Συλλογή Κωστάκη
Η συλλογή Κωστάκη είναι μόνιμη συλλογή έργων τέχνης της ρωσικής πρωτοπορίας που συνέλεξε ο συλλέκτης και ζωγράφος Γεώργιος Κωστάκης.[1] Η συλλογή των έργων ξεκίνησε το 1946 και αφορούσε έργα δημιουργημένα από τις αρχές του 20ου αιώνα μέχρι και το τέλος του μεσοπολέμου. Η συλλογή περιλαμβάνει 1.275 έργα (λάδια, σχέδια, κεραμικά και κατασκευές), υποσύνολο της πλήρους συλλογής, και είναι η μεγαλύτερη στον κόσμο συλλογή έργων ρωσικής πρωτοπορίας εκτός Ρωσίας[2]. Αγοράστηκε από το ελληνικό κράτος το 1997 επί υπουργίας Ε. Βενιζέλου ενώ θεωρήθηκε μία από τις υψηλότερες σε τίμημα αγορές του Υπουργείου Πολιτισμού. Η οριστικοποίηση της απόκτησης της συλλογής από το ελληνικό κράτος έγινε στις 31 Μαρτίου 2000, οπότε υπογράφηκε η σχετική σύμβαση αγοράς ανάμεσα στους πωλητές και στη διοίκηση του Κρατικού Μουσείου Σύγχρονης Τέχνης που βρίσκεται στη Σταυρούπολη της Θεσσαλονίκης και στεγάζεται στο ιστορικό κτιριακό συγκρότημα της Μονής Λαζαριστών. Το μουσείο ιδρύθηκε ταυτόχρονα με την απόκτηση της συλλογής.[2]Ο Γεώργιος Κωστάκης (1913 - 1990) ήταν σημαντικός συλλέκτης έργων τέχνης κυρίως Ρώσων καλλιτεχνών.[3] Για την αγορά της δαπανήθηκαν περίπου € 40 εκατομμύρια και τα ανελαστικά ετήσια έξοδα της ανέρχονται σε 460.000, ενώ για την απαραίτητη φύλαξη και τα ασφάλιστρα απαιτούνται επιπλέον 200.000.[4]
Το καλλιτεχνικό ρεύμα της συλλογής[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]
Μετά τον Πρώτο παγκόσμιο πόλεμο οι εστίες της καλλιτεχνικής πρωτοπορίας μετατοπίστηκαν σε ασφαλέστερες μητροπόλεις όπως η Μόσχα, η Ζυρίχη και η Νέα Υόρκη.[5] Οι Ρώσοι καλλιτέχνες διεσπαρμένοι σε όλη την Ευρώπη επιστρέφουν στην εστία τους και αρχικά συνεπικουρούμενοι από τη Ρωσική επανάσταση επιδίδονται σε δημιουργικό οργασμό. Τα έργα τους διαμορφώνουν και διαμορφώνονται, μεταξύ άλλων, από τα κινήματα του ραγιονισμού του κυβοφουτουρισμού του σουπρεματισμού και του κονστρουκτιβισμού. Το κλίμα ευφορίας αντανακλά την τεράστια πολιτική αλλαγή που συντελείται στη Ρωσία και υλοποιείται με την ίδρυση του τμήματος Καλών Τεχνών το 1918 (ΙΖΟ) με επικεφαλής τον Ρότσενκο και συμμετέχοντες τους Καντίνσκι, Άλτμαν, Πούνιν και Ροζάνοβα. Το τμήμα καλών τεχνών επιχορηγείται με 2 εκατομμύρια ρούβλια και άμεσα ιδρύει 36 μουσεία. Σημαντικοί καλλιτέχνες αυτών των κινημάτων ήταν οι Καντίνσκι, Μάλεβιτς και Τάτλιν.[5] Το 1920 στα πλαίσια του ΙΖΟ ιδρύεται το Ινστιτούτο Καλλιτεχνικής Παιδείας (Ίνχουκ) στο οποίο ο Καντίνσκυ δημιουργεί ένα παιδαγωγικό πλαίσιο συγχώνευσης του σουπρεματισμού και κονστρουκτιβισμού. Τα παιδαγωγικά προγράμματα εφαρμόζονται στις σχολές της Πετρούπολης, της Μόσχας και του Βιτέμπσκ. Οι καλλιτέχνες της ρωσικής πρωτοπορίας συνεισφέρουν σημαντικά στην καλλιτεχνική αναγέννηση που ακολουθεί τη Ρωσική επανάσταση και συμβάλλουν με τα έργα τους στην ιδεολογική επικράτηση της. Ο οργασμός καλλιτεχνικής δημιουργίας φθάνει στο αποκορύφωμα της με τον Μαγιακόφσκι να οραματίζεται σειρήνες εργοστασίων να δημιουργούν συμφωνία και τον Καντίνσκι να προτείνει μνημείο για τη μεγάλη ουτοπία (κομμουνισμό).