Ακολουθία των Αγίων Παθών

Ο Εσταυρωμένος που περιφέρεται εντός του ναού κατά την Ακολουθία των Αγίων Παθών, στο Καθολικό της Μονής της Αγίας Τριάδος στα Μετέωρα.

Στη λειτουργική της Ορθόδοξης Εκκλησίας η Ακολουθία των Αγίων Παθών, που τελείται συνήθως το βράδυ της Μεγάλης Πέμπτης, είναι στην πραγματικότητα ο Όρθρος της Μεγάλης Παρασκευής, ημέρα κατά την οποία έγινε η Σταύρωση του Ιησού Χριστού. Η ακολουθία αυτή είναι ιδιαίτερα κατανυκτική και μεγάλη σε διάρκεια, γνωστή στον λαό και ως «τα 12 Ευαγγέλια». Το τυπικό της είναι αρκετά ενδιαφέρον και σύνθετο, ενώ διασώζει και αρχαίες λειτουργικές πράξεις που σήμερα έχουν ατονήσει ή έχουν εξαλειφθεί από τις ακολουθίες του υπόλοιπου χρόνου, όπως μπορεί κανείς να δει και στο Τυπικό της Εκκλησίας.

Επισήμως η Ακολουθία είναι γνωστή ως Ακολουθία των Αγίων και Αχράντων και Σωτηρίων Παθών του Κυρίου ημών Ιησού Χριστού, ενώ η κοινή ονομασία της πηγάζει από το ότι περιλαμβάνει διασπαρτα στο εσωτερικό της 12 ευαγγελικά αναγνώσματα. Αυτά αποτελούνται από περικοπές και από τα τέσσερα κανονικά Ευαγγέλια, με βάση τις οποίες οι πιστοί «παρακολουθούν» τα Άγια Πάθη του Χριστού στη χρονική τους σειρά (αλλά με κάποιες επαναλήψεις), από τον Μυστικό δείπνο μέχρι και την Αποκαθήλωση του σώματος του Χριστού από τον Σταυρό και την ταφή, με αποκορύφωμα τη Σταύρωση. Σε πολλούς ναούς υπάρχει ένα κηροπήγιο με 12 κεριά, τα οποία ανάβουν στην αρχή της Ακολουθίας και μετά το τέλος της αναγνώσεως του κάθε Ευαγγελίου σβήνουν από ένα κερί.

Το πρώτο από αυτά τα ευαγγελικά αναγνώσματα είναι το μακροσκελέστερο που διαβάζεται σε όλο το εκκλησιαστικό έτος. Ανάμεσα στις πρώτες περικοπές ψάλλονται αντί άλλων τροπαρίων αντίφωνα. Το κορυφαίο και τελευταίο αυτών των αντιφώνων είναι το 15ο, που αναγινώσκεται και κατόπιν ψάλλεται σε ήχο πλάγιο β΄, επαναλαμβανόμενο, αμέσως πριν από το έκτο ευαγγελικό ανάγνωσμα, και ανακαλεί τη Σταύρωση. Κατά την ανάγνωσή του, ένας μεγάλος ξύλινος Σταυρός με ξύλινο ομοίωμα του Χριστού καρφωμένο επάνω του (και συνήθως με τρία αναμμένα κεριά στο επάνω μέρος) εξέρχεται από το ιερό του ναού μεταφερόμενος από τον ιερέα, που τον περιφέρει στον νάρθηκα και τον κυρίως ναό και τέλος τον τοποθετεί στο κέντρο του ναού. Το αντίφωνο αυτό έχει τους εξής στίχους:

Σήμερον κρεμάται επί ξύλου ο εν ύδασι την γην κρεμάσας (τρεις φορές).
Στέφανον εξ ακανθών περιτίθεται ο των αγγέλων Βασιλεύς.
Ψευδή πορφύραν περιβάλλεται ο περιβάλλων τον ουρανόν εν νεφέλαις.
Ράπισμα κατεδέξατο ο εν Ιορδάνη ελευθερώσας τον Αδάμ.
Ήλοις προσηλώθη ο Νυμφίος της Εκκλησίας.
Λόγχη εκεντήθη ο Υιός της Παρθένου.
Προσκυνούμεν σου τα Πάθη Χριστέ (τρεις φορές).
Δείξον ημίν και την ένδοξόν σου Ανάστασιν.

