Μετάβαση στο περιεχόμενο

Δερμάπτερα

Από τη Βικιπαίδεια, την ελεύθερη εγκυκλοπαίδεια
(Ανακατεύθυνση από Ψαλίδα)
Δερμάπτερα (Dermaptera)
Χρονικό πλαίσιο απολιθωμάτων:
208–0Ma
Ιουρασική περίοδος - Πρόσφατα
Forficula auricularia (Linnaeus 1758)
Forficula auricularia (Linnaeus 1758)
Συστηματική ταξινόμηση
Βασίλειο: Ζώα (Animalia)
Συνομοταξία: Αρθρόποδα (Arthropoda)
Ομοταξία: Έντομα (Insecta)
Υφομοταξία: Πτερυγωτά (Pterygota)
Ανθυφομοταξία: Νεόπτερα (Neoptera)
Υπερτάξη: Δερμάπτερα (Dermaptera)
Υποτάξεις

Forficulina
Arixeniina
Hemimerina

Τα Δερμάπτερα (Dermaptera) αποτελούν μια τάξη εντόμων. Με κοινό όνομα λέγονται ψαλίδες. Η τάξη περιλαμβάνει παγκοσμίως επί 1800 είδη. Στην Ευρώπη αναφέρονται 83 είδη, στην Ελλάδα 17.[1] Το κοινό όνομα προέρχεται από το ζεύγος εξαρτημάτων στην οπίσθια άκρη του σώματος, που στα κοινά είδη μοιάζει κάπως με ψαλίδι.

Περιγραφή

[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

Labia minor
Forficula smirnensis

Apterygida media
Forficula auricularia

Labidura riparia
Εικ. 1: Τέσσερα είδη, τα οποία συναντούμε και στην Ελλάδα

Το σώμα είναι επίμηκες και νωτοκοιλιακά πλατυσμένο, καταλήγοντας στις λεγόμενες ψαλίδες. Το χρώμα ανάλογα με το είδος ποικίλλει μεταξύ ανοιχτό καφέ και μαύρο, μονόχρωμο ή με στίγματα (Εικ. 1). Τα ενήλικα των μεγαλύτερων ειδών φτάνουν τα πέντε εκατοστά σε μήκος, στα μικρότερα είδη δεν γίνουν μεγαλύτερα από 7 χιλιοστόμετρα.

Τα στοματικά μόρια είναι μασητικού τύπου και δείχνουν προς τα μπροστά. Τα οφθαλμίδια λείπουν πάντα, οι σύνθετοι οφθαλμοί κατά κανόνα είναι καλά αναπτυγμένοι, μόνα στα είδη που ζουν πάνω σε άλλα ζώα είναι ασθενώς αναπτυγμένοι ή λείπουν

Ο θώρακας είναι επιμήκης, το πρόνωτο έχει σχήμα ορθογωνίου. Το μετάνωτο επίσης είναι καλά αναπτυγμένο με δυο σειρές αγκαθιών, οι οποίες φράσσουν τις πρόσθιες πτέρυγες στην στάση ηρεμίας. Οι πρόσθιες πτέρυγες είναι μικρές, δερματοειδείς (ψευδέλυτρα, ιδού το όνομα δερμάπτερα), χωρίς φλέβες και αφήνουν την κοιλιά ακάλυπτη (Εικ. 2 μέρος T). Οι οπίσθιες πτέρυγες είναι μεμβρανώδεις, μεγάλες, με ημικυκλικό σχήμα και ακτινωτή νεύρωση (Εικ. 2 δεξιά κατά μέρος εξαπλωμένες και αριστερά (μέρος Η) διπλωμένες). Κατέχουν πολλαπλάσια επέκταση από τα μπροστινά. Γι'αυτό το λόγο στη στάση είναι πολύπλοκα διπλωμένες. Πρώτα - πρώτα διπλώνονται όπως μια βεντάλια , μετά η κλειστή βεντάλια διπλώνεται κατά μήκος άλλες δυο φορές και χώνεται κάτω από μια πεδία πίσω από το πρώτο τρίτο της πρώτης φλέβας. Αυτή η πεδία πάλι σκεπάζεται από την μπροστινή πτέρυγα με εξαίρεση η καλά χιτινισμένη ακμή, η οποία προβάλλει την πίσω ακμή της μπροστινής πτέρυγας και καλύπτει το πρώτο ουρομερές. Οι ταρσοί είναι τριμερείς.

