Εντισόν Ντενίσοφ

Εντισόν Ντενίσοφ
Γενικές πληροφορίες
Γέννηση	6  Απριλίου 1929 Τομσκ
Θάνατος	24  Νοεμβρίου 1996 Παρίσι
Τόπος ταφής	Σαιν-Μαντέ
Χώρα πολιτογράφησης	Ένωση Σοβιετικών Σοσιαλιστικών Δημοκρατιών Ρωσία
Εκπαίδευση και γλώσσες
Ομιλούμενες γλώσσες	Ρωσικά Γαλλικά
Σπουδές	Κρατικό Πανεπιστήμιο του Τομσκ (1946–1951) Ωδείο της Μόσχας (1951–1956)
Πληροφορίες ασχολίας
Ιδιότητα	συνθέτης μουσικολόγος διδάσκων πανεπιστημίου συνθέτης μουσικών θεμάτων για κινηματογραφικές ταινίες μαθηματικός
Εργοδότης	Ωδείο της Μόσχας
Αξιοσημείωτο έργο	L'écume des jours
Αξιώματα και βραβεύσεις
Βραβεύσεις	Καλλιτέχνης του Λαού της Ρωσικής Ομοσπονδίας Αξιόλογος καλλιτέχνης της Ρωσικής Σοβιετικής Ομοσπονδιακής Σοσιαλιστικής Δημοκρατίας Λεγεώνα της Τιμής Διοικητής του Τάγματος των Τεχνών και των Γραμμάτων
Σχετικά πολυμέσα

Ο Εντισόν Βασίλιεβιτς Ντενίσοφ (ρωσικά: Эдисон Васильевич Денисов‎‎, 6 Απριλίου 1929 – 24 Νοεμβρίου 1996) ήταν Ρώσος Σοβιετικός συνθέτης της λεγόμενης «αντικολλεκτιβιστικής», «εναλλακτικής» ή «αντικονφορμιστικής» σοβιετικής μουσικής.

Βιογραφικά στοιχεία

Το σπίτι όπου γεννήθηκε ο Ντενίσοφ στο Τομσκ.

Ο Ντενίσοφ γεννήθηκε στο Τομσκ της Σιβηρίας και ήταν γιος του ραδιοφυσικού Βασίλη Ντενίσοφ, ο οποίος του έδωσε το πολύ ασυνήθιστο βαφτιστικό όνομα «Εντισόν» για να τιμήσει τον εφευρέτη Τόμας Έντισον. Ο μικρός Εντισόν άρχισε να σπουδάζει μαθηματικά προτού αποφασίσει να περάσει τη ζωή του συνθέτοντας μουσική, μία απόφαση που υποστηρίχθηκε ενθουσιωδώς από τον Ντμίτρι Σοστακόβιτς, ο οποίος του παρέδωσε και μαθήματα στη σύνθεση.

Από το 1951 μέχρι το 1956 ο Ντενίσοφ σπούδασε σύνθεση στο Ωδείο της Μόσχας. Καθηγητής του στη σύνθεση ήταν ο Βισαριόν Σεμπαλίν, στην ενορχήστρωση ο Νικολάι Ράκοφ, στην ανάλυση ο Βικτόρ Ζούκερμαν και στο πιάνο ο Βλαντίμιρ Μπέλοφ. Από το 1956 μέχρι το 1959 ο Ντενίσοφ συνέθεσε την τρίπρακτη όπερα Иван-солдат («Στρατιώτης Ιβάν»), βασισμένη σε ρωσικά παραδοσιακά παραμύθια.

Ο νέος συνθέτης άρχισε να μελετά τη μουσική συνθετών όπως οι Μάλερ και Ντεμπυσσύ, αλλά και οι Πιερ Μπουλέζ και Καρλχάιντς Στοκχάουζεν. Συνέγραψε μια σειρά άρθρων που έδιναν μία λεπτομερή ανάλυση διαφορετικών πλευρών των σύγχρονων τεχνικών στη σύνθεση, ενώ ταυτοχρόνως πειραματιζόταν ενεργά ως συνθέτης, επιχειρώντας να χαράξει τον δικό του δρόμο. Μετά την αποφοίτησή του, ο Ντενίσοφ δίδαξε ενορχήστρωση και αργότερα σύνθεση στο Ωδείο της Μόσχας. Μεταξύ των μαθητών του εκεί συγκαταλέγονταν οι συνθέτες Ντμίτρι Ν. Σμιρνόφ, Ελένα Φίρσοβα, Βλαντίμιρ Ταρνοπόλσκυ, Γιούρι Κασπάροφ και Αλεξάντερ Στσετίνσκυ.

