Αξία (οικονομία)

Στην Οικονομική επιστήμη ο όρος αξία χαρακτηρίζει τη σημασία την οποία έχει ένα αγαθό για την ικανοποίηση των αναγκών του ανθρώπου αλλά και η ικανότητα που έχει αυτό προκειμένου να ανταλλαγεί με άλλα αγαθά. Μέτρο της αξίας ενός αγαθού, ή μιας παρεχόμενης υπηρεσίας είναι η Τιμή, οικονομικοί όροι που δεν πρέπει να συγχέονται.

Διάκριση

Κατά τον παραπάνω ορισμό στη σύγχρονη βιβλιογραφία των οικονομικών επιστημών η αξία εμφανίζεται κατά τρεις ιδιαίτερες μορφές σε:

• α) "αξία χρήσης", ή "χρησιμότης" (οικονομική), (use value, ή utility), καλούμενη και "αξία υποκειμενική". Η αναφορά στην αξία χρήσης γίνεται συνηθέστερα στην ανάλυση της καταναλωτικής ζήτησης, που σημαίνει την υποκειμενική ζήτηση ενός αγαθού και των ποσοτήτων του. Κατά την έννοια αυτή η "αξία" αποτελεί τον σύνδεσμο της οικονομικής επιστήμης και της "ωφελιμιστικής ηθικής" που σηματοδοτεί το ρόλο της εκλογής του καταναλωτή. Η δε παραδοχή της χρηστικής αξίας δεν σημαίνει και απόλυτα την παραδοχή της ωφελιμιστικής ηθικής. Όσοι δε πρεσβεύουν ότι ο ωφελιμισμός, έστω και υπό ορισμένες απόψεις είναι η "σωστή" ηθική, ουσιαστικά πρεσβεύουν ότι τούτο ουδέποτε οδηγεί στη διατύπωση ορισμένης πολιτικής, αφού αυτοί που την ασκούν ουδέποτε μπορούν να μετρήσουν και συνεπώς να υπολογίσουν τις διαφορετικές κατ΄ άτομο εκτιμήσεις της χρησιμότητας. Επ΄ αυτού κατά τις τελευταίες δεκαετίες πολλοί οικονομολόγοι προσπάθησαν να "κατασκευάσουν" ένα τελεολογικό, όχι αφηρημένο, σύστημα για τη λεγόμενη "Οικονομία της Ευποιΐας" που ως κεντρική έννοια διατηρεί την αξία χρήσης, αποκλείοντας όμως κατηγορηματικά κάθε διαπροσωπική σύγκριση.
• β) "ανταλλακτική αξία" ή "αξία αντικειμενική", (exchange value, ή price), η οποία δεν περικλείει ωφελιμιστικό ή δεοντολογικό περιεχόμενο. Αυτή αναφέρεται πάντα σε σχετικές τιμές ή σχετική αξία. Για παράδειγμα στην έρευνα ποια επίδραση θα έχει μία μεταβολή της ζήτησης ενός αγαθού στη τιμή του, π.χ. του άρτου, αυτή γίνεται με την προϋπόθεση ότι όλες οι άλλες τιμές παραμένουν σταθερές. Η δε διάκριση αυτή καθίσταται ιδιαίτερα αναγκαία προκειμένου να διαχωρισθεί η παραδοσιακή "θεωρία των τιμών" (του μηχανισμού τω τιμών) που δίνει έμφαση στις ιδιαίτερες τιμές, από τις θεωρίες εκείνες που επιχειρούν να ερμηνεύσουν τις μεταβολές στο γενικότερο επίπεδο των τιμών.
• γ) "αξία (απλά)", ή "τιμή", που πρέπει να καταβληθεί, προερχόμενη από ωφελιμιστικές ή μη ωφελιμιστικές σταθμίσεις.

Παράγοντες

Σε ανάλυση του αρχικού παραπάνω ορισμού διαφαίνεται ότι η αξία ενός αγαθού εξαρτάται από δύο παράγοντες α) από το μέγεθος και το είδος της ανάγκης που πρόκειται να ικανοποιήσει και β) από την ικανότητα ανταλλαγής. Εξ αυτού προκύπτει και η διάκριση της αξίας σε αξία χρήσης και σε αξία ανταλλαγής ή ανταλλακτική αξία.

