Εμμένουσα φυ­τική κατάσταση

Η εμμένουσα φυτική κατάσταση (αγγ. persistent vegetative state) είναι ένας όρος που περιγράφει την κατάσταση ασθενών με σοβαρή εγκεφαλική βλάβη. Στους ασθενείς αυτούς δεν λειτουργεί ο εγκεφαλικός φλοιός (είναι αναίσθητοι και δεν έχουν αντίληψη του περιβάλλοντος), αλλά εμφανίζουν ακανόνιστους κιρκάδιους ρυθμούς ύπνου-εγρήγορσης με πλήρη ή μερική λειτουργία του υποθαλάμου και του εγκεφαλικού στελέχους και επίμονα αντανακλαστικά. Μελέτες με χρήση τομογραφίας εκπομπής ποζιτρονίων έχουν δείξει ότι η μεταβολική δραστηριότητα στον εγκεφαλικό φλοιό και στην παρεγκεφαλίδα τους μειώνεται κατά περίπου 50%.

Οι ασθενείς αυτοί μπορεί να διεγείρονται από ορισμένα ερεθίσματα, ανοίγοντας τα μάτια τους εάν είναι κλειστά, αλλάζοντας τις εκφράσεις του προσώπου τους κ.α. Και παρά το γεγονός ότι δεν υπάρχουν ενδείξεις επίγνωσης, το κεφάλι και τα μάτια τους μπορούν να ακολουθήσουν ένα κινούμενο αντικείμενο ή να κινηθούν προς έναν δυνατό ήχο.

Η εμμένουσα φυτική κατάσταση θεωρείται μόνιμη έπειτα από διάγνωση της μη αναστρεψιμότητας, με βάση το γεγονός ότι οι πιθανότητες να ανακτήσει ο ασθενής τις αισθήσεις του είναι εξαιρετικά μικρές. Οι ασθενείς αυτοί χρειάζονται στενή ιατρική και νοσηλευτική υποστήριξη, παρόμοια με αυτή των ασθενών που έχουν υποστεί εγκεφαλικό επεισόδιο.

Τέλος, η εμμένουσα φυτική κατάσταση διαφοροποιείται σε σχέση με το σύνδρομο του εγκλεισμού (ψευδοκώμα), τον εγκεφαλικό θάνατο, και το κώμα. Στην εμμένουσα φυτική κατάσταση το άτομο είναι ζωντανό και έχει ακόμα ορισμένες αυτόνομες λειτουργίες. Στο σύνδρομο του εγκλεισμού το άτομο έχει επίγνωση, αλλά δεν μπορεί να κινηθεί ή να επικοινωνήσει λεκτικά λόγω της πλήρους παράλυσης σχεδόν όλων των εκούσιων μυών του σώματος εκτός από αυτούς που ελέγχουν τις κινήσεις των ματιών. Ο εγκεφαλικός θάνατος είναι η πλήρης απώλεια της εγκεφαλικής λειτουργίας (θάνατος του εγκεφαλικού στελέχους), συμπεριλαμβανομένης της ακούσιας δραστηριότητας που είναι απαραίτητη για τη διατήρηση της ζωής. Τέλος, στο κώμα, το άτομο βρίσκεται σε μια κατάσταση παρατεταμένης απώλειας των αισθήσεων που μπορεί να προκληθεί από μια ποικιλία προβλημάτων - τραυματισμό στο κεφάλι, εγκεφαλικό επεισόδιο, όγκο στον εγκέφαλο, δηλητηρίαση από ναρκωτικά ή αλκοόλ ή ακόμα και μια υποκείμενη ασθένεια, όπως ο διαβήτης ή μια λοίμωξη. Ένα κώμα σπάνια διαρκεί περισσότερο από αρκετές εβδομάδες. Οι άνθρωποι που είναι αναίσθητοι για μεγαλύτερο χρονικό διάστημα μπορεί να μεταβούν σε μια εμμένουσα φυτική κατάσταση ή εγκεφαλικό θάνατο.