Το 1979 ο Ντενίσοφ έπεσε στη δυσμένεια του σοβιετικού καθεστώτος ως ένας από τους «Επτά του Χρένικοφ». που αποκηρύχθηκαν από το 6ο Συνέδριο της Ενώσεως Σοβιετικών Συνθετών για μη εγκεκριμένη συμμετοχή σε κάποια φεστιβάλ σοβιετικής μουσικής που έγιναν σε δυτικές χώρες. Μετά την αλλαγή του καθεστώτος, ο συνθέτης ηγήθηκε της επανασυσταθείσας το 1990 Ενώσεως για τη Σύγχρονη Μουσική. Ο Ντενίσοφ εγκαταστάθηκε αργότερα στη Γαλλία. Μετά από ένα σοβαρό τροχαίο ατύχημα το καλοκαίρι του 1994 και μακρά ασθένεια, απεβίωσε σε νοσοκομείο στο Παρίσι σε ηλικία 67 ετών. Από τους δύο γάμους του είχε δύο κόρες.

Μουσική

Ο κύκλος για σοπράνο και σύνολο δωματίου Le soleil des Incas (1964), που μελοποίησε τα ποιήματα της Γκαμπριέλα Μιστράλ και ήταν αφιερωμένος στον Πιερ Μπουλέζ, χάρισε στον Εντισόν Ντενίσοφ διεθνή αναγνώριση. Αυτό συνέβη μετά από μία σειρά επιτυχημένων εκτελέσεων του έργου στο Ντάρμστατ και στο Παρίσι το 1965. Η σύνθεση άρεσε στον Ίγκορ Στραβίνσκι, που ανεκάλυψε το «αξιοσημείωτο ταλέντο» του δημιουργού της. Ωστόσο, επικρίθηκε από την Ένωση Σοβιετικών Συνθετών για τις «δυτικές επιρροές» της, τον «ακαδημαϊσμό αντί δημιουργικότητας» και «ολική ελευθερία του συνθέτη» (Τ. Χρένικοφ). Κατόπιν αυτού, οι εκτελέσεις των έργων του Ντενίσοφ απαγορεύονταν συχνά στη Σοβιετική Ένωση.

Αργότερα ο συνθέτης έγραψε ένα κοντσέρτο για φλάουτο για την Ωρέλ Νικολέ, ένα κοντσέρτο για βιολί για τον Γκιντόν Κρέμερ, και έργα για τον ομποΐστα Χάιντς Χόλιγκερ, τον κλαρινετίστα Έντουαρντ Μπρούνερ και για τον σαξοφωνίστα Ζαν-Μαρί Λοντέξ (μία σονάτα για άλτο σαξόφωνο και πιάνο που έγινε πολύ δημοφιλής στους σαξοφωνίστες γενικά). Το νηφάλιο αλλά εντυπωσιακό Ρέκβιεμ που συνέθεσε ο Ντενίσοφ, με ένα πολύγλωσσο κείμενο (στην αγγλική, τη γαλλική, τη γερμανική και τη λατινική γλώσσα) γνώρισε την παγκόσμια πρεμιέρα του στο Αμβούργο το 1980. Μεταξύ των μεγαλύτερων έργων του είναι και οι όπερες L'écume des jours (1981, βασισμένη στο ομώνυμο μυθιστόρημα του Μπορίς Βιάν) και Quatre Filles (1986, για τον Πάμπλο Πικάσο), καθώς και το μπαλέτο Confession με έμπνευση το έργο του Αλφρέ ντε Μυσσέ.

