Αστρονομία ακτίνων Χ: Διαφορά μεταξύ των αναθεωρήσεων
μ r2.7.1) (Ρομπότ: Προσθήκη: en:X-ray astronomy |
|||
| Γραμμή 7: | Γραμμή 7: | ||
== Ιστορία == |
== Ιστορία == |
||
Η παρατηρήση κοσμικών πηγών ακτίνων Χ απαιτεί τα όργαναν να φτάσουν σε ύψος μεγαλύτερο των 80 χιλιομέτρων, όπου η απορρόφηση είναι ασήμαντη. Η απαιτούμενη τεχνολογία αναπτύχθηκε από Γερμανούς επιστήμονες κατά τη διάρκεια του Δεύτερου Παγκοσμίου Πολέμου για την κατασκευή του [[Βαλλιστικός πύραυλος|βαλλιστικού πυραύλου]] V-2. |
Η παρατηρήση κοσμικών πηγών ακτίνων Χ απαιτεί τα όργαναν να φτάσουν σε ύψος μεγαλύτερο των 80 χιλιομέτρων, όπου η απορρόφηση είναι ασήμαντη. Η απαιτούμενη τεχνολογία αναπτύχθηκε από Γερμανούς επιστήμονες κατά τη διάρκεια του Δεύτερου Παγκοσμίου Πολέμου για την κατασκευή του [[Βαλλιστικός πύραυλος|βαλλιστικού πυραύλου]] V-2. Τις 5 Αυγούστου 1948 ένας από αυτούς του πυραύλους χρησιμοποιήθηκε από τις ΗΠΑ για να συλλεχθούν πληροφορίες σχετικά με την εκπομπή ακτίνων Χ από τον Ήλιο.<ref name=Keller>{{Cite journal|author=Keller CU |title=X-rays from the Sun |journal=Cell Mole Life Sci|year=1995 |volume=51|issue=7 |page=710|doi=10.1007/BF01941268}}</ref> |
||
Η μέλετη των αστρονομικών αντικείμενων σε υψηλές ενέργειες (ακτίνες Χ και [[ακτίνες γ]]) ξεκίνησε τη δεκαετία του 1960. Ο πρώτος πύραυλος που είχε εξοπλιστεί ώστε να ανιχνεύσει ακτίνες Χ ήταν ο [[Aerobee]]. Η ίδεα για την αποστολή του πυραύλου ήταν το Ρικάρντο Τζιακόνι, ο οποίος θεωρείται ο πατέρας της αστρονομίας ακτίνων-Χ. Ο πύραυλος ήταν εξοπλισμένος με τρεις μετρητές Γκάιγκερ και σκοπός του ήταν να ανιχνεύσει την εκπομπή ακτίνων Χ από τη [[Σελήνη]]. Ο πύραυλος έμεινε για 6 λέπτα σε ύψος μεγαλύτερο από 80 χιλιόμετρα. Αν και ο αρχικός στόχος απέτυχε, οι μετρητές εντόπισαν μια πηγή στον αστερισμό του Σκορπίου, την οποία ονόμασαν Σκορπιός Χ-1.<ref name=VimSc912>Βάρβογλης Χάρης (16 Σεπτεμβρίου 2012) [http://www.tovima.gr/science/article/?aid=475005 Ακτινογραφίες του ουρανού] Βήμα Science. Ανακτήθηκε 17 Σεπτεμβρίου 2012</ref> Μέχρι τα τέλη της δεκαετίας είχαν εντοπιστεί άλλες 20 γαλαξιακές πηγές ακτίνων Χ και οι δύο πρώτες εξωγαλαξιακές, ο ελλειπτικός γαλαξίας [[Μεσιέ 87]] και ο [[κβάζαρ]] [[3C 273]].<ref name="ΠλανητΘεσ">[http://www.astronomy.gr/main.cfm?module=educational§ion=enc_as&en_id=34&do=detail αστρονομία ακτίνων Χ] Πλανητάριο Θεσαλλονίκης. Ανακτήθηκε την 17 Σεπτεμβρίου 2012.</ref> |
