Διακήρυξη Σουμάν

Η Διακήρυξη Σουμάν, ή Σχέδιο Σουμάν ήταν μια πρόταση για την υπαγωγή της γαλλικής και δυτικογερμανικής παραγωγής άνθρακα και χάλυβα υπό μια ενιαία αρχή, που αργότερα έγινε η Ευρωπαϊκή Κοινότητα Άνθρακα και Χάλυβα. Η Διακήρυξη έγινε από τον Γάλλο Υπουργό Εξωτερικών, Ρομπέρ Σουμάν (Robert Schuman), στις 9 Μαΐου 1950 (σήμερα γιορτάζεται στην Ευρωπαϊκή Ένωση ως «Ημέρα της Ευρώπης»), την επομένη της πέμπτης επετείου από το τέλος του Β' Παγκοσμίου Πολέμου. Η συμμαχία άνοιξε αργότερα και σε άλλες ευρωπαϊκές χώρες. Απώτερος στόχος ήταν η ειρήνευση των σχέσεων, ιδίως μεταξύ Γαλλίας και Δυτικής Γερμανίας, μέσω της σταδιακής πολιτικής ολοκλήρωσης που θα επιτευχθεί με τη δημιουργία κοινών συμφερόντων. Ο Σουμάν είπε ότι «η συνένωση των χωρών της Ευρώπης απαιτεί την εξάλειψη της μακραίωνης αντίθεσης της Γαλλίας και της Γερμανίας ... η αλληλεγγύη στην παραγωγή που έχει καθιερωθεί με αυτόν τον τρόπο θα καταστήσει σαφές ότι οποιοσδήποτε πόλεμος μεταξύ Γαλλίας και Γερμανίας δεν γίνεται απλώς κάτι το αδιανόητο, αλλά και πρακτικά αδύνατο».

Ο Κόνραντ Αντενάουερ (Konrad Adenauer), πρώτος μεταπολεμικός Καγκελάριος της Ομοσπονδιακής Δημοκρατίας της Γερμανίας, απάντησε θετικά στη Διακήρυξη, όπως και οι κυβερνήσεις της Ολλανδίας, του Βελγίου, της Ιταλίας και του Λουξεμβούργου. Στις 18 Απριλίου 1951, τα έξι ιδρυτικά μέλη υπέγραψαν τη Συνθήκη των Παρισίων που δημιούργησε την Ευρωπαϊκή Κοινότητα Άνθρακα και Χάλυβα – την πρώτη υπερεθνική κοινότητα της Ευρώπης, η οποία άνοιξε το δρόμο για την Ευρωπαϊκή Οικονομική Κοινότητα και στη συνέχεια την Ευρωπαϊκή Ένωση.

Υπόβαθρο

Μετά τον Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο, ο Ψυχρός Πόλεμος χώρισε την Ευρώπη σε δύο σφαίρες επιρροής εκατέρωθεν του Σιδηρού Παραπετάσματος. Επιθυμώντας να μην επαναληφθούν οι καταστροφές που παρατηρήθηκαν στον Πρώτο και τον Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο, υπήρχε μια τάση προς ευρωπαϊκή συνεργασία. Για παράδειγμα, ο Ουίνστον Τσώρτσιλ ζήτησε τη δημιουργία ενός «Συμβουλίου της Ευρώπης». Οι Ηνωμένες Πολιτείες υποστήριξαν την μεγαλύτερη ευρωπαϊκή συνεργασία και, όταν ανακοινώθηκε η βοήθεια του Σχεδίου Μάρσαλ, ο μόνος όρος που επιβλήθηκε ήταν να χρησιμοποιηθεί η βοήθεια από τις ευρωπαϊκές χώρες με συντονισμένο τρόπο.

Το «σχέδιο Μονέ», το σχέδιο της Γαλλίας για την τόνωση των επενδύσεων και τον εκσυγχρονισμό της γαλλικής οικονομίας μετά τον Β' Παγκόσμιο Πόλεμο, δημιούργησε μια ώθηση για το Σχέδιο Σουμάν. Πριν από τον πόλεμο, η Γαλλία ήταν ο μεγαλύτερος εισαγωγέας άνθρακα στον κόσμο και το σχέδιο Μονέ προέβλεπε εισαγωγές άνθρακα από τη Γερμανία.  Στη Γερμανία, υπήρχαν ανησυχίες ότι η Γαλλία στόχευε να εισάγει άνθρακα από τη Γερμανία «όσο το δυνατόν φθηνότερα» για να προωθήσει τη γαλλική παραγωγή χάλυβα. Στη Γαλλία, η ανησυχία (που ανάγεται στην προπολεμική περίοδο) ήταν ότι ο άνθρακας θα ήταν διαθέσιμος με ευνοϊκότερους όρους στη γερμανική αγορά και έτσι θα παρείχε πλεονέκτημα στη γερμανική βιομηχανία.  Ο Σουμάν είχε ως στόχο να αποτρέψει τις επιχειρήσεις άνθρακα και χάλυβα να ενεργούν ως καρτέλ που θα μπορούσαν να περιορίσουν την προσφορά από την εθνική αγορά.  Το σχέδιο Σουμάν θα σήμαινε τη συνένωση των εθνικών αγορών και την επέκταση της παραγωγής. Αυτό θεωρήθηκε ως δύναμη για την ειρήνη στην Ευρώπη, καθώς η ενιαία αγορά θα έκανε έναν πόλεμο μεταξύ Γαλλίας και Γερμανίας «πρακτικά αδύνατο».