Τιμητικές διακρίσεις

• Τιτλος του Λαϊκού Καλλιτέχνη της Ρωσικής Ομοσπονδίας
• Τιτλος του «Αξίου Καλλιτέχνη» της Σ.Ο.Σ.Δ. Ρωσίας
• Ιππότης της Λεγεώνας της Τιμής
• Παράσημο του Τάγματος Τεχνών και Γραμμάτων του Υπουργείου Πολιτισμού της Γαλλίας

Επιλεγμένες συνθέσεις

• 1956-1959: Στρατιώτης Ιβάν (Иван-солдат), όπερα σε τρεις πράξεις, βασισμένη σε θέματα από ρωσικά παραμύθια
• 1960: Σονάτα για φλάουτο και πιάνο
• 1964: Le soleil des Incas («Ο Ήλιος των Ίνκας»), σε ποίηση της Γκαμπριέλα Μιστράλ, για σοπράνο, φλάουτο, όμποε, αγγλικό κόρνο, τρομπέτα, δύο πιάνα, κρουστά, βιολί και βιολοντσέλο
• 1964: Ιταλικά τραγούδια, σε στίχους Αλεξάντρ Μπλοκ, για σοπράνο, φλάουτο, κόρνο, βιολί και τσέμπαλο
• 1966: Les pleurs («Θρήνοι»), ρωσικά δημοτικά τραγούδια, για σοπράνο, πιάνο και τρία κρουστά
• 1968: Ωδή (στη μνήμη Τσε Γκεβάρα) για κλαρίνο, πιάνο και κρουστά
• 1968: Musique Romantique («Ρομαντική μουσική») για όμποε, άρπα και τρίο εγχόρδων
• 1968: Φθινόπωρο (Осень), σε ποίηση Βελιμίρ Χλέμπνικωφ για δεκατρείς σόλο φωνές
• 1969: σύνθεση για τρίο εγχόρδων
• 1969: σύνθεση για κουιντέτο εγχόρδων
• 1969: Σιλουέτες για φλάουτο, δύο πιάνα και κρουστά
• 1969: Chant des Oiseaux (Пение птиц, «Τραγούδι πουλιών») για προετοιμασμένο πιάνο (ή τσέμπαλο) και μαγνητοφωνημένο τραγούδι πουλιών
• 1969: DSCH για κλαρίνο, τρομπόνι, βιολοντσέλο και πιάνο
• 1969: Το τραγούδι των πουλιών για φωτοηλεκτρικό συνθεσάιζερ ANS
• 1970: Δύο τραγούδια, σε ποίηση του Ιβάν Μπούνιν, για σοπράνο και πιάνο
• 1970: Peinture (Ζωγραφιά) για ορχήστρα
• 1970: Σονάτα για σαξόφωνο and piano
• 1971: Τρίο πιάνο
• 1972: Κοντσέρτο για βιολοντσέλο
• 1973 La vie en rouge («Η ζωή στο κόκκινο»), σε κείμενο του Boris Vian, για σόλο φωνή, φλάουτο, κλαρίνο, βιολί, βιολοντσέλο, πιάνο και κρουστά
• 1974: Κοντσέρτο για πιάνο
• 1974: Signes en blanc (Знаки на белом, «Αναστεναγμοί σε λευκό») για πιάνο
• 1975: Κοντσέρτο για φλάουτο
• 1977: Κοντσέρτο για βιολί
• 1977: Concerto Piccolo για σαξόφωνο και 6 κρουστά
• 1980: Requiem, σε κείμενα ακολουθιών και ποίηση Φραντίσκο Τάνζερ, για σοπράνο, τενόρο, μικτή χορωδία και ορχήστρα
• 1981: L'écume des jours (Пена дней, «Ο αφρός των ημερών»), με βάση το ομώνυμο μυθιστόρημα του Μπορίς Βιάν
• 1982: Tod ist ein langer Schlaf (Смерть—это долгий сон, «Ο θάνατος είναι ένας μακρός ύπνος»), παραλλαγές στον Κανόνα για βιολοντσέλο και ορχήστρα του Χάυδν
• 1982: Συμφωνία Δωματίου No. 1
• 1982: Κοντσέρτο για φαγκότο, βιολοντσέλο και ορχήστρα
• 1983: Πέντε σπουδές για σόλο φαγκότο
• 1984: Confession (Исповедь), μπαλέτο σε τρεις πράξεις, βασισμένο στο έργο του Αλφρέ ντε Μυσσέ
• 1985: Τρεις εικόνες του Πάουλ Κλέε για βιόλα, όμποε, κόρνο, πιάνο, βιμπραφόν και κοντραμπάσο
• 1986: Quatre Filles (Четыре девушки, «Τα τέσσερα κορίτσια»), όπερα σε μία πράξη, εμπνευσμένη από τον Πάμπλο Πικάσο
• 1986: Κοντσέρτο για βιόλα
• 1986: Κοντσέρτο για όμποε
• 1987: Συμφωνία No. 1
• 1987: Κουιντέτο με κλαρινέτο
• 1989: Κοντσέρτο για κλαρινέτο
• 1989: Τέσσερα ποιήματα του Ζεράρ ντε Νερβάλ, για φωνή, φλάουτο και πιάνο
• 1991: Κοντσέρτο για κιθάρα
• 1992: Ιστορία της ζωής και του θανάτου του Κυρίου Ημών Ιησού Χριστού σύμφωνα με τον Ευαγγελιστή Ματθαίο, για βαθύφωνο, τενόρο, χορωδία και ορχήστρα
• 1993: Σονάτα για κλαρινέτο και πιάνο
• 1993: Κοντσέρτο για φλάουτο, βιμπραφόν, τσέμπαλο και ορχήστρα εγχόρδων
• 1993: Ολοκλήρωση της όπερας του Ντεμπυσσύ Rodrigue et Chimène
• 1994: Συμφωνία Δωματίου No. 2
• 1994: Σονάτα για άλτο σαξόφωνο και βιολοντσέλο
• 1995: Πρωινό όνειρο, μελοποίηση επτά ποιημάτων της Ρόζα Αουσλέντερ για σοπράνο, μικτή χορωδία και ορχήστρα
• 1995: Χορωδιακά για τη Μήδεια, για χορωδία και σύνολο
• 1995: Ολοκλήρωση της όπερας-ορατορίου του Σούμπερτ Lazarus oder Die Feier der Auferstehung (Лазарь и торжество Воскрешения), D689
• 1995: Τρίο για φλάουτο, φαγκότο και πιάνο
• 1995: Des ténèbres à la lumière («Από το σκοτάδι στο φως») για ακορντεόν, εκδ. στο Παρίσι το 1996. Διάρκεια 15 λεπτά.
• 1996: Συμφωνία No. 2
• 1996: Τρεις καντέντσες για το Κοντσέρτο για φλάουτο και άρπα του Μότσαρτ
• 1996: Σονάτα για δύο φλάουτα
• 1996: Κοντσέρτο για φλάουτο και κλαρινέτο με ορχήστρα
• 1996: Femme et oiseaux («Η γυναίκα και τα πουλιά»), φόρος τιμής στον Ζουάν Μιρό, για πιάνο, κουαρτέτο εγχόρδων και κουαρτέτο ξύλινων πνευστών
• 1996: Avant le coucher du soleil για άλτο φλάουτο και βιμπραφόν (το τελευταίο του έργο, ολοκληρώθηκε στις 16 Αυγούστου 1996)