[5] Ο θάνατος του Λένιν, η απομάκρυνση του Λουνατσάρσκι και η επικράτηση του Στάλιν καθηλώνουν τη δυναμική της δημιουργίας απαγορεύοντας τα έργα της ρωσικής πρωτοπορίας και επιβάλλοντας τον σοσιαλιστικό ρεαλισμό[6][5][7]
Ο Γεώργιος Κωστάκης[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]
Ο Γεώργιος Κωστάκης (Ρωσικά: Γκεόρκι Ντιονίσοβιτς Κοστάκι[8]) γεννήθηκε από Έλληνες γονείς στη Μόσχα το 1913. Πατέρας του ήταν ο Διονύσης Κωστάκης εύπορος έμπορος με καταγωγή από τη Ζάκυνθο. Μέχρι το 1977 παρέμεινε στη ρωσική πρωτεύουσα όπου και συνέλεξε την περίφημη συλλογή του. Ο Κωστάκης ήταν υπάλληλος της ελληνικής πρεσβείας ως οδηγός (και μετέπειτα της καναδικής πρεσβείας), ωστόσο στα πλαίσια των επαγγελματικών του καθηκόντων συνόδευε ξένους διπλωμάτες στις επισκέψεις τους σε παλαιοπωλεία και χώρους τέχνης.
Μολονότι δεν είχε καλλιτεχνική παιδεία και επαφή με τη μοντέρνα τέχνη, όταν είδε το 1946 ένα πίνακα της Όλγας Ροζάνοβα (Olga Rozanova) εντυπωσιάστηκε και άμεσα άρχισε να μελετά το έργο της ρωσικής πρωτοπορίας. Το θεωρητικό ενδιαφέρον δεν άργησε να μετατραπεί σε πράξη και ο Κωστάκης ξεκίνησε τη συλλογή έργων η οποία συνεχίστηκε για τουλάχιστον τριάντα χρόνια. Το τίμημα εξαγοράς των έργων ήταν συχνά πολύ χαμηλό, λόγω της απαξίωσης τους από το σταλινικό καθεστώς.[1] Η αξία της συλλογής διέσωσε σημαντικά έργα τέχνης από τη λήθη και την επίθεση που δέχθηκαν από τον σοσιαλιστικό ρεαλισμό.
Πέθανε στις 9 Μαρτίου του 1990 στην Αθήνα.[8]
Η ιστορία της συλλογής[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]
Το 1977 ο Κωστάκης και η οικογένεια του μετακομίζουν στην Ελλάδα με τον όρο, που του θέτει η τότε κυβέρνηση της Σοβιετικής Ένωσης, ότι το 50% της συλλογής του θα παραμείνει στην πινακοθήκη Τρετιακόφ. Κατά μία άποψη η φυγή του Κωστάκη από τη Μόσχα οφείλεται στις οχλήσεις της KGB (σοβιετικής μυστικής αστυνομίας[8]). Εντέλει το έργο που παρέμεινε στη Μόσχα προσεγγίζει το 80%. Υπολογίζεται πως το σύνολο των έργων της πλήρους συλλογής του προσεγγίζει τις 5.000 πίνακες, σχέδια και κατασκευές[1]. Το 1981 η συλλογή που εξήχθη από τη Ρωσία εκτίθεται στο μουσείο Γκούγκενχαϊμ της Νέας Υόρκης όπου παρατίθεται και κατάλογος με το σύνολο των έργων του.[1] Η συλλογή όσο δεν αποκτά ένα μόνιμο εκθεσιακό χώρο ταξιδεύει σε πολλά μουσεία και γίνεται αντικείμενο μελέτης από καλλιτέχνες και ιστορικούς τέχνης.
