Οικογένεια Φιλανθρωπηνών (κλάδος Ιωαννίνων)
Οι Φιλανθρωπηνοί υπήρξαν οικογένεια λογίων και ιερέων των Ιωαννίνων, καταγόμενοι από την ομώνυμη οικογένεια Βυζαντινών αξιωματούχων της Κωνσταντινούπολης.[1] Η δραστηριότητά τους είναι ιστορικά ταυτισμένη με την υστεροβυζαντινή μονή Αγίου Νικολάου («των Φιλανθρωπηνών»), γνωστή για την απεικόνιση αρχαίων Ελλήνων σοφών ως αγίων στις τοιχογραφίες της, στο Νησί Ιωαννίνων.
Καταγεγραμμένα μέλη[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]
Ο κλάδος ξεκίνησε στις αρχές του 13ου αιώνα, πιθανά αμέσως μετά την Πρώτη Άλωση της Κωνσταντινούπολης (1204), όταν μέλη της οικογένειας εγκατέλειψαν τη λατινοκρατούμενη πρωτεύουσα του Βυζαντίου για το Δεσποτάτο της Ηπείρου. Μέχρι τα τέλη του αιώνα η θέση τους στα Ιωάννινα είχε ενισχυθεί ιδιαίτερα και ήταν μία από τις τρεις ισχυρές οικογένειες της πόλης (οι άλλες δύο ήταν οι Στρατηγόπουλοι, επίσης κωνσταντινουπολίτικης καταγωγής, και οι Αψαράδες).[1]
Στη Βιογραφική Συλλογή του, βασισμένη σε διάφορες πηγές, ο «χρονογράφος της Ηπείρου» Παναγιώτης Αραβαντινός αναφέρει πέντε Φιλανθρωπηνούς. Δύο ακόμη γνωρίζουμε αποκλειστικά από την κτητορική επιγραφή της μονής και το Χρονικό των Ιωαννίνων.
Μιχαήλ (13ος-14ος αι.)[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]
Μέγας οικονόμος της Μητρόπολης Ιωαννίνων. Το 1292 ίδρυσε τη μονή Αγίου Νικολάου στο νησάκι της Παμβώτιδας και την προίκισε με μεγάλη περιουσία, αφήνοντας εντολή ο ηγούμενός της να προέρχεται από τους απογόνους του και στις εγκαταστάσεις να λειτουργεί φοιτητήριον προς άμισθον [χωρίς δίδακτρα, πράγμα ασυνήθιστο για την εποχή] διάδοσιν των ελληνικών γραμμάτων.[2] Κατ' άλλες πηγές το μοναστήρι προϋπήρχε και ο Μιχαήλ ανακαίνισε το καθολικό του.[3]
Πέθανε το 1342. Είχε πρόσφατα εκλεγεί μητροπολίτης, αλλά δεν είχε ακόμη χειροτονηθεί.[4]
Γεώργιος (14ος αι.)[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]
Πρωτοασηκρήτης (ανώτατος δικαστικός) των Ιωαννίνων, πέθανε το 1367.[4]
Μανουήλ (14ος αι.)[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]
Διαδέχτηκε -χωρίς παρεμβολή άλλου προσώπου- τον Γεώργιο στο αξίωμα του πρωτοασηκρήτη. Η ακμή του ανακόπηκε από τη Σερβοκρατία στην Ήπειρο. Φυλακίστηκε από τον Θωμά Πρελούμπο και εκτελέστηκε το 1379.[4]
Ματθαίος (15ος-16ος αι.)[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]
Δάσκαλος, σακελλάριος της μητρόπολης. Πέθανε σε μεγάλη ηλικία το 1534.[5]
Νεόφυτος (15ος-16ος αι.)[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]
Ιερομόναχος, αδελφός του Ματθαίου. Πέθανε το 1532.[6]
Ιωάσαφ (16ος αι.)[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]
Ηγούμενος και δάσκαλος, επέκτεινε τη μονή με χρήματα από την περιουσία του και δωρεές εύπορων μαθητών.[2] Υπό την καθοδήγησή του ολοκληρώθηκε επίσης το 1541/2 η εικονογράφηση – το έργο, αν και ανυπόγραφο, αποδίδεται στον σπουδαίο αγιογράφο Φράγκο Κατελάνο.[7]
Σύμφωνα με τον Αραβαντινό, ενδέχεται να είναι το ίδιο πρόσωπο με τον Ιωάννη ή Ιωάσαφ (αγνώστου επωνύμου) που αναφέρεται από τον Πουκεβίλ ως μητροπολίτης Ιωαννίνων το 1580.[2]
Ιωάννης (17ος αι.)[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]
Το 1640 υπηρετούσε ως εφημέριος ιερέας στον Άγιο Γεώργιο των Ελλήνων στη Βενετία, από όπου διέθεσε μέρος της προσωπικής του περιουσίας για την ιδιαίτερη πατρίδα του. Περιγράφεται ως διαπρέπων μεταξύ των εκείσε συγχρόνων του λογίων. Το 1642 επιστρέφει μόνιμα στα Ιωάννινα και αναλαμβάνει ηγούμενος της μονής.
Πιθανά ο Ιωάννης Φιλανθρωπηνός είναι το τελευταίο χρονικά μέλος της οικογένειας. Ο Αραβαντινός γράφει πως αγνοεί πότε πέθανε και ποιος τον διαδέχτηκε.[8]
Παραπομπές[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]
- ↑ 1,0 1,1 Michael S. Kordosis, "Οι κλάδοι Κωνσταντινοπολιτικών οικογενειών στα Γιάννενα μετά το 1204 και η νομή της εξουσίας", στο Zwischen Polis, Provinz und Peripherie: Beiträge zur byzantinischen Geschichte und Kultur, σελ. 449. Harassowitz Verlag, Wiesbaden 2005.
- ↑ 2,0 2,1 2,2 Παναγιώτης Αραβαντινός, Βιογραφική συλλογή λογίων της Τουρκοκρατίας, λήμμα 429. ΕΗΜ, Ιωάννινα 1960.
- ↑ Ιστότοπος Οδυσσεύς Αρχειοθετήθηκε 2023-02-04 στο Wayback Machine., Υπ. Πολιτισμού
- ↑ 4,0 4,1 4,2 Michael S. Kordosis, ό.π., σελ. 451.
- ↑ Παναγιώτης Αραβαντινός, ό.π., λήμμα 430.
- ↑ Παναγιώτης Αραβαντινός, ό.π., λήμμα 431.
- ↑ Ιστότοπος προβολής σημαντικών μνημείων της Ηπείρου, Πανεπ. Ιωαννίνων
- ↑ Παναγιώτης Αραβαντινός, ό.π., λήμμα 428.