Πέττεια
Η πέττεια (ή πεττεία/πεσσεία[1]) ήταν επιτραπέζιο παιχνίδι στρατηγικής[2] που έπαιζαν οι αρχαίοι Έλληνες.
Το παιχνίδι είναι γνωστό από την αρχαιότητα. Σύμφωνα με τους Έλληνες, ήταν ανακάλυψη του Παλαμήδη[1]. Συναντάται όμως και σε αρχαιότερα μνημεία των Αιγυπτίων. Ο Όμηρος το αναφέρει στην Οδύσσεια, όπου μνημονεύει τους μνηστήρες της Πηνελόπης να παίζουν πέττεια[3]:
[...] οἱ μὲν ἔπειτα πεσσοῖσι προπάροιθε θυράων θυμὸν ἔτερπον, ἥμενοι ἐν ῥινοῖσι βοῶν, οὓς ἔκτανον αὐτοί. [...]
Αναφορά κάνει και ο Αθήναιος ο Ναυκρατίτης στους Δειπνοσοφιστές στις αρχές του 3ου αιώνα ΜΚΕ, όπου αναπαρήγαγε μια πλέον χαμένη εκδοχή, που παρείχε προγενέστερος ομηρικός σχολιαστής[4]:
καὶ οἱ μνηστῆρες δὲ παρ᾽ αὐτῷ 'πεσσοῖσι προπάροιθε θυράων' ἐτέρποντο, οὐ παρὰ τοῦ μεγάλου Διοδώρου ἢ Θεοδώρου μαθόντες τὴν πεττείαν οὐδὲ τοῦ Μιτυληναίου Λέοντος τοῦ ἀνέκαθεν Ἀθηναίου, ὃς ἀήττητος ἦν κατὰ τὴν πεττευτικήν, ὥς φησι Φαινίας. Ἀπίων δὲ ὁ Ἀλεξανδρεὺς καὶ ἀκηκοέναι φησὶ παρὰ τοῦ Ἰθακησίου Κτήσωνος τὴν τῶν μνηστήρων πεττείαν οἵα ἦν. 'ὀκτὼ γάρ, φησί, καὶ ἑκατὸν ὄντες οἱ μνηστῆρες διετίθεσαν ψήφους ἐναντίας ἀλλήλαις, ἴσας πρὸς ἴσας τὸν ἀριθμόν ὅσοιπερ ἦσαν καὶ αὐτοί. γίνεσθαι οὖν ἑκατέρωθεν δ᾽ καὶ πεντήκοντα. τὸ δ᾽ ἀνὰ μέσον τούτων διαλιπεῖν ὀλίγον ἐν δὲ τῷ μεταιχμίῳ τούτῳ μίαν τιθέναι ψῆφον, ἣν καλεῖν μὲν αὐτοὺς Πηνελόπην, σκοπὸν δὲ ποιεῖσθαι εἲ τις βάλλοι ψήφῳ ἑτέρᾳ...
Και ο Πλάτων αναφέρει στον διάλογο Φαίδρος[5] έναν μύθο από την Αρχαία Αίγυπτο για την δημιουργία του παιχνιδιού:
ἤκουσα τοίνυν περὶ Ναύκρατιν τῆς Αἰγύπτου γενέσθαι τῶν ἐκεῖ παλαιῶν τινα θεῶν, οὗ καὶ τὸ ὄρνεον ἱερὸν ὃ δὴ καλοῦσιν Ἶβιν: αὐτῷ δὲ ὄνομα τῷ δαίμονι εἶναι Θεύθ. τοῦτον δὴ πρῶτον ἀριθμόν τε καὶ λογισμὸν εὑρεῖν καὶ γεωμετρίαν καὶ ἀστρονομίαν, ἔτι δὲ πεττείας τε καὶ κυβείας, καὶ δὴ καὶ γράμματα. βασιλέως δ᾽ αὖ τότε ὄντος Αἰγύπτου ὅλης Θαμοῦ...
Περιγραφή του παιχνιδιού
[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]
Οι κανόνες του παιχνιδιού δεν διασώθηκαν. Σκοπός του παιχνιδιού ήταν να αποικλειστούν τα πούλια του αντιπάλου, έτσι ώστε να μην μπορεί να κάνει κίνηση[1].