Ο Σουμάν προώθησε πρωτοβουλίες για την ένωση της Ευρώπης ως πρωθυπουργός (1947–48) και υπουργός Εξωτερικών της Γαλλίας (1948–52). Μίλησε για τις αρχές της κοινής χρήσης των ευρωπαϊκών πόρων μέσω μιας υπερεθνικής ένωσης κατά την υπογραφή του Καταστατικού του Συμβουλίου της Ευρώπης στο Λονδίνο, στις 5 Μαΐου 1949.

Η «αίθουσα του ρολογιού» (Salon de l'Horloge) όπου εκφωνήθηκε η Διακήρυξη Σουμάν.

Στόχοι και σύνταξη

Κατά τη σύνταξη της Διακήρυξης Σουμάν, ο Ζαν Μονέ είχε τη συμβολή του Ετιέν Χιρς και του Πωλ Ρετέρ (Paul Reuter), συμβούλου διεθνούς δικαίου στο γαλλικό υπουργείο Εξωτερικών και καθηγητή Νομικής στο Αιξ-αν-Προβάνς. Τα προσχέδια εγγράφων της Διακήρυξης έχουν δημοσιευτεί από το Ίδρυμα Ζαν Μονέ.

Η πρόταση Σουμάν συμφωνήθηκε στο γαλλικό υπουργικό συμβούλιο στις 9 Μαΐου 1950. Νωρίτερα την ίδια ημέρα, ο Σουμάν είχε διαβεβαιωθεί ότι είχε την υποστήριξη του Γερμανού Καγκελάριου Αντενάουερ.

Η Διακήρυξη Σουμάν αναφέρει ότι «Η συνένωση των εθνών της Ευρώπης απαιτεί την εξάλειψη της μακραίωνης αντίθεσης Γαλλίας και Γερμανίας». Η γαλλική κυβέρνηση «προτείνει η γαλλογερμανική παραγωγή άνθρακα και χάλυβα στο σύνολό της να υπαχθεί σε μια κοινή Ανώτατη Αρχή, στο πλαίσιο μιας οργάνωσης ανοιχτής στη συμμετοχή άλλων χωρών της Ευρώπης». Η συγκέντρωση της παραγωγής άνθρακα και χάλυβα θα επιτρέψει ένα κοινό θεμέλιο για την οικονομική ανάπτυξη και «θα καταστήσει σαφές ότι οποιοσδήποτε πόλεμος μεταξύ Γαλλίας και Γερμανίας καθίσταται όχι απλώς αδιανόητος, αλλά πρακτικά αδύνατος». Είναι σημαντικό, με τη συγκέντρωση της βασικής παραγωγής και την ίδρυση της νέας Ανωτάτης Αρχής — της οποίας οι αποφάσεις δεσμεύουν τη Γαλλία, τη Γερμανία και άλλες χώρες μέλη — «αυτή η πρόταση θα οδηγήσει στην υλοποίηση του πρώτου συγκεκριμένου θεμελίου μιας ευρωπαϊκής ομοσπονδίας απαραίτητης για τη διατήρηση της ειρήνης».

Η Διακήρυξη Σουμάν εκφωνήθηκε στο Quai d'Orsay, έδρα του γαλλικού Υπουργείου Εξωτερικών.

Η Διακήρυξη είχε πολλούς στόχους:

• τη γέννηση της Ευρώπης ως πολιτικής οντότητας
• να καταστήσει αδύνατο τον πόλεμο μεταξύ των κρατών-μελών
• να ενθαρρύνει την παγκόσμια ειρήνη
• τη δημιουργία μιας αντιμονοπωλιακής υπηρεσίας στις βιομηχανίες άνθρακα και χάλυβα των κρατών-μελών
• την αναζωογόνηση της ευρωπαϊκής οικονομίας στο σύνολό της, ξεκινώντας από τους τομείς του άνθρακα και του χάλυβα
• να προσφέρει παραγωγή άνθρακα και χάλυβα στον κόσμο χωρίς διάκριση ή εξαίρεση, με στόχο την αύξηση του βιοτικού επιπέδου και την προώθηση της διεθνούς ανάπτυξης, συμπεριλαμβανομένης της Αφρικής

Γραμματόσημο της Μολδαβίας (2000) για τα 50 χρόνια από τη Διακήρυξη Σουμάν.

