Ισαβέλλα Κορτέζε
| Ισαβέλλα Κορτέζε | |
|---|---|
| Γενικές πληροφορίες | |
| Όνομα στη μητρική γλώσσα | Isabella Cortese (Ιταλικά) |
| Γέννηση | 16ος αιώνας |
| Θάνατος | 1561 |
| Χώρα πολιτογράφησης | Ιταλία |
| Πληροφορίες ασχολίας | |
| Ιδιότητα | συγγραφέας αλχημίστρια |
| Αξιοσημείωτο έργο | The Secrets of Lady Isabella Cortese |
Η Ισαβέλλα Κορτέζε (Isabella Cortese ) ήταν Ιταλίδα αλχημίστρια και συγγραφέας του 16ου αιώνα που είναι γνωστή για το βιβλίο που συνέγραψε με τίτλο “Τα Μυστικά της Κυρίας Ισαβέλλα Κορτέζε” στο οποίο κατέγραφε με απλό και κατανοητό τρόπο διάφορες αλχημικές συνταγές με σκοπό να απευθυνθεί στο ευρύτερο κοινό και ειδικά στις γυναίκες, γεγονός που αποκαλύπτει και το αυξημένο ενδιαφέρον και την ενασχόληση των γυναικών με την αλχημεία κατά την εποχή της Αναγέννησης.[1]
Παρά το γεγονός ότι γυναίκες που είχαν συγγράψει έργα με θέματα ιατρικά, αλχημικά και επιστημονικά είχαν υπάρξει και στο παρελθόν (όπως, για παράδειγμα, η Λάουρα Τσερέτα), η Ισαβέλλα Κορτέζε θεωρείται η μοναδική γυναίκα της εποχής της, τής οποίας το αλχημικό έργο διασώζεται μέχρι σήμερα.
Η ζωή της[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]
Δεν γνωρίζουμε σχεδόν τίποτα για τη ζωή αυτής της γυναίκας και αυτά τα λίγα που γνωρίζουμε προέρχονται από το βιβλίο της. Προερχόταν από αριστοκρατική οικογένεια της Βενετίας[2] και η ίδια γράφει πως εκπαιδεύτηκε στην αλχημεία επί 30 χρόνια δίπλα σε σημαντικούς αλχημιστές της εποχής της όπως ο Τζαμπίρ Ιμπν Χαγιάν (Jabir ibn Hayyan), ο Ραμόν Γιούγ (Ramon Llull) και ο Αρνάδος του Βιλανόβα (Arnau de Vilanova)[1]. Παρά τα ηχηρά ονόματα, όμως, που αναφέρει στο βιογραφικό της, αποφεύγει να αντλήσει κύρος από αυτά για το έργο της ξεκαθαρίζοντας ότι αυτή την περίοδο της ζωής την θεωρεί “χαμένο χρόνο” καθώς οι θεωρητικές σπουδές που έλαβε από αυτούς τους διάσημους αλχημιστές δεν ήταν τίποτα περισσότερο από “θεωρητικοί γρίφοι και τεχνάσματα”[3] και “εντελώς ανοησίες, γεμάτες μύθους και τρελές συνταγές που σε κάνουν μόνο να χάνεις χρόνο και χρήμα”[4] και το μόνο που επιτυγχάνουν είναι “να αυξάνουν την πιθανότητα ενός πρόωρου θανάτου”[5]. Αντίθετα στηρίζει τις δικές της αλχημικές γνώσεις στην εμπειρία και συγκεκριμένα στα πολύχρονα ταξίδια που έκανε στην κεντρική Ευρώπη[3] που της έδωσαν την δυνατότητα να βρει και να εφαρμόσει αλχημικές συνταγές που όχι μόνο είχαν αποτέλεσμα αλλά ήταν και πρακτικές και εύκολες στην εφαρμογή.