Σε μια φιγούρα τερακότας που βρέθηκε στα βασιλικά ανάκτορα της Αθήνας βλέπουμε μια σκηνή πέττειας. Δυο παίκτες είναι καθισμένοι αντικριστά και τόσο κοντά που τα γόνατά τους ακουμπάνε, ενώ ένας τρίτος παρατηρεί το παιχνίδι με έντονο ενδιαφέρον. Ο ένας παίχτης που γέρνει το κάθισμα προς τα πίσω έχει γένια και μοιάζει με άντρα, ενώ ο άλλος παίκτης έχει μακρυά μαλλιά και φοράει γυναικεία ενδύματα. Πάνω στα γόνατα οι δύο παίκτες έχουν μια βαριά σανίδα, της οποίας η επάνω επιφάνεια είναι χωρισμένη σε τετράγωνα[6]. Πάνω στην σανίδα είναι σκόρπια αραδιασμένα δώδεκα μεγάλα πούλια. Η γυναίκα μάλλον έκανε μια απροσδόκητη κίνηση και κέρδισε το παιχνίδι. Ο άνδρας φαίνεται να αμφισβητεί την ορθότητα της έκβασης του παιχνιδιού, γι'αυτό και η γυναίκα κρατάει τα χέρια της επάνω από το παιχνίδι, ενώ γίνεται η συζήτηση. Ο παρατηρητής παρακολουθεί με ενδιαφέρον την συζήτηση ή παίρνει το μέρος της γυναίκας.
Η πέττεια στους Ρωμαίους
[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]Το παιχνίδι διαδόθηκε με το όνομα ludus latrunculorum ή latrunculi και στους Ρωμαίους[7]. Αντί για πούλια υπάρχουν πιόνια και αξιωματικοί[6]. Οι κινήσεις που κάνουν είναι σε ευθεία γραμμή ή κάνοντας άλματα. Σκοπός του παιχνιδιού ήταν να κερδηθεί το παιχνίδι χάνοντας όσο το δυνατόν λιγότερα πιόνια.
Έχουν βρεθεί πιόνια της Ρωμαϊκής εποχής που έχουν χρώμα κίτρινο, κόκκινο και μαύρο.
Παραπομπές
[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]- ↑ 1,0 1,1 1,2 (introuble2). «Petteia - Polis & Ludus Latrunculorum, as partially chess ancestors». Chess.com (στα Αγγλικά). Ανακτήθηκε στις 15 Μαΐου 2023.
- ↑ [...] πολλοὺς μὲν γὰρ αὐτῶν ἐν ταῖς κατὰ μέρος χρείαις ἀποτεμνόμενος καὶ συγκλείων ὥσπερ ἀγαθὸς πεττευτὴς ἀμαχεὶ διέφθειρε. -Πολύβιος, Ιστορίαι, Βιβλίο Α', 84.7-8
- ↑ «Οδύσσεια, Όμηρος, ραψωδία α, στ. 106-108». el.wikisource.org. Ανακτήθηκε στις 15 Μαΐου 2023.
- ↑ «Δειπνοσοφισταί, Βιβλίο Α', παρ. 29 - Βικιθήκη». el.wikisource.org. Ανακτήθηκε στις 15 Μαΐου 2023.
- ↑ «Φαίδρος, 274d - Βικιθήκη». el.wikisource.org. Ανακτήθηκε στις 15 Μαΐου 2023.
- ↑ 6,0 6,1 Brouwers, Josho. «Ancient Greek heroes at play - An Attic black-figure amphora by Exekias». Josho Brouwers (στα Αγγλικά). Ανακτήθηκε στις 15 Μαΐου 2023.
- ↑ Tilley, Arthur (1892-10). «Ludus Latrunculorum» (στα αγγλικά). The Classical Review 6 (8): 335–336. doi:. ISSN 0009-840X. https://www.cambridge.org/core/product/identifier/S0009840X00186433/type/journal_article.
Πηγές
[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]- Dr. Wilhelm Richter (1887). Die Spiele der Griechen und Römer (στα Γερμανικά). Λειψία: E. A. Seemann. Ανακτήθηκε στις 16 Σεπτεμβρίου 2009.
- Καρλ Άουγκουστ Μπάουμαϊστερ (1830-1922) (1887). Denkmäler des klassischen Altertums, zur Erläuterung des Lebens der Griechen und Römer in Religion, Kunst und Sitte (στα Γερμανικά). München: R. Oldenbkourg. Ανακτήθηκε στις 11 Φεβρουαρίου 2011.
- Άντολφ Μιχαέλις (1835-1910) (1863). Γερμανικό Αρχαιολογικό Ινστιτούτο, επιμ. Archäologische Zeitung. Berlin: Georg Reimer. σελίδες 37-43 και πίνακας CLXXIII. Ανακτήθηκε στις 4 Απριλίου 2012.