Εικ. 2:Αριστερά η οπίσθια πτέρυγα (Η) βρίσκεται ακόμα τελείως διπλωμένο στη στάση ηρεμίας,
ενώ η μπροστινή πτέρυγα (Τ) είναι πια ανοικτή και δείχνει προς τα αριστερά.
Δεξιά η μπροστινή πτέρυγα απομακρύνθηκε. Η οπίσθια πτέρυγα είναι μισοδιπλωμένη.
Φαίνεται το πολλαπλάσιο δίπλωμα σε σχήμα βεντάλιας παράλληλα στις γραμμές b και c.
Το βέλο e δείχνει στο σημείο, όπου η κλειστή βεντάλια διπλώνεται για δεύτερη φορά κατά 180°.
Μετά στη άρθρωση που δείχνει το βέλο d η πτέρυγα διπλώνεται για τρίτη φορά
και τοποθετείται κάτω από την πεδία πτέρυγας παράλληλα στη γραμμή a

Η κοιλία αποτελείται από δέκα ουρομερή και καταλήγει σε ένα ζεύγος κερκιδίων (ή κέρκων, cerci). Οι κέρκοι είναι μονομερείς, μόνο σε λίγα προτώγονα γένη στις νύμφες συναντούμε και πολυμερείς κέρκους. Οι κέρκοι κατά κανόνα μοιάζουν με ψαλίδι. Στα θηλυκά είναι λιγότερα λυγιστοί παρά στα αρσενικά . Συμπληρώνουν τέσσερις λειτουργίες. Χρησιμοποιούνται για επίθεση, για άμυνα, για το δίπλωμα και ξεδίπλωμα των πτερύγων και κατά το ζευγάρωμα. Ο ωοθέτης είναι ατροφικός ή λείπει. Τα αρσενικά εξωτερικά γεννητικών όργανα μερικών ειδών παρουσιάζουν δυο πέη.

Βιότοποι και γεωγραφική εξάπλωση

[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]
Εικ. 4: ατελής μεταμόρφωση:
αυγό (egg),
νυμφικά στάδια (hatchling, 1-4)
ενήλικο (5)

Τα δερμάπτερα συναντούμε σε υγρά και σκοτεινά μέρη σε όλο τον κόσμο με εξαίρεση τις πολικές περιοχές. Κατά την ημέρα κρύβονται σε ρωγμές. Περίπου 15 είδη ζουν επιζωοτικά σε νυχτερίδες και τρωκτικά.

Στην Ελλάδα συναντούμε τα ακόλουθα είδη: Anisolabis maritima (Bonelli 1832),[2] Euborellia annulipes (Dohrn 1864),[3] Euborellia moesta (Gene 1839),[4] Parisolabis elegans (Hebard 1917),[5] Chelidura chelmosensis (Maran 1965),[6] Apterygida media (Hagenbach 1822) (Εικ. 1),[7] Forficula aetolica Brunner 1882,[8] Forficula auricularia Linnaeus 1758 (Εικ. 1),[9] Forficula decipiens Gene 1832,[10] Forficula lurida Fischer 1853,[11] Forficula smyrnensis Serville (Εικ. 1),[12] Guanchia brignolii (Taglianti 1974),[13] Guanchia hincksi (Burr 1947),[14] Labidura riparia (Pallas 1773) (Εικ. 1),[15] Ιsolaboides kosswigi (Burr 1947),[16] Isolabella graeca Verhoeff 1901 (πιθανόν),[17] Labia minor (Linnaeus 1758) (Εικ. 1).[18]

Βιολογία

[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]
Εικ. 3: φωλιά με αυγά και άτομα του πρώτου νυμφικού σταδίου

Δυο μικρές οικογένειες δερμάπτερων ζουν πάνω σε άλλα ζώα. Τα έιδη της ασιατικής οικογένειας Arixeniina τρέφονται από τα εκκρίματα των αδένων του δέρματος νυχτερίδων και τα είδη της αφρικανικής οικογένειας Hemimerina από κατάλοιπα του δέρματος των ξενιστών τους. Τα επιζωικά ζώα είναι ζωοτόκα. Τα έμβρυα παριστάνουν ένα είδος μήτρα στο κεφάλι. Για τα άλλα δερμάπτερα ισχύει τα ακόλουθα:

Είναι έντομα νυκτόβια με αποκρυπτικό τρόπο ζωής. Υπάρχουν παμφάγα ή φυτοφάγα και αρπακτικά είδη. Μπορούν να τρέχουν γρήγορα, αλλά δεν πετούν εύκολα. Για άμυνα εκτός από τα ψαλίδια μερικά είδη εκκρίνουν ένα απωθητικό ρευστό, το οποίο μπορούν να ψεκάζουν μέχρι μια απόσταση 10 εκατοστόμετρων.