Αμέσως μετά το θάνατο του Κωστάκη τον Απρίλιο 1990 ο οίκος Σόθμπι του Λονδίνου διενεργεί δημοπρασία 21 έργων ένα μέρος της μεγάλης συλλογής του Κωστάκη που αποτελείται από υδατογραφίες και σχέδια του Αλεξάντρ Ρότσενκο, λάδια του Ιβάν Κλιουν κλπ. Η δημοπρασία δεν έχει την προσδοκώμενη επιτυχία καθώς πωλούνται δέκα από τα 21 έργα που είχαν δημοπρατηθεί ενώ οι τιμές είναι κατώτερες από προγενέστερες αξιολογήσεις του ιδίου του συλλέκτη. [6] Ο τζίρος που διαμορφώνεται από τη δημοπρασία προσεγγίζει τα 230 εκατομμύρια δραχμές τίμημα που δεν αντικατοπτρίζει την αξία των έργων[6] Η δημοπρασία ήταν και η τελευταία πράξη αγοραπωλησίας που αφορούσε στη συλλογή και έγινε μολονότι η επιθυμία του Κωστάκη πριν το θάνατό του ήταν να μην πουληθεί κανένα έργο του πριν περάσει μία δεκαετία. Ο χρόνος των δέκα ετών επέτρεψε την ωρίμανση της αξίας της συλλογής και την καλύτερη αξιοποίηση της από τους διαχειριστές. Οι διαχειριστές της συλλογής ήταν η κόρη του Αλίκη Κωστάκη και ένα τραστ με την επωνυμία Art co Ltd με έδρα τις Μπαχάμες και ιδρυτή τον ίδιο τον Κωστάκη[6]
Η αγορά της συλλογής από το ελληνικό δημόσιο[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]
Το 2000 επί υπουργίας του Ευάγγελου Βενιζέλου οριστικοποιήθηκε η αγορά της συλλογής με τίμημα που καθορίστηκε από διεθνή ομάδα ειδικών η οποία αποτίμησε την καλλιτεχνική της αξία βάσει της μοναδικότητας και αυθεντικότητας που τη χαρακτήριζε.[2]
Η αξία της συλλογής[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]
Η αξία της συλλογής Κωστάκη συνίσταται στο γεγονός της αυθεντικότητας των έργων. Σύμφωνα με την ιστορικό τέχνης Margit Rowell η οποία ασχολήθηκε επισταμένως με τη συλλογή η επιλογή των αυθεντικών έργων από τον Κωστάκη ήταν έργο εξαιρετικής δυσκολίας λόγω της πληθώρας των πλαστών έργων και της μικρής ποσότητας έργων προς σύγκριση. Ως εκ τούτου η Rowell συμπεραίνει ότι ο Κωστάκης αγόραζε απ'ευθείας από τους δημιουργούς ή τις οικογένειες και τους φίλους τους χωρίς βέβαια να είναι σε θέση να γνωρίζει την εκ των υστέρων τεράστια εξέλιξη τους. Σύμφωνα με την Evelyn Weiss η οποία γνώριζε τον συλλέκτη από το 1975, η συλλογή δεν αποτελεί τυχαία συγκέντρωση έργων τέχνης αλλά προϊόν συστηματικής και επιλεκτικής δουλειάς ενός ανθρώπου με βαθιά γνώση του αντικειμένου. Εν κατακλείδι η συλλογή Κωστάκη είναι σημείο αναφοράς στην τέχνη και αναβαθμίζει το επίπεδο αξιοπιστίας και εγκυρότητας του παγκόσμιου πολιτισμού. [2]
Παραπομπές[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]
- ↑ 1,0 1,1 1,2 1,3 Πάπυρος Λαρούς Μπριτάννικα, τόμος 37, σελίδα 153. Αθήνα: Πάπυρος Λαρούς. 2000.
- ↑ 2,0 2,1 2,2 2,3 «Κρατικό Μουσείο Σύγχρονης Τέχνης». Ανακτήθηκε στις 7 Σεπτεμβρίου 2015.
- ↑ New York Times, George Costakis, 77, collector of Soviet Artworks. 3 Μαρτίου 1980
- ↑ «SOS για τη Συλλογή Κωστάκη». Η Αυγή. 8 Φεβρουαρίου 2014. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 2014-03-30. https://web.archive.org/web/20140330055029/http://www.avgi.gr/article/1834029/sos-gia-ti-sullogi-kostaki. Ανακτήθηκε στις 2015-09-23.
- ↑ 5,0 5,1 5,2 5,3 «www.artopos.org». Ανακτήθηκε στις 7 Σεπτεμβρίου 2015.
- ↑ 6,0 6,1 6,2 6,3 «tovima.gr - Συλλογή Κωστάκη: το τέλος της «οδύσσειας»». TO BHMA. Ανακτήθηκε στις 7 Σεπτεμβρίου 2015.
- ↑ «www.iefimerida.gr». Ανακτήθηκε στις 7 Σεπτεμβρίου 2015.
- ↑ 8,0 8,1 8,2 «sansimera». Ανακτήθηκε στις 23 Σεπτεμβρίου 2015.