Συζήτηση:Άγγελος Σιάγας

Προτεινόμενες προσθήκες:

(1) Η Κοσμητεία Εθνικού Τοπίου και Πόλεων

Το 1953, σε συνεδρίαση της Αντιπροσωπείας του ΤΕΕ, ο Γαβριήλ Βαγιανός, από τους ονομαστούς αρχιτέκτονες του Μεσοπολέμου, πρότεινε τη σύσταση επιτροπής για το τοπίο, η οποία και συστήθηκε από το ΤΕΕ σχεδόν αμέσως, και στη συνέχεια μετονομάστηκε σε «Κοσμητεία Εθνικού Τοπίου και Πόλεων», με πρόεδρο τον Δ. Πικιώνη και αντιπροέδρους τους Άγγελο Σιάγα και Δ. Κώνστα, Γραμματέα τον Α.Α. Παπαγιαννόπουλο-Παλαιό και μέλη τους Γ. Σταμπολή, Ι. Παπαθεοδώρου, Αλεξ. Αργυρόπουλο και Καίτη Αργυροπούλου (τη δραστήρια πρόεδρο της Φιλοδασικής) και Δ. Ζήβα.

Η ΚΕΤΠ συνδέθηκε αμέσως με τα ανώτερα και παραδοσιακά όργανα, όπως η Εν Αθήναις Ελληνική Αρχαιολογική Εταιρεία, το ΤΕΕ, η Ακαδημία Αθηνών κ.ά. και το 1954 ο Βασιλιάς Παύλος δέχτηκε να είναι επίτιμος Πρόεδρός της. Σε μια πανηγυρική ανοιχτή Συνεδρίασή της στον Παρνασσό (Ιαν.-Φεβρ. 1957), με παρουσία του Βασιλιά, Υπουργών, Δημάρχου Αθηναίων, Προέδρου του ΤΕΕ, καθηγητών του Πολυτεχνείου και της Σχολής Καλών Τεχνών, και άλλων προσωπικοτήτων της εποχής (Άγγελος Προκοπίου, Κίμων Λάσκαρης, Προκόπης Βασιλειάδης κ.ά.), εκφώνησε ο Πικιώνης τον λόγο του «Γαίας ατίμωσις». Γενικά, όμως, η ΚΕΤΠ αρκείται σε διαπιστώσεις γεγονότων καταστροφής, και αναλίσκεται σε εκκλήσεις σε ανώτατα όργανα, επιστολές στον Βασιλέα, ψηφίσματα, δημοσιοποίηση των θέσεών της χωρίς αποτέλεσμα, χαρακτηριζόμενη μάλιστα και ως «ρομαντική» ή και «γραφική». Ήδη, ο Προβελέγγιος, πριν αποχωρήσει και ενταχθεί στις δραστηριότητες του ΣΑΔΑΣ, είχε προειδοποιήσει στον «Παρνασσό» (1957) ότι τα αίτια καταστροφής είναι η κερδοσκοπία στη γη και την οικοδομή, πράγμα που το αποδέχτηκε αργότερα και ο Πικιώνης το 1959: «... ιερός ο θεσμός της ιδιοκτησίας, ανίερος όμως, αντικοινωνική και αντεθνική η αισχροκερδούσα εμπορία απ' αυτής ...» (Τ.Χ. 171-172 /1959, αναφορά στης Παπαναστασίου, βλ. βιβλιογραφία.).