Το έργο της[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]
Το 1561 κυκλοφόρησε για πρώτη φορά το βιβλίο της με τίτλο “Τα μυστικά της Κυρίας Ισαβέλλα Κορτέζε” (I secreti della signora Isabella Cortese) στο οποίο συγκέντρωσε και παρουσίασε τις πρακτικές συνταγές που είχε μάθει κατά την διάρκεια των ταξιδιών της με τρόπο προσιτό για τον μη ειδικό. Το βιβλίο αυτό ήταν ένα ακόμα από τα πολυάριθμα βιβλία αλχημικών “μυστικών” που κυκλοφορούσαν εκείνη την εποχή και ήταν πολύ δημοφιλή αλλά ήταν το μοναδικό που συνέγραψε μία γυναίκα (Η Άννα Μαρία Ζίγκλεριν θα έγραφε λίγα χρόνια αργότερα ένα σύγγραμμα αλλά αυτό δεν θα δημοσιευόταν ποτέ καθώς αποσκοπούσε στο να ενημερώσει τον χρηματοδότη της για τα επιτεύγματά της). Η εμπορική επιτυχία του βιβλίου της Κορτέζε ήταν τόσο μεγάλη που από το 1561 και μέχρι το 1599 επανεκδόθηκε έντεκα[6] ή δεκαπέντε[3] φορές στην Ιταλία και δύο στη Γερμανία[5].
Το βιβλίο ήταν χωρισμένο σε τέσσερις ενότητες[2]: Η πρώτη είχε να κάνει με τα καλλυντικά και την κοσμετολογία, όπως βαφές για τα μαλλιά, κρέμες για την διατήρηση της νεότητας, αρώματα κ.λ.π. Η δεύτερη είχε να κάνει με ζητήματα οικοκυρικής όπως βαφές για ρούχα, απορρυπαντικά και διατήρηση τροφίμων. Η τρίτη ενότητα είχε να κάνει με ιατρικές συνταγές και φάρμακα για ασθένειες που κυμαίνονταν από στομαχόπονο, πονόδοντο και τσιμπήματα ψύλλων μέχρι την θεραπεία για την πανούκλα και τη σύφιλη. Η τέταρτη ενότητα περιείχε μυστικές αλχημικές συνταγές μεταλλουργίας και μεταστοιχείωσης ανάμεσα στις οποίες και η συνταγή για την δημιουργία χρυσού.
Το γεγονός ότι οι συνταγές που περιείχε ήταν δοκιμασμένες και αποδεδειγμένες και το ότι η συγγραφέας του ήταν γυναίκα ήταν δύο βασικά συστατικά της επιτυχίας του. Κατά την εποχή της Αναγέννησης είχε αναπτυχθεί ένα ανεπίσημο αλχημικό δίκτυο που περιλάμβανε γυναίκες και άντρες που συγκέντρωνε, εφάρμοζε και αντάλλασσε αλχημικές συνταγές μακριά από το επίσημο και θεωρητικό πλαίσιο της κατεστημένης επιστήμης το οποίο στηριζόταν πολύ στην πρακτικότητα των συνταγών. Οι πιο περιζήτητες συνταγές δεν ήταν οι πιο σπάνιες ή οι πιο εξωτικές αλλά οι πιο πρακτικές και εκείνες που ήταν δοκιμασμένα αποτελεσματικές. Ισχυρές γυναίκες της εποχής όπως η Κατερίνα Σφόρτσα και η Ισαβέλλα του Έστε εφάρμοζαν και αντάλλασσαν τέτοιου είδους συνταγές εκτεταμένα και προκειμένου να ικανοποιηθεί αυτή η έντονη ζήτηση για “μυστικά” πολλοί εκδότες είχαν ξεκινήσει την μαζική έκδοση διάφορων σχετικών βιβλίων που γίνονταν ανάρπαστα. Τα περισσότερα από αυτά, αν και περιείχαν συνταγές χρήσιμες σε άντρες και γυναίκες, απευθύνονταν κατά κύριο λόγο στις γυναίκες, κάτι που αντικατοπτρίζει και δυναμική αύξηση των γυναικών που διάβαζαν τέτοια βιβλία, εν μέρει λόγω της “διάχυσης” της επιστήμης στα λαϊκά στρώματα στα πλαίσια της Αναγέννησης και εν μέρει λόγω της επικράτησης της χρήσης της δημοτικής έναντι της λατινικής γλώσσας[1].
