Φυλακωπή

Μινωική τοιχογραφία.

Η Φυλακωπή, που βρίσκεται στη βόρεια ακτή της Μήλου, είναι ένας από τους σημαντικότερους οικισμούς της εποχής του Χαλκού στο Αιγαίο και ιδιαίτερα στις Κυκλάδες. Η σπουδαιότητα της Φυλακωπής συνεχίζεται σε όλη τη διάρκεια της Εποχής του Χαλκού (δηλαδή από το ήμισυ της 3ης χιλιετίας π.Χ. μέχρι τον 12ο αιώνα π.Χ.) και γι' αυτό είναι ο τύπος για τη διερεύνηση αρκετών χρονολογικών περιόδων του Αιγαίου της Εποχής του Χαλκού.

Ανασκαφές

Βάζο της περιόδου «Φυλακωπή 1»

Η Φυλακωπή ανακαλύφθηκε για πρώτη φορά από το 1896, και οι ανασκαφές συνεχίστηκαν έως το 1899, υπό τη Βρετανική Σχολή Αθηνών. Η ανασκαφή ήταν εντυπωσιακά μπροστά από την εποχή του, με τον Ντούκαν Μακκένζ (τον τελευταίο εργοδηγό του Άρθουρ Έβανς στην Κνωσό) να καταγράφει λεπτομερείς στρωματογραφικές πληροφορίες. Η ανασκαφή αποκάλυψε έναν μέχρι σήμερα άγνωστο κυκλαδικό οικισμό της Εποχής του Χαλκού με συνέχεια σε όλη την Πρώιμη Εποχή του Χαλκού μέχρι τα τέλη της Ύστερης Εποχής του Χαλκού. Από την ανασκαφή αυτή προτάθηκε η στρωματογραφία τριών φάσεων, η δεύτερη και η τρίτη φάση που αφορούσαν περιόδους μινωικής και μυκηναϊκής επιρροής αντίστοιχα. Ο οικισμός ανασκάφηκε το 1910-11 με επίκεντρο τη διύλιση της κεραμικής χρονολογίας. Η πιο πρόσφατη ανασκαφή στην περιοχή πραγματοποιήθηκε από τον καθηγητή Κόλιν Ρένφριου. Οι ανασκαφές καλύφθηκαν σε δύο μονογραφίες και αποκάλυψαν ένα άγνωστο προηγουμένως Ιερό.

Εποχή του Χαλκού

Στη Φυλακωπή ένα μαρμάρινο ειδώλιο, 2200-2000 π.Χ. Προϊστορικό Μουσείο Φηρών, στη Θήρα

Η πρώτη φάση του χώρου (Φυλακωπή Ι: 2300-2000 π.Χ.) χρονολογείται από τα μέσα της Πρώιμης Εποχής του Χαλκού μέχρι τα μέσα της Μέσης Εποχής του Χαλκού. Η Αρχιτεκτονική βρίσκεται αρχικά στην Φυλακωπή Ι και ο οικισμός αναπτύχθηκε σε όλη τη φάση της Φυλακωπης Ι. Κατά τη διάρκεια της δεύτερης φάσης (Φυλακωπή ΙΙ: 2000-1550 π.Χ.) ο οικισμός ευδοκιμεί και γίνεται σημαντικός παίκτης στις Κυκλάδες. Η Φυλακωπή Β ήταν πιο πυκνοκατοικημένη, με τετράγωνα σπίτια χωρισμένα από μακριές και ευθείες οδούς. Αυτή η φάση είναι γνωστή για την κυκλαδίτικη καλλιτεχνική αίσθηση. Τα αγγεία περιέχουν συχνά στυλιζαρισμένα φυτικά και ζωικά μοτίβα σε μαύρο και κόκκινο ματ χρώμα. Προς το τέλος της περιόδου εντοπίστηκαν στην περιοχή αυξανόμενες ποσότητες μινωικής κεραμικής, σημειώνοντας την έναρξη μιας περιόδου «μινωικοποιήσεως», η οποία είναι πιο ορατή στην αρχή της Φυλακωπης ΙΙΙ. Η Φυλακωπή ΙΙΙ (1550-1100 π.Χ) κατασκευάστηκε μετά την πλήρη καταστροφή της Φυλακωπή ΙΙ, πιθανότατα λόγω της σεισμικής δραστηριότητας. Η φάση μπορεί να χωριστεί σε τρεις υπο-φάσεις.

Ο οικισμός εγκαταλείφθηκε στο τέλος της Ύστερης Εποχής του Χαλκού και δεν ξανακατοικήθηκε. Σήμερα η θάλασσα έχει διαβρώσει πολύ μεγάλο μέρος της πόλης. Λίγο πριν από τις πρώτες ανασκαφές, υπήρξαν αναφορές λεηλασίας αρχαιοτήτων στον χώρο.