Το 1961, οργανώνει στο Ζάππειο την 1η Έκθεση της ΚΕΤΠ, η οποία εγκαινιάζεται από τον Βασιλιά, ενώ από το 1966 ως το 1973 εξέδωσε 8 φυλλάδια δράσης με τον τίτλο «Η Ελευθέρα Γνώμη της ΚΕΤΠ», με διάφορες καταγγελίες για συγκεκριμένα θέματα. Ιθύνων νους ήταν ο Άγγελος Σιάγας και η ΚΕΤΠ σταμάτησε τη δράση της περίπου το 1973. Η ΚΕΤΠ ήταν γέννημα-θρέμμα διανοουμένων της ανώτερης αστικής τάξης, κάποιοι από τους οποίους ανήκαν στη «γενιά του '30» (θα έλεγα στη συντηρητική πλευρά της), αλλά οι περισσότεροι ήταν δημόσια πρόσωπα φορέων, εν γένει συντηρητικών, αρχιτέκτονες των ανωτέρων στρωμάτων της αθηναϊκής κοινωνίας, ιθύνοντες σωματείων και μέλη της ανώτερης αθηναϊκής κοινωνίας. Δεν μπορούμε να μην αναγνωρίσουμε όλη τη δραστηριότητα, με κορύφωση τη διάσωση του Δάσους της Καισαριανής από τη Φιλοδασική της Καίτης Αργυροπούλου, σε καμία όμως περίπτωση δε θα μπορούσε καμία Φιλοδασική να διασώσει τα δάση που έγιναν λατομεία, ή οικόπεδα (π.χ. Τουρκοβούνια, τα γνωστά «βραχώδη οικόπεδα» της Φιλοθέης κ.ά.). Ανιδιοτελείς και όντως ρομαντικοί και εκτός τόπου και χρόνου εκείνα τα μέλη της ΚΕΤΠ που νόμιζαν ότι με εκκλήσεις στα Ανάκτορα και την Ακαδημία Αθηνών θα σωζόταν το Ελληνικό Τοπίο...

Διότι υπήρχε και η άλλη πλευρά του νομίσματος· μην ξεχνάμε ότι για την κατάργηση της λεγόμενης «κυανής γραμμής», που επιτέλους απαγόρευε την πέραν αυτής επέκταση των Αθηνών, πρωτοστάτησε, ως δικηγόρος στο Συμβούλιο της Επικρατείας, ο Άγγελος Προκοπίου, ο οποίος παράλληλα, την ίδια ακριβώς εποχή, εκφωνούσε πύρινους λόγους στην Κοσμητεία υπέρ της προστασίας του Αττικού Τοπίου!! Η θέσπιση της «κυανής γραμμής» έγινε με επιμονή του Βασιλειάδη και στήριξή του από τον Καραμανλή, όμως ο ίδιος ο Καραμανλής δε δίστασε να νομιμοποιήσει τα «βραχώδη οικόπεδα» της Φιλοθέης, εκτός της κυανής γραμμής.

Βιβλιογραφία : Για την Κοσμητεία ΕΤΠ, τα 8 τεύχη της με τον τίτλο «Η Ελευθέρα Γνώμη της ΚΕΤΠ», διάφορα σχετικά λήμματα στο διαδίκτυο και η μεταπτυχιακή εργασία τής Αναστασίας Παπαναστασίου στη Φιλοσοφική Σχολή (Τμήμα Ιστορίας και Αρχαιολογίας) του ΑΠΘ «Η ιστορική διάσταση του αρχαίου τοπίου, η Κοσμητεία Εθνικού Τοπίου και Πόλεων». Θεσσαλονίκη 2008, με πολλές αναφορές σε κείμενα της ΚΕΤΠ που είχαν δημοσιευθεί στα Τεχνικά Χρονικά κ.α., Ν. Χολέβας «Ο αρχιτέκτων Άγγελος Ι. Σιάγας», Αθήνα 1992, Γ. Σαριγιάννης,. Το Συμβούλιο της Επικρατείας στην διαμόρφωση της Αθήνας, στον τόμο "Ένα μέλλον πόλη" επιμ. έκδοσης Στ. Τσέτσης, Αθήνα 2007. http://www.greekarchitects.gr/gr/%CE%B1%CF%81%CF%87%CE%B9%CF%84%CE%B5%CE%BA%CF%84%CE%BF%CE%BD%CE%B9%CE%BA%CE%B5%CF%82-%CE%BC%CE%B1%CF%84%CE%B9%CE%B5%CF%82/%CE%B7-%CE%B1%CF%81%CE%B9%CF%83%CF%84%CE%B5%CF%81%CE%AE-%CE%B9%CE%B4%CE%B5%CE%BF%CE%BB%CE%BF%CE%B3%CE%AF%CE%B1-%CF%83%CF%84%CE%B7%CE%BD-%CF%80%CE%BF%CE%BB%CE%B5%CE%BF%CE%B4%CE%BF%CE%BC%CE%AF%CE%B1-%CF%83%CF%84%CE%B7%CE%BD-%CE%B5%CE%BB%CE%BB%CE%AC%CE%B4%CE%B1-%CE%B1%CF%80%CF%8C-%CF%84%CE%BF-1960-%CF%89%CF%82-%CF%84%CE%BF-1990-%CE%BC%CE%AD%CF%81%CE%BF%CF%82-%CE%B2-id6678