Συνέπειες

Η Διακήρυξη Σουμάν σηματοδότησε την έναρξη της γαλλογερμανικής συνεργασίας μετά τον Β' Παγκόσμιο Πόλεμο και την επανένταξη της Δυτικής Γερμανίας στη Δυτική Ευρώπη. Ο Κόνραντ Αντενάουερ, Καγκελάριος της Δυτικής Γερμανίας, ανταποκρίθηκε γρήγορα και θετικά στη Διακήρυξη, λέγοντας ότι «αυτή είναι το σημείο καμπής για εμάς». Ακολούθησαν οι κυβερνήσεις των Κάτω Χωρών, του Βελγίου, της Ιταλίας και του Λουξεμβούργου. Μετά από ένα χρόνο, στις 18 Απριλίου 1951, τα έξι ιδρυτικά μέλη υπέγραψαν τη Συνθήκη των Παρισίων. Η Συνθήκη ίδρυσε την Ευρωπαϊκή Κοινότητα Άνθρακα και Χάλυβα (ΕΚΑΧ), την πρώτη υπερεθνική κοινότητα της Ευρώπης, πρώτη από τις τρεις Ευρωπαϊκές Κοινότητες και προκάτοχο της Ευρωπαϊκής Ένωσης.

Η ΕΚΑΧ εισήγαγε μια κοινή αγορά χάλυβα και άνθρακα σε όλες τις χώρες μέλη, με ελεύθερα καθορισμένες τιμές αγοράς, ελεύθερη κυκλοφορία των προϊόντων και χωρίς τελωνειακούς δασμούς ή φόρους, επιδοτήσεις ή περιοριστικές πρακτικές. Συνέστησε μια Ανώτατη Αρχή για την παρακολούθηση της συμμόρφωσης με τους κανόνες ανταγωνισμού και τη διασφάλιση της διαφάνειας των τιμών.

Ο Σουμάν ήταν υπέρμαχος της περαιτέρω ευρωπαϊκής ολοκλήρωσης ακόμη και μέσω μιας ευρωπαϊκής αμυντικής κοινότητας, η οποία τελικά δεν επιτεύχθηκε. Το 1958 έγινε ο πρώτος Πρόεδρος της Βουλής των Αντιπροσώπων, της προκατόχου του σημερινού Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου. Όταν έφυγε από το αξίωμα, το Κοινοβούλιο του απένειμε τον τίτλο Πατέρας της Ευρώπης». Λόγω της σημασίας της «Διακήρυξης Σουμάν», η 9η Μαΐου έχει οριστεί ως «Ημέρα της Ευρώπης» για τον εορτασμό της ειρήνης και της ενότητας στην Ευρώπη. Προς τιμήν του πρωτοποριακού του έργου προς μια ενωμένη Ευρώπη, η περιοχή όπου στεγάζονται τα κεντρικά γραφεία πολλών ευρωπαϊκών θεσμικών οργάνων στις Βρυξέλλες πήρε το όνομά του.

Πηγές

• Duchêne, François (1994). Jean Monnet: The First Statesman of Interdependence (1. έκδοση). New York London: W.W. Norton & Company. ISBN 0-393-03497-6. 

Εξωτερικές συνδέσεις

• EUROPA – Διακήρυξη της 9ης Μαΐου 1950 (Αγγλικά)
• Schuman Project, ομιλίες του Σουμάν πριν την Διακήρυξη, καθώς και το πλήρες κείμενό της με ανάλυση (Αγγλικά)

Βιβλιογραφία

• Diebold, William. The Schuman plan: a study in economic cooperation, 1950–1959 (Praeger, 1959).
• Hitchcock, William I. "France, the Western Alliance, and the Origins of the Schuman Plan, 1948–1950" Diplomatic History (1997) 21#4: 603–630. DOI: https://doi.org/10.1111/1467-7709.00090
• Kaiser, Wolfram. Christian democracy and the origins of European Union (Cambridge UP, 2007).
• Lovett, A. W. "The United States and the Schuman Plan. a study in French diplomacy 1950–1952." Historical Journal 39#2 (1996): 425–455.
• McDougall, Walter. "Political Economy versus National Sovereignty: French Structures for German Economic Integration after Versailles." The Journal of Modern History 51#1 (1979): 4–23.
• Mahant, Edelgard Elsbeth. Birthmarks of Europe: the origins of the European Community reconsidered (Gower Publishing, 2004).
• Scheingold, Stuart A. The rule of law in European integration: The path of the Schuman Plan (Quid Pro Books, 2013).
• Shore, Cris. "Inventing the 'People's Europe': Critical Approaches to European Community 'Cultural Policy.'" Man 28, no. 4. (Dec., 1993): 779–800.
• Shore, Cris and Annabel Black. "The European Communities and the Construction of Europe." Anthropology Today 8, no. 3. (Jun., 1992): 10–11.
• Schuman, Robert. Pour l'Europe (Paris 1963).
• Vernon, Raymond. "The Schuman Plan: Sovereign Powers of the European Coal and Steel Community." American Journal of International Law 47.2 (1953): 183–202. in JSTOR