Τέσσερεις γιοι του Ώρου

Οι τέσσερεις γιοι του Ώρου (από αριστερά): Ιμσέτ, Ντουαμουτέφ, Χαπί, Κεμπεχσενούφ.

Οι τέσσερεις γιοι του Ώρου ήταν μια ομάδα τεσσάρων θεών της Αρχαίας Αιγυπτιακής θρησκείας, που ουσιαστικά ήταν η προσωποποίηση των τεσσάρων κανωπικών αγγείων, τα οποία συνόδευαν τον νεκρό (μούμια). Καθώς η καρδιά θεωρούνταν από τους Αρχαίους Αιγυπτίους ως η έδρα της ψυχής, την αφήναν μέσα στο σώμα. Ο εγκέφαλος θεωρούνταν μόνο ότι παράγει τη βλέννα, οπότε τον υγροποιούσαν, τον αφαιρούσαν και τον πετούσαν. Αυτό άφηνε από τα εσωτερικά όργανα το στομάχι (και το λεπτό έντερο), το συκώτι, το μεγάλο έντερο, και τους πνεύμονες, τα οποία ταριχευόταν και αποθηκευόταν, κάθε όργανο σε ξεχωριστό αγγείο. Υπήρξαν περίοδοι κατά τις οποίες υπήρχε παρέκκλιση από την παραπάνω διαδικασία: κατά την 21η Δυναστεία, ταρίχευαν και τύλιγαν με ύφασμα τα εσωτερικά όργανα και τα ξαναέβαζαν μέσα στο σώμα, ενώ τα κανωπικά αγγεία παρέμεναν μόνο ως συμβολικά αντικείμενα ταφής.

Την παλαιότερη αναφορά στους γιους του Ώρου τη συναντάμε στα Κείμενα των Πυραμίδων, όπου περιγράφονται ως φίλοι του βασιλιά, καθώς τον βοηθούσαν να ανεβεί στον ουρανό, και συγκεκριμένα στην ανατολική πλευρά, σαν σκάλες. Συγκεκριμένα η σύνδεσή τους με τον Ώρο έρχεται από την περίοδο του Παλαιού βασιλείου όπου θεωρούνταν όχι μόνο ως γιοι του, αλλά και ως ψυχές του. Καθώς ο βασιλιάς, ή Φαραώ, θεωρούνταν η ενσάρκωση, ή υπό την προστασία ειδικά του Ώρου, αυτά τα μέρη του νεκρού Φαραώ, συνολικά με το όνομα Όσιρις, θεωρούνταν ως μέρη του Ώρου, ή αλλιώς ως παιδιά του. Με αυτόν τον τρόπο η θνητή ενσάρκωση του Φαραώ γινόταν ο ουράνιος Όσιρις που αναγεννιόταν, καθώς η ψυχή του ανέβαινε στο ουράνιο βασίλειο, και ενσαρκωνόταν κατόπιν στον επόμενο Φαραώ, συνεχίζοντας έτσι τη θεϊκή καταγωγή / ιδιότητα που αποδιδόταν στους Φαραώ.

Καθώς πατέρας τους ήταν ο Ώρος, η Ίσιδα που ήταν η σύζυγος του Ώρου στην πρώιμη Αιγυπτιακή μυθολογία, ήταν η μητέρα τους. Όμως, στις ταφικές τελετουργίες κάθε γιος (ο οποίος προστάτευε συγκεκριμένο όργανο του βασιλιά), προστατευόταν από μία διαφορετική θεότητα ο καθένας. Καθώς ήταν γιοι, προστατευόταν από θεότητες, κατά τη δυϊκότητα αρσενικό / θηλυκό.

• Ιμσέτ ανθρώπινη μορφή, προστάτευε το συκώτι και προστατευόταν από την Ίσιδα.
• Χαπί μορφή μπαμπουϊνου, προστάτευε τους πνεύμονες και προστατευόταν από τη Νέφθυ.
• Ντουαμουτέφ μορφή τσακαλιού, προστάτευε το στομάχι και προστατευόταν από τη Νηίθ.
• Κεμπεχσενούφ μορφή γερακιού, προστάτευε το έντερο και προστατευόταν από τη Σελκέτ.