Επίσης, παρά το γεγονός ότι οι γυναίκες σπάνια έβρισκαν την ευκαιρία να γίνουν διάσημες αλχημίστριες καθώς η επίσημη οδός προς την επιστήμη ήταν συνήθως απαγορευμένη για αυτές, θεωρούνταν “αυθεντίες” σε ένα σωρό ιατρικά ζητήματα που είχαν να κάνουν με τον γυναικείο σώμα, την αναπαραγωγή και τη γονιμότητα. Η αλχημεία, μία κατά βάση “θηλυκή” επιστήμη που στηριζόταν σε τεχνικές και μεθόδους όπως ο βρασμός και η απόσταξη που θύμιζαν το νοικοκυριό και την μαγειρική, δύο παραδοσιακά “γυναικείες” ενασχολήσεις[7], και στηρίζονταν στην μυστικότητα των πρακτικών της ήταν φιλόξενο περιβάλλον για τα “μυστικά” του γυναικείου σώματος που, μέχρι την επικράτηση των αντρών στην ιατρική, θεωρούνταν απαγορευμένη γνώση που κατείχαν μόνο οι γυναίκες[1]. Χαρακτηριστικό είναι ότι κατά την διάρκεια του μεσαίωνα, παρά την σχεδόν παντελή έλλειψη γυναικείων κειμένων, αυθεντία στα ζητήματα γυναικολογίας θεωρούνταν ένα και μοναδικό κείμενο που είχε γράψει μία άλλη γυναίκα, η Τροτούλα. Γι΄ αυτόν τον λόγο η Ισαβέλλα Κορτέζε, μόνο και μόνο επειδή ήταν γυναίκα, αποκτούσε αυτόματα μεγαλύτερο κύρος από τους υπόλοιπους συγγραφείς της εποχής της.
Αμφισβητήσεις για την ταυτότητά της[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]
Ως το μοναδικό αλχημικό έργο από γυναίκα κατά τον 16ο αιώνα, τα “Μυστικά της Κυρίας Ισαβέλλα Κορτέζε” υπό μία έννοια αποτελούν μία ανωμαλία. Αν και γενικά είναι αποδεκτό ότι πρόκειται για ένα γυναικείο έργο[1], δεν ήταν λίγοι εκείνοι που υπέθεσαν πως η περίφημη “κυρία Ισαβέλλα Κορτέζε” δεν υπήρξε ποτέ αλλά ήταν ψευδώνυμο κάποιου άντρα, όπως για παράδειγμα ο Τζιρόλαμο Ρουσέλι που είχε γράψει διάφορα “βιβλία μυστικών” με διαφορετικά ψευδώνυμα. Ακόμα και το όνομα “Κορτέζε” (Cortese) για κάποιους ήταν περίεργο καθώς δεν ήταν καθόλου συνηθισμένο στην Ιταλία και ήταν αναγραμματισμός της λέξης “μυστικό” (secreto) ενώ έφερνε στο νου μια αριστοκρατική γυναίκα με εξουσία και κύρος όπως η Κατερίνα Σφόρτσα και η Ισαβέλλα του Έστε που ασκούσαν μεγάλη επιρροή στην κοινωνία της εποχής τους. Επίσης, σύγχρονοι αναλυτές έχουν δείξει ότι υπάρχουν πολλές ομοιότητες στο ύφος και στον τρόπο γραφής ανάμεσα στα “Μυστικά της Κυρίας Ισαβέλλα Κορτέζε) και σε διάφορα άλλα “βιβλία μυστικών” που είχαν γράψει άντρες. Δεν θα ήταν περίεργο αν κάποιος άντρας είχε επιλέξει να χρησιμοποιήσει ένα γυναικείο ψευδώνυμο προκειμένου να εκμεταλλευθεί το κύρος της “γυναικείας αυθεντίας” για να προωθήσει τις πωλήσεις του βιβλίου του.