Η μέλετη των αστρονομικών αντικείμενων σε υψηλές ενέργειες (ακτίνες Χ και [[ακτίνες γ]]) ξεκίνησε τη δεκαετία του 1960. Ο πρώτος πύραυλος που είχε εξοπλιστεί ώστε να ανιχνεύσει ακτίνες Χ ήταν ο [[Aerobee]]. Η ίδεα για την αποστολή του πυραύλου ήταν το Ρικάρντο Τζιακόνι, ο οποίος θεωρείται ο πατέρας της αστρονομίας ακτίνων-Χ. Ο πύραυλος ήταν εξοπλισμένος με τρεις μετρητές Γκάιγκερ και σκοπός του ήταν να ανιχνεύσει την εκπομπή ακτίνων Χ από τη [[Σελήνη]]. Ο πύραυλος έμεινε για 6 λέπτα σε ύψος μεγαλύτερο από 80 χιλιόμετρα. Αν και ο αρχικός στόχος απέτυχε, οι μετρητές εντόπισαν μια πηγή στον αστερισμό του Σκορπίου, την οποία ονόμασαν Σκορπιός Χ-1.<ref name=VimSc912>Βάρβογλης Χάρης (16 Σεπτεμβρίου 2012) [http://www.tovima.gr/science/article/?aid=475005 Ακτινογραφίες του ουρανού] Βήμα Science. Ανακτήθηκε 17 Σεπτεμβρίου 2012</ref> Μέχρι τα τέλη της δεκαετίας είχαν εντοπιστεί άλλες 20 γαλαξιακές πηγές ακτίνων Χ και οι δύο πρώτες εξωγαλαξιακές, ο ελλειπτικός γαλαξίας [[Μεσιέ 87]] και ο [[κβάζαρ]] [[3C 273]].<ref name="ΠλανητΘεσ">[http://www.astronomy.gr/main.cfm?module=educational§ion=enc_as&en_id=34&do=detail αστρονομία ακτίνων Χ] Πλανητάριο Θεσαλλονίκης. Ανακτήθηκε την 17 Σεπτεμβρίου 2012.</ref> |
||
Έκδοση από την 13:30, 17 Σεπτεμβρίου 2012
Η αστρονομία ακτίνων Χ είναι ο κλάδος της αστρονομίας που ασχολείται με την έρευνα των ακτίνων Χ που εκπέμπουν τα ουράνια αντικείμενα. Επειδή οι ακτίνες Χ απορροφόνται από την ατμόσφαιρα είναι απαραίτητη η αποστολή των ανιχνευτών σε μεγάλο υψόμετρο, με αερόστατα, πυραύλους και δορυφόρους.
Η εκπομπή ακτίνων Χ γίνεται από αντικείμενα με μεγάλη θερμοκρασία, από 1 εκατομμύριο μέχρι εκατοντάδες εκατομμύρια βαθμοί Κέλβιν. Αν και η εκπομπή ακτινών Χ από τον Ήλιο ήταν γνωστή από τη δεκαετία του 1940, η ανακάλυψη της πρώτης κοσμικής πηγής ακτίνων Χ το 1962 ήταν μία έκπληξη. Η πηγή αυτή ονομάστηκε Σκορπιός Χ-1 (Sco X-1), την πρώτη πηγή ακτίνων Χ που βρέθηκε στον αστερισμό του Σκορπιού. Η εκπομπή ακτίνων Χ από το Σκορπιός Χ-1 είναι 10.000 φορές μεγαλύτερη από την αντίστοιχη στο ορατό φάσμα. Αντίστοιχα, η εκπομπή ακτίνων Χ στον Ήλιο είναι 1 εκατομμύριο φορές μικρότερη. Εξαιτίας, των ανακαλύψεων στο πεδίο των ακτίνων Χ, ο Ρικάρτνο Τζιακόνι, πρωτοπόρος στην αστρονομία ακτίνων Χ, βραβεύτηκε με το βραβείο Νόμπελ φυσικής το 2002. Σήμερα είναι γνωστό ότι πηγές ακτίνων Χ είναι αστέρες νετρονίων και μαύρες τρύπες. Η εκπομπή προκαλείται όταν αντικείμενα βρεθούν σε ισχυρά βαρυτικά πεδία και θερμανθούν.
Χιλιάδες πηγές ακτίνων Χ έχουν ανακαλυφθεί. Μια ιδιαίτερη πηγή είναι το υπέρθερμο αέριο που βρίσκεται στα γαλαξιακά και στα αστρικά σμήνα με θερμοκρασίες μεταξύ 10 και 100 εκατομμυρίων βαθμών Κέλβιν.