Η απεικόνιση των τεσσάρων γιων του Ώρου στα φέρετρα του Μέσου βασιλείου έχουν τον Ιμσέτ και τον Ντουαμουτέφ στην ανατολική πλευρά του φέρετρου, και τον Χαπί και Κεμπεχσενούφ στη δυτική. Η ανατολική πλευρά ήταν διακοσμημένη με δύο μάτια, και η μούμια ήταν στο πλευρό της ώστε να κοιτάει την ανατολή και τον ανατέλλοντα ήλιο, οπότε κάποιες φορές η πλευρά αυτή αναφέρεται ως η μπροστινή. Η γιοι του Ώρου επίσης συνδέθηκαν με τα τέσσερα σημεία του ορίζοντα, με τον Χαπί για τον βορρά, τον Ιμσέτ για τον νότο, τον Ντουαμουτέφ για την ανατολή, και τον Κεμπεχσενούφ για τη δύση.

Μέχρι το τέλος της 18ης Δυναστείας τα κανωπικά αγγεία είχαν το κεφάλι του βασιλιά, αλλά αργότερα (τα πώματά τους) είχαν κεφάλια ζώου. Επιγραφές σε φέρετρα και σαρκοφάγους από προηγούμενες περιόδους τα απεικονίζουν επίσης σε μορφή ζώου.

Χαπί

Για τον Θεό του Νείλου, δείτε: Χαπί (Θεός του Νείλου).

Χαπί σε ιερογλυφικά

Ο Χαπί (επίσης Χαπύ), με κεφάλι μπαμπουίνου ήταν ο γιος του Ώρου που προστάτευε τους πνεύμονες του νεκρού και με σειρά του προστατευόταν από τη θεότητα Νέφθυ. Η γραφή του ονόματός του περιλαμβάνει ένα ιερογλυφικό που θεωρείται ότι συνδέεται με πλεύση πλοίου, αν και η ακριβής σημασία του δεν είναι βέβαιη. Γι' αυτόν τον λόγο κάποιες φορές συνδέεεται με τη ναυσιπλοΐα, αν και προγενέστερες αναφορές τον ονομάζουν "ο μεγάλος δρομέας": "Είσαι ο μεγάλος δρομέας. Έλα, για να ενωθείς με τον πατέρα μου (όνομα του νεκρού Φαραώ) και να μην είσαι μακριά από το όνομά σου Χαπί, γιατί είσαι το πιο σημαντικό από τα παιδιά μου-έτσι λέει ο Ώρος" (Ξόρκι 521, Κείμενα των Σαρκοφάγων).

Στο Ξόρκι 151 του Βιβλίου των Νεκρών δίνονται στον Χαπί να πει τα παρακάτω λόγια: "Ήρθα για να είμαι η προστασία σου. Έδεσα το κεφάλι και τα μέλη σου για σένα. Κατατρόπωσα τους εχθρούς υποτάσσοντάς τους σε σένα, και σου έδωσα το κεφάλι σου για την αιωνιότητα".

Στο Ξόρκι 148 όλοι οι γιοι του Ώρου, -που χαρακτηρίζονται σαν οι τέσσερεις πυλώνες του Shu (θεός-προσωποποίηση του αέρα)-, σχετίζονται με τα τέσσερα σημεία του ορίζοντα, με τον Χαπί να αντιστοιχεί στον βορρά.

Ιμσέτ

Ιμσέτ, σε ιερογλυφικά

Ο Ιμσέτ, ή Ιμσέτυ, ή Ιμσέτι, με την ανθρώπινη μορφή, ήταν ο γιος του Ώρου που προστάτευε το συκώτι και προστατευόταν από τη θεά Ίσιδα. Ο ρόλος του απ' ό, τι φαίνεται ήταν να βοηθήσει στην αναβίωση του νεκρού σώματος, καθώς ζητείται από αυτόν να το σηκώσει με τον Ώρο: "Έχεις έρθει στον (όνομα του νεκρού Φαραώ). Φέρε τον εαυτό σου σε αυτόν και σήκωσέ τον απάνω, μην απομακρυνθείς από κοντά του, (και από τον) (όνομα του νεκρού Φαραώ), στο όνομά σου που είναι Ιμσέτ".