Τουλάχιστον στο είδος Forficula auricularia απέδειξαν πειράματα, πως υπάρχει φερομόνη το οποίο έλξει τα άτομα, άσχετα από ηλικία και γένος (αγγλικά: aggregationpheromon).[19]

Η ερωτική προσέγγιση γίνεται χωρίς ιδιαίτερες διαδικασίες. Κατά το ζευγάρωμα το θηλυκό και το αρσενικό τοποθετούνται σε αντίθετες κατευθύνσεις και μόνο οι οπίσθιες άκρες της κοιλιάς αγγίζονται. Τα θηλυκά αποθέτουν μερικά αυγά μαζί σε κοιλότητες, που σκάβουν τα ίδια, καμιά φορά με την βοήθεια των αρσενικών (Εικ. 3). Φυλάγουν και φροντίζουν τα αυγά και τις νύμφες του πρώτου και δεύτερου σταδίου. Κινούν τα αυγά και τα γλύφουν και ψάχνουν τροφή για τις νύμφες και τις τρέφουν, αλλά μετά αναπτύσσουν κανιβαλικές τάσεις. Η μεταμόρφωση είναι ατελής (Εικ. 4). Θέλει τέσσερις ή πέντε εκδύσεις για να φτάνουν στο ενήλικο στάδιο. Στα τροπικά κλίματα αναπτύσσονται περισσότερα γενιές το χρόνο, στα εύκρατα κλίματα κατά τις κρύες εποχές η ανάπτυξη διακόπτεται. Τα ενήλικα διαχειμάζουν ομαδικά ή μόνιμα σε κατάλληλα μέρη, σε ρωγμές ή σε φωλιές πουλιών και η απόθεση των αυγών γίνεται κατά την άνοιξη.

Παρατηρήσεις στην ταξινόμηση

[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

Τα παλαιότερα ευρήματα χρονολογούνται στην Ιουρασική περίοδο πριν από 208 εκατομμύρια χρόνια και περιλαμβάνουν περίπου 70 διάφορα είδη. Στα είδη της οικογένειας, ή οποία περιορίζεται στη Ιουρασική οι ταρσοί αποτελούνται ακόμα από περισσότερα από τρία μέρη, και οι κέρκοι επίσης είναι πολυμερείς. Πιο συγγενείς στην τάξη Δερμάπτερα θεωρούνται οι τάξεις Ορθόπτερα και Φασματώδη.

Σχετικά με την εσωτερική συστηματική πρέπει να τονίζεται, πως το μεγάλο μέρος των ειδών κατατάσσεται στην υποτάξη Φορφικουλίνα, και αυτά τα είδη μοιάζουν με την γνωστή "ψαλίδα". Μόνο δυο οικογένειες (Hemimerina και Arixeniina) με συνολικά 15 είδη διαφέρουν και στην μορφή, και στον τρόπο ζωής από τις υπόλοιπες ψαλίδες. Τα είδη αυτά ζουν σε άλλα ζώα, είναι άφτερα, οι κέρκοι νηματοειδείς, οι οφθαλμοί λείπουν ή είναι ελάχιστα αναπτυγμένες.

Δερμάπτερα και άνθρωπος

[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

Το είδος Labidura herculeana αναφέρεται στις κόκκινες λίστες IUCN, ως απειλούμενο με εξαφάνιση.

Σε πολλές γλώσσες το κοινό όνομα των ψαλίδων είναι «σκουλήκι των αυτιών», επειδή λανθασμένα πιστεύεται ότι το έντομο αυτό κατά την νύχτα εισβάλλει στα αυτιά. Με ελάχιστες εξαιρέσεις, τα δερμάπτερα δεν έχουν ιδιαίτερη οικολογική σημασία.

Μερικά είδη χρησιμοποιούνται για την βιολογική καταπολέμηση βλαβερών εντόμων.[20] Άλλα είδη μπορούν να γίνουν επιζήμια ροκανίζοντας τις άκρες νέων φύλλων, αλλά οι ζημιές θεωρούνται μικρές.