Ιστορία
Η παρατηρήση κοσμικών πηγών ακτίνων Χ απαιτεί τα όργαναν να φτάσουν σε ύψος μεγαλύτερο των 80 χιλιομέτρων, όπου η απορρόφηση είναι ασήμαντη. Η απαιτούμενη τεχνολογία αναπτύχθηκε από Γερμανούς επιστήμονες κατά τη διάρκεια του Δεύτερου Παγκοσμίου Πολέμου για την κατασκευή του βαλλιστικού πυραύλου V-2. Τις 5 Αυγούστου 1948 ένας από αυτούς του πυραύλους χρησιμοποιήθηκε από τις ΗΠΑ για να συλλεχθούν πληροφορίες σχετικά με την εκπομπή ακτίνων Χ από τον Ήλιο.[1]
Η μέλετη των αστρονομικών αντικείμενων σε υψηλές ενέργειες (ακτίνες Χ και ακτίνες γ) ξεκίνησε τη δεκαετία του 1960. Ο πρώτος πύραυλος που είχε εξοπλιστεί ώστε να ανιχνεύσει ακτίνες Χ ήταν ο Aerobee. Η ίδεα για την αποστολή του πυραύλου ήταν το Ρικάρντο Τζιακόνι, ο οποίος θεωρείται ο πατέρας της αστρονομίας ακτίνων-Χ. Ο πύραυλος ήταν εξοπλισμένος με τρεις μετρητές Γκάιγκερ και σκοπός του ήταν να ανιχνεύσει την εκπομπή ακτίνων Χ από τη Σελήνη. Ο πύραυλος έμεινε για 6 λέπτα σε ύψος μεγαλύτερο από 80 χιλιόμετρα. Αν και ο αρχικός στόχος απέτυχε, οι μετρητές εντόπισαν μια πηγή στον αστερισμό του Σκορπίου, την οποία ονόμασαν Σκορπιός Χ-1.[2] Μέχρι τα τέλη της δεκαετίας είχαν εντοπιστεί άλλες 20 γαλαξιακές πηγές ακτίνων Χ και οι δύο πρώτες εξωγαλαξιακές, ο ελλειπτικός γαλαξίας Μεσιέ 87 και ο κβάζαρ 3C 273.[3]
Το 1970 εκτοξεύθηκε το πρώτο διαστημικό παρατηρητήριο, το Uhuru. Το Uhuru ανακάλυψε και παρατήρησε παλμικές δυαδικές πηγές ακτίνων Χ, όπως οι Cen X-3, Vela X-1 και Her X-1, και η αναγνώριση της πηγής Κύκνος Χ-1, της πρώτης υποψίας μαύρης τρύπας. Εκδόθηκαν 4 κατάλογοι πηγών ακτίνων Χ, με τον τελευταίο, τον 4U, να περιλαμβάνει 339 αντικείμενα. Την δεκαετία του 1970 εκτοξεύθηκαν και άλλοι δορυφόροι, οι ANS, Ariel 5, SAS-3, OSO-8, Κοπέρνικος, Ηakuchο και τέλος HEAO-1. Αυτοί οι πρώτοι δορυφόροι είχαν ως όργανο παρατήρησης το μετρήτη Γκάιγκερ.[3]
Το πρώτο παρατηρητήριο εξοπλισμένο με ένα πραγματικό τηλεσκόπιο ακτίνων Χ ήταν το HEAO-2, γνωστό και ως Αϊστάιν, το οποίο εκτοξεύθηκε το 1978. Στο πρώτο χρόνο λειτουργίας, το Αϊστάιν ανίχνευσε πάνω από 5.000 πηγές και πιστοποίησε ότι όλοι οι αστέρες είναι πηγές ακτίνων Χ. Το Αϊστάιν βρήκε επίσης διακριτές πηγές μέσα σε άλλους γαλαξίες, όπως στο γαλαξίας της Ανδρομέδας, όπου βρήκε 80 διαφορετικές, και ότι υπάρχει σύγκλιση των γαλαξιακών πηγών προς το κέντρο του Γαλαξία. Άλλο ένα σημαντικό διαστημικό τηλεσκόπιο ήταν το RΟSΑΤ, το οποίο λειτούργησε από το 1990 μέχρι το 1999. Ανίχνευσε 60.000 πηγές σε όλον τον ουρανό και προέβη στην πληρέστερη χαρτογράφηση των πηγών μέχρι τότε.[3] Σήμερα οι παρατηρήσεις πηγών ακτίνων Χ γίνονται από τα διαστημικά τηλεσκόπια Chandra (ΝΑΣΑ) και XMM Neuton (ΕΣΑ).[2]
Παραπομπές
- ↑ Keller CU (1995). «X-rays from the Sun». Cell Mole Life Sci 51 (7): 710. doi:.
- ↑ 2,0 2,1 Βάρβογλης Χάρης (16 Σεπτεμβρίου 2012) Ακτινογραφίες του ουρανού Βήμα Science. Ανακτήθηκε 17 Σεπτεμβρίου 2012
- ↑ 3,0 3,1 3,2 αστρονομία ακτίνων Χ Πλανητάριο Θεσαλλονίκης. Ανακτήθηκε την 17 Σεπτεμβρίου 2012.