1. Αξία χρήσης, ή αξία χρήσεως ονομάζεται η σημασία που έχει ένα αγαθό για την ικανοποίηση των αναγκών του ανθρώπου, όπως για παράδειγμα η σημασία που έχει ένα σχολικό βιβλίο για τον μαθητή, ή το άροτρο για τον γεωργό, ή το φάρμακο για έναν ασθενή, τα οποία έχουν ιδιαίτερη αξία χρήσεως για τους συγκεκριμένους.
2. Ανταλλακτική αξία, ή αξία ανταλλαγής ονομάζεται η σημασία - ικανότητα που έχει ένα αγαθό να ανταλλαγεί με άλλα, όπως για παράδειγμα τα βιβλία που διαθέτει ένας βιβλιοπώλης, ή τα φάρμακα για τον φαρμακοποιό, ή τα εμπορεύματα για τους εμπόρους, τα οποία δεν έχουν αξία χρήσης από τους ίδιους αλλά ανταλλακτική αξία.

Εκτός όμως των παραπάνω η αξία των αγαθών εξαρτάται και από την σπανιότητα αυτών. Όσο δηλαδή σπανιότερα βρίσκεται ένα αγαθό στην αγορά που αναζητεί ο άνθρωπος για την ικανοποίηση ανάγκης του τόσο η αξία αυτού είναι μεγαλύτερη. Δεν αρκεί όμως μόνο αυτό, αλλά θα πρέπει να είναι και χρήσιμο, προκειμένου να έχει κάποια αξία, για παράδειγμα ένα ποίημα μπορεί να είναι μοναδικό, εφόσον όμως κανείς δεν ενδιαφέρεται γι αυτό να το αγοράσει, δεν έχει αξία. Η χρησιμότητα του αγαθού μπορεί να αναφέρεται όχι μόνο σε κάποιο υλικό αγαθό αλλά και σε υπηρεσίες και να εκδηλώνεται είτε ως ατομική, είτε και συλλογική. Τέλος άλλος ένας παράγοντας προσδιορισμού της αξίας ενός αγαθού είναι η "ποσότητα της εργασίας" που περιέχει ένα αγαθό, δηλαδή επί δύο ομοίων από απόψεως μεγέθους και ποιότητας αγαθών π.χ. υφασμάτων ή κεντημάτων ακριβότερο είναι εκείνο που έχει την περισσότερη εργασία, όπως το χειροποίητο.
Έτσι, απ΄ όλα τα παραπάνω προκύπτει ότι η αξία ενός αγαθού εξαρτάται κατά κύριο λόγο από την χρησιμότητά του, (αξία χρήσης ή ανταλλακτική), την σπανιότητά του και την ποσότητα εργασίας που περιέχει.

Μελέτη αξίας

Κατά τον J.P. Say, η χρησιμότητα αποτελεί τον προσδιοριστικό παράγοντα της αξίας ενός αγαθού. Αν αυτό είναι ορθό τότε η χρησιμότητα (κατ΄ έννοια), ενός αγαθού θα μπορεί να χρησιμοποιηθεί στην ανάπτυξη της θεωρίας της Αξίας όπου με τη σειρά της θα βοηθήσει στον προσδιορισμό της τιμής του αγαθού.

Οι οικονομολόγοι Α. Σμιθ (1776) και Ντ. Ρικάρντο (1817) αλλά και άλλοι εξετάζοντας το όλο θέμα δημιούργησαν την λεγόμενη Κλασική Οικονομική Σχολή θέτοντας τελικά τα θεμέλια της "Θεωρίας της Αξίας" όπου βασιζόμενοι στο κόστος παραγωγής και προβάλλοντας μόνο την έννοια της προσφοράς οδηγούνται στον προσδιορισμό της τιμής.

Ο Μichael, J., Santel, καθηγητής πολιτικής φιλοσοφίας στο πανεπιστήμιο του Harvard, προσεγγίζει διαλεκτικά την  έννοια, το περιεχόμενο και την επίπτωση της "αξίας" στην ανθρώπινη σύγχρονη ζωή σε σχέση με ποιοτικούς δείκτες όπως είναι η συνύπαρξη, η αλληλεγγύη, η ευγνωμοσύνη, η ταπεινοφροσύνη, το κοινό καλό.

Δείτε επίσης

• Προστιθέμενη αξία
• Υπολειμματική αξία

Πηγές

• "Εγκυκλοπαίδεια Πάπυρος Larousse Britannica" τομ.61ος, σελ.260.
• ΟΥΝΕΣΚΟ: "Λεξικό Κοινωνικών Επιστημών", - Εκδόσεις Ελληνική Παιδεία ΑΕ, τομ. 1ος, σελ.55.