Πηγές

• Yuri Kholopov & Valeria Tsenova: Edison Denisov, Harwood Academic publ., 1995
• Yuri Kholopov & Valeria Tsenova: Edison Denisov - The Russian Voice in European New Music, εκδ. Kuhn, Βερολίνο 2002
• Ekaterina Kouprovskaia: Edison Denisov, μονογραφία, Aedam Musicae, 2017
• Brian Luce: Light from Behind the Iron Curtain: Anti-Collectivist Style in Edison Denisov's "Quatre Pièces pour Flûte et Piano", UMI, Ann Arbor 2000
• Peter Schmelz: Listening, Memory, and the Thaw: Unofficial Music and Society in the Soviet Union, 1956-1974, διδακτορική διατριβή, Πανεπιστήμιο της Καλιφόρνια (επιβλέπων Richard Taruskin), 2002
• Peter Schmelz: Such Freedom, If Only Musical, Oxford University Press, 2009

Εξωτερικοί σύνδεσμοι

• Βιογραφικά στοιχεία (στη γερμανική)
• Σημειώσεις για τον συνθέτη
• Βιοεργογραφία (στη γαλλική)
• Dmitri Smirnov: «Ε. Ντενίσοφ - συνθέτης του φωτός», περιοδικό Classical Music, 22 Απριλίου 1995
• Συνέντευξη στον Ρομάν Γιακούμπ τον Ιούλιο του 1988
• Συνέντευξη στον Bruce Duffie, 16 Μαΐου 1991
• «Edison Denisov, ο οικογενειακός φίλος», της Natalia Bondy