(2) Στα Τεχνικά Χρονικά του 1936 παρουσιάζονται οι «πολυκατοικίες» της λεωφ. Αλεξάνδρας, μαζί με εκείνες που κατασκευάστηκαν κυρίως επί των λεωφόρων Κοκκινιάς (σημερινή λεωφ. Π. Ράλλη) και Συγγρού (συνοικισμός Κοσμετάτου), καθώς και στη Δραπετσώνα, στη Στέγη Πατρίδος (στους πρόποδες του Λυκαβηττού) και στο Δουργούτι (Νέος Κόσμος) μεταξύ άλλων, από το 1934 ως το 1936. Από τους επιφανέστερους συμμετέχοντες στο πρόγραμμα, ο Μητσάκης αναφέρεται ως μελετητής και στους αστικούς προσφυγικούς συνοικισμούς στο Αίγιο (1927-1930) και το Μεσολόγγι (1928),81 και ο Σιάγας στη δεύτερη φάση της κατασκευής του συγκροτήματος στο Δουργούτι (1938-1940), καθώς και στις κατοικίες του Αγίου Ιωάννη Ρέντη που παρουσιάζονται στη συνέχεια. 82

Τόσο οι πολυκατοικίες της πρώτης περιόδου 1933-1936, με εξαίρεση τον συνοικισμό Κοσμετάτου που απαρτίζεται από διώροφες διπλοκατοικίες τεσσάρων κυρίων δωματίων και δωματίου υπηρεσίας(!), όσο και της περιόδου 1936-1939 (συγκροτήματα στους Αγίους Αναργύρους Πειραιά, στον Άγιο Ιωάννη Ρέντη, στην Καισαριανή και στο Δουργούτι), παρουσιάζουν κοινά χαρακτηριστικά διατάσσονται αρκετές φορές σε σχήμα Π ή Γ, ακολουθώντας «ένα υποτυπώδες πολεοδομικό σχέδιο βασισμένο στο ιπποδάμειο σύστημα», και είναι κυρίως τριώροφες χωρίς ανελκυστήρες, με κλιμακοστάσια που εξυπηρετούν από δύο ως δώδεκα διαμερίσματα. Περιλαμβάνουν κατοικίες ενός και δύο δωματίων, κουζίνας και αποχωρητηρίου, μέσου εμβαδού 30 τ.μ. καθώς και κοινόχρηστα πλυντήρια σε ταράτσες ή ημιυπόγεια που συχνά μετατρέπονται σε κατοικίες καθώς τα διαμερίσματα δεν επαρκούν. Έχουν προβλεφθεί εγκαταστάσεις νερού και ηλεκτρισμού αλλά όπου δεν υπάρχει αστική υποδομή οι κάτοικοι θα αναγκαστούν να πληρώσουν για να την αποκτήσουν: στον Άγιο Ιωάννη Ρέντη οι κάτοικοι από την εγκατάστασή τους το 1939 και για τέσσερα χρόνια δεν είχαν νερό και φως.

Χρησιμοποιούνται εγχώρια υλικά για λόγους οικονομίας. Τυπικά οι πλάκες είναι από οπλισμένο σκυρόδεμα και φέρονται από επιχρισμένες ή ανεπίχριστες λιθοδομές. Όσον αφορά τη μορφολογία, οι απλοί παραλληλεπίπεδοι όγκοι τους, όπου η μόνη παραχώρηση είναι οι επαναλαμβανόμενοι μικροί εξώστες, σε συνδυασμό με την παντελή έλλειψη διακοσμητικών στοιχείων, προσδίδουν στα κτήρια μια αυστηρότητα που θυμίζει «τον γερμανικό φονξιοναλισμό». Κατά την περίοδο 1936-1939 παρουσιάζονται κάποιες μικρές αποκλίσεις από τη σχεδόν καθαρή μορφολογία του Bauhaus: τα προεξέχοντα κλιμακοστάσια, οι χώροι εισόδου καθώς και οι χώροι των πλυντηρίων στις ταράτσες στο συγκρότημα της Καισαριανής καλύπτονται με κεραμίδια, ενώ το συγκρότημα του Αγίου Ιωάννη Ρέντη εμφανίζει επιρροές από τη λαϊκή αρχιτεκτονική συνδυάζοντας την εμφανή λιθοδομή με το μπετόν. Συνήθως οι κατοικίες είναι διαμπερείς με ικανοποιητικό ηλιασμό. Ωστόσο ο ελεύθερος χώρος μεταξύ τους παραμένει πάντα αδιαμόρφωτος, όταν δεν καταλαμβάνεται από τους κατοίκους των ισογείων.