Όμως όλες αυτές οι υποθέσεις παρουσιάζουν το ίδιο χαρακτηριστικό με κάθε άλλη αμφισβήτηση γνησιότητας: δεν μπορούν ούτε να αποδειχθούν αλλά ούτε και να διαψευσθούν. Άλλωστε έχουν υπάρξει αμέτρητες φορές στο παρελθόν όπου έργα γυναικών έχουν αμφισβητηθεί και έχουν παρουσιασθεί ως έργα αντρών, κάτι που ήταν σχεδόν ο κανόνας κατά την αρχαιότητα και πολύ διαδεδομένο κατά τον μεσαίωνα[8]. Συχνά ήταν οι ίδιες οι γυναίκες που χρησιμοποιούσαν αντρικά ψευδώνυμα ή που παρουσίαζαν τα έργα τους ως έργα κάποιων αντρών συγγενών τους προκειμένου να καταφέρουν να ξεπεράσουν τα εμπόδια που παραδοσιακά έθετε το επιστημονικό και πνευματικό κατεστημένο στην γυναικεία διανόηση[8]. Κάποιες άλλες φορές πάλι οι γυναίκες αποδεδειγμένα[5] έγραφαν με το δικό τους όνομα, όπως η Μαρί Μερντράκ, παρά τις συνέπειες που μπορεί να αντιμετώπιζαν[1], γεγονός που καθιστά τα σποραδικά βιβλία από γυναίκες συγγραφείς μια όχι και τόσο μεγάλη ιδιαιτερότητα. Στην περίπτωση των γυναικών συγγραφέων τα πράγματα δεν ήταν ποτέ απλά.
Επίσης, οι τυχόν ομοιότητες ανάμεσα στα “βιβλία μυστικών” που κυκλοφορούσαν εκείνη την εποχή δεν αποτελεί κατ΄ ανάγκη απόδειξη ότι οι συγγραφείς ήταν ίδιοι καθώς τα αλχημικά βιβλία γράφονταν με έναν συγκεκριμένο τρόπο που για τους αναγνώστες, και ειδικά για τις γυναίκες που εξασκούσαν την αλχημεία, ήταν ιδιαίτερα οικείος[9]. Πολλά από τα βιβλία αυτά περιείχαν συντομογραφίες ή σύμβολα ή παρέλειπαν συγκεκριμένες δοσολογίες, γεγονός που, στα πλαίσια της αλχημική μυστικότητας, τα καθιστούσε δυσνόητα για τον αρχάριο αναγνώστη, αλλά που ήταν εξαιρετικά προσβάσιμα σε όσους ασχολούνταν με την αλχημεία. Δεν είναι τυχαίο, λοιπόν, που τα βιβλία μαγειρικής που κυκλοφορούσαν στην Ευρώπη (και ιδιαίτερα στην Αγγλία) του 16ου και του 17ου αιώνα, που κατά κύριο λόγο -αν όχι αποκλειστικά- απευθύνονταν σε γυναίκες, ήταν γραμμένα με τον ίδιο “αποκρυφιστικό” τρόπο.[1] Ας μην ξεχνάμε ότι “Τα Μυστικά της Κυρίας Ισαβέλλα Κορτέζε” περιέχουν την οδηγία στον αναγνώστη να επιλέξει “τον κατάλληλο και αξιόπιστο βοηθό” για τα πειράματα, κάτι που συναντάμε και στο αλχημικό βιβλίο της Κατερίνα Σφόρτσα, τα “Πειράματα”[1]. Αυτό το γεγονός δεν αποδεικνύει απαραίτητα ότι ο συγγραφέας ήταν γυναίκα, αλλά αποδεικνύει ότι τα “βιβλία μυστικών” της εποχής γράφονταν με έναν συγκεκριμένο τρόπο που δεν επέτρεπε μεγάλο βαθμό έκφρασης και πρωτοτυπίας, κάτι που κάνει την διαφοροποίηση και αναγνώριση του συγγραφέα εξαιρετικά δυσχερή.