Σήκωσε σημαίνει να ενεργοποιήσεις, άρα καθώς μιλάμε για νεκρό, να δώσεις ζωή, να αναστήσεις. Στο Ξόρκι 151 του Βιβλίου των Νεκρών δίνονται στον Χαπί να πει τα λόγια: "Είμαι ο γιος σου, Όσιρι, ήρθα για να είμαι η προστασία σου. Δυνάμωσα τη μακροβιότητα του Οίκου σου. Όπως ο Πτα υπαγορεύει σε συμφωνία με αυτό που ο ίδιος ο Ρα υπαγορεύει". Πάλι έχουμε το θέμα τις αναγέννησης και της αναβίωσης υπό την έννοια της ευημερίας και μακροημέρευσης του Οίκου του Φαραώ. Αυτό δε, το κάνει με την εξουσία δύο Θεών της ζωής και της δημιουργίας τον Πτα και τον Ρα.

Ο Ιμσέτ αντιστοιχεί στον νότο (βλ. παραπάνω στην αναφορά στο Ξόρκι 148).

Ντουαμουτέφ

or

Ντουαμουτέφ σε ιερογλυφικά

Ο Ντουαμουτέφ, ο γιος του Ώρου με το κεφάλι τσακαλιού, προστάτευε το στομάχι του νεκρού και με τη σειρά του τον προστάτευε η θεά Νηίθ. Ο ρόλος ήταν να λατρεύει τον (θεοποιημένο) νεκρό Φαραώ, καθώς το όνομά του σημαίνει στην κυριολεξία "αυτός που λατρεύει τη μητέρα του". Στα Κείμενα των Σαρκοφάγων ο Ώρος τον καλεί, "Έλα και λάτρεψε τον πατέρα μου (όνομα νεκρού Φαραώ) για μένα, όπως λάτρεψες τη μητέρα μου Ίσιδα στο όνομά σου Ντουαμουτέφ".

Η Ίσιδα έχει διττό ρόλο. Όχι μόνο είναι η σύζυγος του Όσιρι και μητέρα του Ώρου, αλλά είναι και η σύζυγος του Γηραιού Ώρου και έτσι μητέρα των γιων του Ώρου. Αυτή η αμφισημία ενισχύεται όταν ο Ντουαμουτέφ αποκαλεί τον Όσιρι, αντί για τον Ώρο, ως πατέρα του, αν και οι όροι αυτοί είχαν ευρύτερη έννοια, με το "πατέρας" να μπορεί να χρησιμοποιηθεί γενικά ως "πρόγονος", και το "γιος" γενικά σαν "απόγονος". Στο Ξόρκι 151 ο Ντουαμουτέφ έχει να πει τα λόγια: "Έχω έρθει να σώσω τον πατέρα Όσιρι από τον φονέα του".

Το κείμενο δεν διευκρινίζει ποιος μπορεί να σκότωσε τον Όσιρι, αλλά υπάρχουν πιθανότητες. Η προφανής είναι ο Σετ, ο αδελφός και φονέας του Όσιρι. Με κάποιο τρόπο ο γιος που λατρεύει τη μητέρα του Ίσιδα μπορεί να βοηθήσει να νικηθεί ο Σετ. Η άλλη πιθανότητα είναι ο Άπωφις, ο δαίμονας-φίδι που εμποδίζει το ταξίδι (διαδρομή στον ουρανό) του Ήλιου, και κατά συνέπεια την ανάσταση του Όσιρι. Σε κάθε περίπτωση, ο Ντουαμουτέφ με τη λατρεία του προς την Ίσιδα έχει τη δύναμη να προστατέψει τον νεκρό από το κακό.

Ο Ντουαμουτέφ ήταν ένας από τους τέσσερεις πυλώνες του Shu, και αντιπροσώπευε την ανατολή.

Κεμπεχσενούφ

Κεμπεχσενούφ σε ιερογλυφικά

Ο Κεμπεχσενούφ, ή Κεμπεχσενουέφ, ήταν ο γιος του Ώρου με το κεφάλι γερακιού, προστάτης του εντέρου. Προστατευόταν από τη θεά Σελκέτ. Ο ρόλος του ήταν να δροσίζει τον νεκρό, καθώς το όνομά του σημαίνει στην κυριολεξία "αυτός που δροσίζει τα αδέλφια του". Ο Ώρος τον προστάζει: "Έλα και δρόσισε τον πατέρα μου. Φέρε τον εαυτό σου σε αυτόν στον όνομά σου Κεμπεχσενούφ. Έχεις έρθει για τον δροσίσεις με την παρουσία σου...".

