύο ξεχωριστά μέρη, το ιερό και το κοσμικό, με το δεύτερο να λαμβάνει τη μορφή είτε τραγωδίας, είτε κωμωδίας.

Το ιερό μέρος βασιζόταν στο γεγονός της Γεννήσεως του Χριστού με ιντερλούδια, ενώ το κοσμικό εμπνεόταν από την καθημερινή ζωή, συχνά παρωδώντας τις διάφορες εθνοτικές στερεοτυπικές εκφάνσεις του τοπικού πληθυσμού, με χαρακτήρες όπως τον Κοζάκο, τον Λιάχ (Πολωνό), τον Μόσκαλ (Μοσχοβίτη), τον Ζυντ (Εβραίο) και τον Τσιχάν (Γύφτο). Ο κάθε χαρακτήρας συνοδευόταν από αντιπροσωπευτική χορευτική μουσική, όπως στον ελληνικό θέατρο σκιών. Ψάλλονταν επίσης χριστουγεννιάτικα κάλαντα.

Τις τελευταίες δεκαετίες αρκετές φορές μικρά παιδιά ντύνονται τις ημέρες των Χριστουγέννων με στολές εποχής και υποδύονται τις θεατρικές παραστάσεις του βερτέπ σε ζωντανό θέατρο. Αυτή η μορφή, που ακολουθεί την παλαιά ουκρανική παράδοση των δρώμενων του Ще́дрий ве́чір (παραμονής Πρωτοχρονιάς), είναι αρκετά δημοφιλής στη δυτική Ουκρανία. Διαπλέκεται επίσης πλέον με τα παραδοσιακά ουκρανικά κάλαντα (kolyadki).