Αναλυτικά ο κατάλογος των 12 ευαγγελικών αναγνωσμάτων με τις αντίστοιχες περικοπές (εδάφια) και το περιεχόμενό τους είναι ο εξής:

1. Ιωάν. ιγ΄ 31 - ιη΄ 1 – το τελευταίο κήρυγμα του Χριστού και η προσευχή Του για τους μαθητές του.
2. Ιωάν. ιη΄ 1-28 – Η σύλληψη του Χριστού στον κήπο της Γεθσημανής και η άρνησή του από τον Πέτρο.
3. Ματθ. κστ΄ 57-75 – Ο Χριστός στον Άννα και τον Καϊάφα, η άρνηση από τον Πέτρο.
4. Ιωάν. ιη΄ 28 - ιθ΄ 16 – Ανάκριση του Χριστού από τον Πιλάτο, καταδίκη του Χριστού.
5. Ματθ. κζ΄ 3-32 – Αυτοκτονία του Ιούδα, καταδίκη του Χριστού από τον Πιλάτο υπό την πίεση του όχλου. Ο Σίμων ο Κυρηναίος σηκώνει τον Σταυρό.
6. Μάρκ. ιε΄ 16-32 – Εμπαιγμός του Χριστού από Ρωμαίους στρατιώτες και Σταύρωσή Του μεταξύ δύο ληστών.
7. Ματθ. κζ΄ 33-54 – Σταύρωση και θάνατος του Χριστού.
8. Λουκ. κγ΄ 32-49 – Σταύρωση του Χριστού, συμπαράσταση από τον ευγνώμονα ληστή και θάνατος του Χριστού.
9. Ιωάν. ιθ΄ 25-37 – Σταύρωση και θάνατος του Χριστού.
10. Μάρκ. ιε΄ 43-47 – Ο Ιωσήφ ο από Αριμαθαίας παίρνει και θάβει το σώμα του Χριστού.
11. Ιωάν. ιθ΄ 38-42 – Ο Ιωσήφ ο από Αριμαθαίας παίρνει το σώμα του Χριστού, το κηδεύει μαζί με τον Νικόδημο και το θάβει.
12. Ματθ. κζ΄ 62-66 – Οι Εβραίοι ζητούν και λαμβάνουν φρουρά για τον τάφο του Χριστού.

Κατά τη διάρκεια της μεγάλης ακολουθίας, όλοι οι πιστοί προσέρχονται να ασπασθούν τα πόδια του Χριστού στον Σταυρό. Μετά τα αντίφωνα ψάλλονται ύμνοι προσαρμοσμένοι σε στίχους των Μακαρισμών και κατόπιν τα τροπάρια ενός κανόνα, ενώ οι Αίνοι ακολουθούν αμέσως μετά το 9ο Ευαγγέλιο. Η ακολουθία, παρότι Όρθρος, δεν λήγει με την Πρώτη Ώρα, αλλά με την εξής ειδική ευχή απολύσεως από τον ιερέα:

«Ο εμπτυσμούς και κολαφισμούς και μάστιγας και Σταυρού και θανάτου υπομείνας δια την ημών σωτηρίαν, Χριστός ο αληθινός Θεός ημών, πρεσβείαις της υπεραγίας Αυτού Μητρός, των αγίων και θεοφόρων Πατέρων ημών και πάντων των Αγίων, ελέησον και σώσον ημάς, ότι αγαθός και φιλάνθρωπος».

Δείτε επίσης

• Άγια Πάθη