Οι εσωτερικοί ελεύθεροι χώροι επίσης, ιδιαίτερα στα μικρότερα συγκροτήματα (Άγιοι Ανάργυροι Πειραιά, Άγιος Ιωάννης Ρέντης), ζωντάνεψαν με την κατάληψη και τη μετατροπή τους σε κήπους και αυλές που λειτουργούσαν ως επέκταση των μικροσκοπικών κατοικιών το μεγαλύτερο μέρος του χρόνου.

Καθώς με τον καιρό η πόλη εξαπλώθηκε και τους ξεπέρασε, τα συγκροτήματα των προσφυγικών συνοικισμών, «γερνώντας άσχημα» χωρίς καμία συντήρηση, χωνεύτηκαν από την οικοδομημένη συνεχή μητροπολιτική περιοχή χωρίς να πάψουν ωστόσο να συνιστούν ανεξάρτητα στοιχεία. Η R. Hirschon στην ανθρωπολογική μελέτη της για την Κοκκινιά αναφέρει πως τουλάχιστον ως τις αρχές της δεκαετίας του ’70 η ζωή της «γειτονιάς», όχι μόνο στην Κοκκινιά αλλά και σε άλλους προσφυγικούς συνοικισμούς, καθόριζε την καθημερινότητα και συνιστούσε σημαντικό παράγοντα κοινωνικής οργάνωσης, την ίδια εποχή που στην υπόλοιπη Αθήνα σιγά σιγά χανόταν σιγά σιγά. http://asiaminor.ehw.gr/forms/fLemmaBodyExtended.aspx?lemmaID=5944

(3) Ο Νέος Κόσμος των Προσφύγων http://omadaasty.blogspot.gr/2013/04/o.html

(4) «Διερεύνηση της επιρροής του μοντέρνου κινήματος στον σχεδιασμό και την ανέγερση των προσφυγικών κατοικιών στην Αθήνα και τον Πειραιά (1930-1940)» http://www.greekarchitects.gr/gr/%CE%B1%CF%81%CF%87%CE%B9%CF%84%CE%B5%CE%BA%CF%84%CE%BF%CE%BD%CE%B9%CE%BA%CE%B5%CF%82-%CE%BC%CE%B1%CF%84%CE%B9%CE%B5%CF%82/%C2%AB%CE%B4%CE%B9%CE%B5%CF%81%CE%B5%CF%8D%CE%BD%CE%B7%CF%83%CE%B7-%CF%84%CE%B7%CF%82-%CE%B5%CF%80%CE%B9%CF%81%CF%81%CE%BF%CE%AE%CF%82-%CF%84%CE%BF%CF%85-%CE%BC%CE%BF%CE%BD%CF%84%CE%AD%CF%81%CE%BD%CE%BF%CF%85-%CE%BA%CE%B9%CE%BD%CE%AE%CE%BC%CE%B1%CF%84%CE%BF%CF%82-%CF%83%CF%84%CE%BF%CE%BD-%CF%83%CF%87%CE%B5%CE%B4%CE%B9%CE%B1%CF%83%CE%BC%CF%8C-%CE%BA%CE%B1%CE%B9-%CF%84%CE%B7%CE%BD-%CE%B1%CE%BD%CE%AD%CE%B3%CE%B5%CF%81%CF%83%CE%B7-%CF%84%CF%89%CE%BD-%CF%80%CF%81%CE%BF%CF%83%CF%86%CF%85%CE%B3%CE%B9%CE%BA%CF%8E%CE%BD-%CE%BA%CE%B1%CF%84%CE%BF%CE%B9%CE%BA%CE%B9%CF%8E%CE%BD-%CF%83%CF%84%CE%B7%CE%BD-%CE%B1%CE%B8%CE%AE%CE%BD%CE%B1-%CE%BA%CE%B1%CE%B9-%CF%84%CE%BF%CE%BD-%CF%80%CE%B5%CE%B9%CF%81%CE%B1%CE%B9%CE%AC-1930-1940%C2%BB-id9