Ανεξάρτητα, όμως, από το αν η Ισαβέλλα Κορτέζε υπήρξε πραγματικά και αν ήταν γυναίκα ή όχι, μόνο το γεγονός ότι ως συγγραφέας του βιβλίου εμφανίστηκε μία γυναίκα, αποκαλύπτει τον βαθμό ενδιαφέροντος και ενασχόλησης των γυναικών με την αλχημεία καθώς και την προστιθέμενη αξία που θεωρούνταν ότι προσέφεραν εκείνες στην αλχημική επιστήμη ως φορείς “γυναικείων μυστικών γνώσεων”. Για την ακρίβεια, ο συσχετισμός των γυναικών με τη νεοεμφανιζόμενη “νέα” επιστήμη που έφερνε η Αναγέννηση, δηλαδή την εμπειρική και πρακτική επιστήμη που μπορούσε να αποδειχθεί πειραματικά, ήταν τέτοιος που η φυσική επιστήμη και η συμμετοχή των γυναικών σε αυτή χρησιμοποιήθηκε σε πολλά κείμενα της εποχής, όπως εκείνα της Λουκρέτσια Μαρινέλα και της Μοντεράτα Φόντε, ως επιχείρημα σχετικά με τις ικανότητες και την θέση της γυναίκας στη νέα, αναγεννησιακή κοινωνία που ξημέρωνε[1].
Παραπομπές[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]
- ↑ 1,0 1,1 1,2 1,3 1,4 1,5 1,6 1,7 1,8 Ray, Meredith K., (2015). Daughters of alchemy : women and scientific culture in early modern Italy. Cambridge, Massachusetts: Harvard University Press. ISBN 0674504232. 905902839.
- ↑ 2,0 2,1 «Siglo XVI - Isabella Cortese». mujeresquehacenlahistoria.blogspot.gr (στα Ισπανικά). Ανακτήθηκε στις 7 Ιανουαρίου 2018.
- ↑ 3,0 3,1 3,2 Maury., Robin, Diana· Larsen, Anne R. (2007). Encyclopedia of women in the Renaissance : Italy, France, and England. Santa Barbara, Calif.: ABC-CLIO. ISBN 1851097775. 659807037.
- ↑ Bell, Rudolph M. (1999). How to do it : guides to good living for Renaissance Italians. Chicago: University of Chicago Press. ISBN 0226042006. 615635614.
- ↑ 5,0 5,1 5,2 Bruce, Moran Τ. (2005). Distilling knowledge : alchemy, chemistry, and the scientific revolution. Cambridge, Mass.: Harvard University Press. ISBN 0674014952. 438723717.
- ↑ Rogers, Mary· Tinagli, Paola (2005). Women in Italy, 1350-1650 : ideals and realities : a sourcebook. Manchester: Manchester University Press. ISBN 0719072085. 64571388.
- ↑ Long, Kathleen P., (2010). Gender and scientific discourse in early modern culture. Farnham, Surrey, England: Ashgate. ISBN 9780754697633. 754773649.
- ↑ 8,0 8,1 Wertheim, Margaret (1998). Το Παντελόνι του Πυθαγόρα. Αθήνα: Π. Τραυλός - Ε Κωσταράκη. ISBN 9607122879. 880489574.
- ↑ Leemans, Annemie D.G. (στα αγγλικά). Selling Secrets: a Case Study of the "Secreti della signora Isabella Cortese" (1561). https://www.academia.edu/13542717/Selling_Secrets_a_Case_Study_of_the_Secreti_della_signora_Isabella_Cortese_1561_.
Εξωτερικοί σύνδεσμοι[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]
- I secreti della signora Isabella Cortese(στα Ιταλικά)
|