Αναφορές

[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]
  1. ↑ «ταξινόμηση των Δερμάπτερων, απαρίθμηση των σχετικών ιστοσελίδων». Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 31 Μαΐου 2010. Ανακτήθηκε στις 3 Μαρτίου 2010. 
  2. ↑ «Fauna Europaea, ταξινόμηση και γεωγραφική εξάπλωση του είδους Anisolabis maritima». Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 24 Απριλίου 2014. Ανακτήθηκε στις 3 Μαρτίου 2010. 
  3. ↑ «Fauna Europaea, ταξινόμηση και γεωγραφική εξάπλωση του είδους Euborellia annulipes». Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 8 Μαρτίου 2016. Ανακτήθηκε στις 3 Μαρτίου 2010. 
  4. ↑ Fauna Europaea, ταξινόμηση και γεωγραφική εξάπλωση του είδους Euborellia moesta[νεκρός σύνδεσμος]
  5. ↑ Fauna Europaea, ταξινόμηση και γεωγραφική εξάπλωση του είδους Parisolabis elegans[νεκρός σύνδεσμος]
  6. ↑ Fauna Europaea, ταξινόμηση και γεωγραφική εξάπλωση του είδους Chelidura chelmosensis[νεκρός σύνδεσμος]
  7. ↑ «Fauna Europaea, ταξινόμηση και γεωγραφική εξάπλωση του είδους Apterygida media». Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 12 Οκτωβρίου 2012. Ανακτήθηκε στις 3 Μαρτίου 2010. 
  8. ↑ «Fauna Europaea, ταξινόμηση και γεωγραφική εξάπλωση του είδους Forficula aetolica». Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 10 Μαρτίου 2016. Ανακτήθηκε στις 3 Μαρτίου 2010. 
  9. ↑ «Fauna Europaea, ταξινόμηση και γεωγραφική εξάπλωση του είδους Forficula auricularia». Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 3 Μαρτίου 2016. Ανακτήθηκε στις 3 Μαρτίου 2010. 
  10. ↑ «Fauna Europaea, ταξινόμηση και γεωγραφική εξάπλωση του είδους Forficula decipiens». Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 10 Μαρτίου 2016. Ανακτήθηκε στις 3 Μαρτίου 2010. 
  11. ↑ «Fauna Europaea, ταξινόμηση και γεωγραφική εξάπλωση του είδους Forficula lurida». Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 6 Μαρτίου 2016. Ανακτήθηκε στις 3 Μαρτίου 2010. 
  12. ↑ [1839 http://www.faunaeur.org/full_results.php?id=347926 Αρχειοθετήθηκε 2012-10-17 στο Wayback Machine. Fauna Europaea, ταξινόμηση και γεωγραφική εξάπλωση του είδους Forficula smyrnensis]
  13. ↑ Fauna Europaea, ταξινόμηση και γεωγραφική εξάπλωση του είδους Guanchia brignolii[νεκρός σύνδεσμος]
  14. ↑ Fauna Europaea, ταξινόμηση και γεωγραφική εξάπλωση του είδους Guanchia hincksi[νεκρός σύνδεσμος]
  15. ↑ «Fauna Europaea, ταξινόμηση και γεωγραφική εξάπλωση του είδους Labidura riparia». Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 4 Μαρτίου 2016. Ανακτήθηκε στις 3 Μαρτίου 2010. 
  16. ↑ Fauna Europaea, ταξινόμηση και γεωγραφική εξάπλωση του είδους Ιsolaboides kosswigi[νεκρός σύνδεσμος]
  17. ↑ Fauna Europaea, ταξινόμηση και γεωγραφική εξάπλωση του είδους Isolabella graeca[νεκρός σύνδεσμος]
  18. ↑ Fauna Europaea, ταξινόμηση και γεωγραφική εξάπλωση του είδους Labia minor
  19. ↑ Gagandeep Hehar, Regine Gries, Gerhard Gries "Re-analysis of pheromone-mediated aggregation behaviour of European earwigs" The Canadian Entomologist 140(6):674-681. 2008 doi: 10.4039/n08-026
  20. ↑ M. S. Fenoglio and E. V. Trumper "Influence of Weather Conditions and Density of Doru luteipes (Dermaptera: Forficulidae) on Diatraea saccharalis (Lepidoptera: Crambidae) Egg Mortality" Environmental Entomology October 2007 : Vol. 36, Issue 5, pg(s) 1159-1165

Πηγές

[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]
Ανακτήθηκε από "https://el.wikipedia.org/w/index.php?title=Δερμάπτερα&oldid=10316717"