Κριτήρια

Η Αμερικανική Ακαδημία Νευρολογίας προτείνει ότι οι ασθενείς οι οποίοι βρίσκονται σε κώμα για περισσότερες από 4 βδομάδες και παρουσιάζουν συγκεκριμένη κλινική εικόνα θα πρέπει να μπαίνουν κάτω από την ονομασία "φυτική κατάσταση" ή "εμμένουσα φυτική κατάσταση". Τα διαγνωστικά κριτήρια για τον προσδιορισμό της κατάσταση αυτής είναι τα παρακάτω:

1. Δεν υπάρχουν στοιχεία επίγνωσης του εαυτού ή του περιβάλλοντος· καμία αλληλεπίδραση με τους άλλους.
2. Δεν υπάρχουν ενδείξεις παρατεταμένων, αναπαραγώγιμων, σκόπιμων ή εκούσιων αντιδράσεων συμπεριφοράς σε οπτικά, ακουστικά, απτικά ή επιβλαβή ερεθίσματα.
3. Δεν υπάρχουν στοιχεία γλωσσικής κατανόησης ή έκφρασης.
4. Επιστροφή των κύκλων ύπνου-εγρήγορσης, διέγερση, ακόμη και χαμόγελο, συνοφρύωμα, χασμουρητό.
5. Επαρκείς αυτόνομες λειτουργίες του υποθαλάμου και του εγκεφαλικού στελέχους για να επιβιώσουν εάν τους δοθεί ιατρική ή νοσηλευτική φροντίδα.
6. Ακράτεια εντέρου και ουροδόχου κύστης.
7. Διατηρούνται μεταβλητά τα αντανακλαστικά των κρανιακών νεύρων και της σπονδυλικής στήλης.

Ως προς τις πιθανότητες ανάκαμψης, χρησιμοποιούνται αρκετά ευμετάβλητες παράμετροι:

1. Ηλικία: Ο εγκέφαλος ενός νεότερου ατόμου έχει εσωτερική πλαστικότητα που το βοηθάει να επανέλθει ευκολότερα, σε αντίθεση με άτομα μεγαλύτερης ηλικίας για τους οποίους οι ίδιες βλάβες είναι θανατηφόρες.
2. Φύση της βλάβης: Οι ανοξικές-ισχαιμικές βλάβες είναι πιο επιβαρυντικές σε σχέση με τα τραύματα.
3. Έκταση και πορεία της νευρολογικής βλάβης: Όσο πιο εκτεταμένη είναι η βλάβη και όσο μεγαλύτερο διάστημα διαρκεί το κώμα, τόσο μειώνονται οι πιθανότητες ανάκαμψης του εγκεφάλου.

Οι παρακλινικές εξετάσεις έχουν περιορισμένη διαγνωστική αξία. Για παράδειγμα, το ηλεκτροεγκεφαλογράφημα μπορεί να καταγράψει ποικίλιες μεταβολές, από διάχυτη βραδεία δραστηριότητα μέχρι φυσιολογική καταγραφή, και απλά επιβεβαιώνει τη βλάβη του εγκεφαλικού στελέχους. Η αξονική και η μαγνητική απλά αποκαλύπτουν την αιτία της βλάβης, ενώ η τομογραφία ποζιτρονίων απλά δείχνει μια κατάσταση ενός ατόμου που βρίσκεται σε αναισθησία. Γι' αυτό το λόγο, η διάγνωση με κλινικά κριτήρια είναι πιο αξιόπιστη, ιδιαίτερα όταν η εξέταση πραγματοποιείται από έμπειρο εξεταστή. Θα πρέπει να τονιστεί ότι κάθε φορά γίνεται καταγραφή της παρούσας κατάστασης, ενώ η δυνατότητα μελλοντικής πρόβλεψης είναι περιορισμένη, καθώς η κατάσταση του κάθε ασθενή είναι ξεχωριστή.

Κατά τη διάρκεια της εμμένουσας φυτικής κατάστασης θα χρειαστεί να χρησιμοποιηθούν η προσωρινή τραχειοστομία και η τοποθέτηση διαδερμικού σωλήνα σίτισης, καθώς οι ασθενείς δεν μπορούν να φάνε κανονικά. Μετά από κάποιο χρονικό διάστημα, από τη στιγμή που υπάρχει φυσιολογική αυτόνομη λειτουργία, δεν υπάρχει ανάγκη για μηχανική υποστήριξη αναπνοής. Στην περίπτωση αυτή, η οικογένεια αποφασίζει, λαμβάνοντας υπόψη κοινωνικούς, οικονομικούς, ηθικούς και θρησκευτικούς λόγους, να συνεχίσει ή να σταματήσει. Στη δεύτερη περίπτωση, απλά παύεται η τεχνητή θρέψη και η ενυδάτωση.