Η σπονδή ή το πλύσιμο με νερό ήταν παραδοσιακός τρόπος λατρείας στην Αρχαία Αίγυπτο. Υπάρχουν πολλές απεικονίσεις Φαραώ να προσφέρουν σπονδή στους θεούς. Tο τελετουργικό έχει διττή σημασία, τον εξαγνισμό-κάθαρση, και την αναζωογόνηση.

Αφού ο Σετ σκότωσε τον Όσιρι, έκοψε το σώμα του σε 14 κομμάτια και τα σκόρπισε στο Δέλτα του Νείλου. Η καταστροφή του θνητού σώματος αποτελούσε ανάθεμα για τους Αρχαίους Αιγυπτίους, και η λειτουργία που επιτελεί ο Κεμπεχσενούφ για το νεκρό είναι να μαζεύει τα κομμάτια του ώστε να διατηρηθούν όπως πρέπει. Στο Ξόρκι 151 λέει τα παρακάτω λόγια: "Είμαι ο γιος σου, Όσιρι, ήρθα για να είμαι προστάτης σου. Ένωσα τα κόκκαλά σου για σένα, συναρμολόγησα τα μέλη σου. Σου έφερα την καρδιά σου, και την έβαλα για σένα μέσα στο σώμα σου".

Ο Κεμπεχσενούφ ήταν ο θεός που αντιπροσώπευε τη δύση.

Μπαμπουίνος, Τσακάλι, Γεράκι και Άνθρωπος

Τα κεφάλια των γιων του Ώρου σαν πώματα κανωπικών αγγείων, Βρετανικό Μουσείο

Οι λόγοι για τους οποίους οι γιοί του Ώρου έχουν αυτές τις αναπαραστάσεις δεν είναι γνωστοί, αν και μπορούμε να έχουμε μια εικόνα από τους συσχετισμούς αυτών των ζώων στην Αιγυπτιακή μυθολογία. Ο μπαμπουίνος σχετίζεται με το φεγγάρι και τον Θωθ, τον θεό της σοφίας και της γνώσης, και επίσης αυτά τα ζώα στριγκλίζουν όταν ανατέλλει ο ήλιος σηκώνοντας τα χέρια τους σαν σε στάση λατρείας. Το τσακάλι (ή πιθανόν σκύλος), συνδέεται με τον Άνουβι και την ταρίχευση, καθώς και με τον Ουπουαούτ, "αυτόν που ανοίγει τον δρόμο", στο μονοπάτι του νεκρού. Το γεράκι σχετίζεται με τον ίδιο τον Ώρο, όπως και με τον Σοκάρ, θεό της Νεκρόπολις της Μέμφιδας. Ο Ιμσέτ, με ανθρώπινη μορφή, μπορεί να συνδέεται με τον Όσιρι ή τον θεό-κυνηγό.

Οι Αιγύπτιοι συνέδεαν την καταγωγή τους με τους αρχαίους βασιλιάδες της Κάτω και της Άνω Αιγύπτου, τις Ψυχές του Πε (Βουτώ) και Νεκχέν (Ιεράκων πόλις). Στο Ξόρκι 112 και 113 του Βιβλίου των Νεκρών, που προέρχεται από παλιότερη εκδοχή από τα Κείμενα των Σαρκοφάγων Ξόρκι 157 και 158, περιγράφεται πώς ο Ώρος τραυματίστηκε χάνοντας το μάτι του στη Μάχη με τον Σετ, και γι' αυτό του δόθηκαν οι τέσσερεις γιοι:

"Όσο για τον Ιμσέτ, Χαπί, Ντουαμουτέφ, Κεμπεχσενούφ, ο πατέρας τους είναι ο Ώρος και η μητέρα τους η Ίσιδα. Και ο Ώρος είπε στον Ρα, βάλε δύο αδέλφια στην Πε και δύο στη Νεκχέν για να είναι η συνοδεία μου και να με συνοδεύουν στην αιωνιότητα. Η χώρα θα μπορεί να ευημερήσει, η αναταραχή να πάψει. Έγινε για τον Ώρο που είναι πάνω στη στήλη του σε σχήμα παπύρου. Ξέρω τη δύναμη του Pe. Είναι ο Ώρος, είναι ο Ιμσέτ, είναι ο Χαπί".

Ο τραυματισμός του Ώρου στο μάτι είναι μέρος του Μύθου της Μάχης του με τον Σετ, για το ποιος θα γινόταν ο ηγεμόνας της Αιγύπτου.

