Σημειωτική

Σημειωτική (από το αρχ. ελλ. σημεῖον) ή, όπως ονομαζόταν παλαιότερα, σημειολογία είναι η επιστήμη που μελετά τη συγκρότηση και τη λειτουργία των συμβολικών συστημάτων στο σύνολό τους. Στο αντικείμενό της εμπίπτει οτιδήποτε χρησιμοποιείται με κάποια σημασία και υποκαθιστά κάτι άλλο. Γλώσσα, κυκλοφοριακή σήμανση, μουσική, ιατρική συμπτωματολογία, θέατρο, κοινωνικές συμβάσεις, κινηματογράφος, μόδα και τελετουργικές συμπεριφορές είναι μερικά μόνο από τα συστήματα διαχείρισης σημασιών, που ως τέτοια μελετώνται από τη σημειωτική για την επικοινωνιακή τους λειτουργία. Επειδή σημασίες εμπλέκονται σε οποιαδήποτε δραστηριότητα συμμετέχει ο άνθρωπος και συνεπώς στο σύνολο του πολιτισμού, η σημειωτική διεκδικεί τον ρόλο γενικής πολιτισμικής θεωρίας.

Ο όρος πρωτοχρησιμοποιήθηκε από τον Τζων Λοκ το 1690 σε μια μελέτη για την έννοια της κατανόησης.

Αντικείμενο της σημειωτικής είναι πώς τα άτομα αποδίδουν, κωδικοποιούν και ανταλλάσσουν σημασίες και νοήματα. Ο όρος σημείο αναφέρεται σε οποιαδήποτε οντότητα η οποία είναι αντιπροσωπευτική (φέρει) ή στην οποία αποδίδεται ένα συγκεκριμένο νόημα (παραδείγματα σημείων: χειρονομίες, λέξεις, πινακίδες, ήχοι ειδοποίησης, ακόμα και μια ιδέα ή μια σκέψη).

Η σημειωτική παρέχει τα εργαλεία για την κριτική εξέταση των συμβόλων και για την έρευνα της ερμηνείας σε πολλούς τομείς.

Σύμφωνα με τις διαδικασίες ανάλυσης που προτείνει ο A.J. Greimas, διακρίνουμε δύο επίπεδα ανάλυσης: το επιφανειακό επίπεδο και το βαθύ επίπεδο (immanent). Στο επιφανειακό επίπεδο, δύο συνιστώσες ρυθμίζουν την οργάνωση των στοιχείων: μια αφηγηματική συνιστώσα (που ρυθμίζει τη διαδοχή, την "αλυσίδα", των καταστάσεων και των μεταμορφώσεων) και μια συνιστώσα λόγου που ρυθμίζει την αλυσίδα των μορφών και των εννοιών. Στο βαθύ επίπεδο υπάρχουν δύο σχέδια οργάνωσης: ένα δίκτυο σχέσεων και ένα σύστημα πράξεων.

Η σημειωτική ανάλυση κειμένων (κειμενογλωσσολογία) είναι α) η εσωτερική ανάλυση (immanent) β) η δομική ανάλυση γ) η ανάλυση λόγου. Κάθε κείμενο χαρακτηρίζεται από "αφηγηματικότητα" και μπορεί να αναλυθεί σε "αφηγηματικά προγράμματα". Σύμφωνα με τον Greimas, το αφηγηματικό πρόγραμμα είναι η ακολουθία καταστάσεων και μεταμορφώσεων που συμβαίνουν στη βάση μιας σχέσης S-Ο (υποκειμένου-αντικειμένου). Η αφηγηματική ανάλυση κειμένου έγκειται στην παράθεση των εκφωνημάτων κατάστασης και των εκφωνημάτων πράξης. Το υποκείμενο (S) δεν είναι "πρόσωπο" και το αντικείμενο (O) δεν είναι πράγμα: πρόκειται για ρόλους, για ιδέες που ορίζουν τις συσχετικές θέσεις (τους actants ή τους ρόλους actantiels) που δεν υπάρχουν χωρίς ο ένας τον άλλον.

Όροι σημειωτικής:

μεταμόρφωση, αφηγηματικό πρόγραμμα, επιτέλεση, ικανότητα, υποκείμενο κατάστασης, υποκείμενο ενεργείας, μορφές, διαμόρφωση λόγου, δρων ρόλος, θεματικός ρόλος.