Σε μια μοναδική απεικόνιση στον τάφο του Άι, οι γιοι του Ώρου απεικονίζονται να φοράνε το κόκκινο και άσπρο στέμμα, που αντιπροσωπεύει τις Ψυχές του Πε και Νεκχέν, δηλαδή τις ψυχές των βασιλικών προγόνων τους, καθώς και της Κάτω και Άνω Αιγύπτου.

Οι ιδιότητες που αποδίδονται στους γιους του Ώρου δεν περιορίζονται σε αυτήν του προστάτη των κανωπικών αγγείων. Εμφανίζονται σαν τα τέσσερα πηδάλια του ουρανού στο Ξόρκι 148 του Βιβλίου των Νεκρών, και στο Ξόρκι 17 σαν τα τέσσερα από τα εφτά ουράνια πνεύματα που κάλεσε ο Άνουβις, και μέσω αυτού συνδέονται με τους παραπόλιους (την εποχή της Αρχαίας Αιγύπτου) αστέρες της Μεγάλης Άρκτου: "Το συμβούλιο του Όσιρι είναι οι Ιμσέτ, Χαπί, Ντουαμουτέφ, Κεμπεχσενούφ, αυτοί είναι στο πίσω μέρος του αστερισμού στο βόρειο ουρανό".

Παραπομπές

Σημειώσεις

Παραπομπές

Βιβλιογραφία

• Aufderheide, Arthur C. (2003). The Scientific Study of Mummies. Cambridge: Cambridge University Press. ISBN 0-521-81826-5. 
• Assmann, Jan (2005). Death and Salvation in Ancient Egypt. Ithaca: Cornell University Press. ISBN 0-8014-4241-9. 
• Synopsis of the Contents of the British Museum. British Museum. London: R. & A. Taylor. 1855. OCLC 182918120. 
• Budge, Sir Edward Wallis (2010) [1925]. The Mummy; a Handbook of Egyptian Funerary Archaeology. New York: Cambridge University Press. ISBN 978-1-108-01825-8. 
• Faulkner, Raymond Oliver (2000). The Egyptian Book of the Dead: The Book of Going Forth by Day. San Francisco: Chronicle Books. OCLC 46998261. 
• Faulkner, Raymond Oliver (2004). The Ancient Egyptian Coffin Texts. Oxford: Aris and Phillips. ISBN 0-85668-754-5. 
• Germer, Renate (1998). «Mummification». Στο: Regine Schulz· Matthias Seidel. Egypt – The World of the Pharaohs. Cologne: Könemann. ISBN 3-89508-913-3. 
• Griffiths, John Gwyn (1961). The Conflict of Horus and Seth from Egyptian and Classical Sources: A Study in Ancient Mythology. Liverpool: Liverpool University Press. OCLC 510538. 
• Hart, George (2005). Routledge Dictionary of Egyptian Gods and Goddesses. London: Routledge. ISBN 0-415-34495-6. 
• Kummer, Hans (1995). In Quest of the Sacred Baboon. Chichester: Princeton University Press. ISBN 0-691-04838-X. 
• Lurker, Manfred (1974). Lexikon der Götter und Symbole der alten Ägypter (στα Γερμανικά). Bern: Scherz. OCLC 742376579. 
• Malkowski, Edward F.· R A Schwaller de Lubicz (2007). The Spiritual Technology of Ancient Egypt : Sacred Science and the Mystery of Consciousness. Rochester, Vt.: Inner Traditions. ISBN 1-59477-186-3. 
• O'Connor, David (1998). Amenhotep III: Perspectives on His Reign. Ann Arbor: University of Michigan Press. ISBN 0-472-10742-9. 
• Pinch, Geraldine (2002). Handbook of Egyptian Mythology. Santa Barbara, Calif.: ABC-Clio. ISBN 1-57607-242-8. 
• Remler, Pat (2004). Egyptian Mythology. Oxford: Oxford University Press. ISBN 0-19-517024-5. 
• Simpson, William Kelly, επιμ. (1972). The Literature of Ancient Egypt. New Haven: Yale University Press. ISBN 0-300-01482-1. 
• Sellers, Jane B. The Death of Gods in Ancient Egypt. Raleigh N.C.: Lulu Books. ISBN 1-4116-0176-9.