Ναός Αφροδίτης (Θεσσαλονίκη)

Ο Ναός της Αφροδίτης της Θεσσαλονίκης είναι ένας υστεροαρχαϊκός ναός ιωνικού ρυθμού που η οικοδόμησή του υπολογίζεται γύρω στον 6ο αιώνα ΠΚΧ και είναι περίπου 150 χρονιά παλαιότερος από τον Παρθενώνα της Αθήνας. Ωστόσο έχει αποκτήσει το παρωνύμιο Παρθενώνας της Θεσσαλονίκης λόγω του ότι είναι ο μοναδικός σωζόμενος ελληνικής αρχιτεκτονικής ναός της Θεσσαλονίκης σ’ αυτήν την έκταση.

Ο ναός σύμφωνα με μελέτη ανασκαφικών ερευνών ήταν πιθανότατα εξαρχής χτισμένος σε άλλη τοποθεσία με τις έρευνες να αναφέρουν την αρχαιά Αίνεια(σημερινή Μηχανιώνα) οπού υπήρχε εκεί ένα ιερό της θεάς Αφροδίτης η στην αρχαιά Θερμή οπού εικάζεται ότι υπήρχε ένας ναός αφιερωμένος στον Διόνυσο, και υστέρα κατά την ρωμαϊκή περίοδο μεταφέρθηκε στην Θεσσαλονίκη στην περιοχή των ιερών διπλά από το Σαραπείο.

Ήταν εξάστυλος με ιωνικά κιονόκρανα με τους κίονες να ξεπερνούν τα εφτά μετρά με το ύψος του ναού να αγγίζει τα δέκα μέτρα.

Αν και είναι σχεδόν, βέβαιο,  ότι ο ναός είναι αφιερωμένος στην λατρεία της θεάς Αφροδίτης, ωστόσο, αυτό δεν έχει εξακριβωθεί, ακόμη, σχετικά με τα αρχιτεκτονικά μέλη από δυο διαφορετικά αρχαϊκά μνημεία διαφορετικών περιόδων,  που μεταφέρθηκαν στον ναό και ανασυντέθηκαν εκεί κατά τα πρώτα αυτοκρατορικά χρονιά.

Υπάρχουν δυο θεωρίες σχετικά με την χρονολογία του ναού, της χρήσης του, των τεσσάρων αγαλμάτων και το πρόσωπο που απεικόνιζε το ένα.

Η μια θεωρία αναφέρει ότι μετά την ναυμαχία του Ακτίου οι θεσσαλονικείς φοβούμενοι το μένος του Οκταβιανού λόγω του ότι πήραν το μέρος των αντιπάλων του, θέλησαν να τον εξευμενίσουν και για αυτόν τον λόγο μετέφεραν τον ναό στην θέση που βρίσκεται σήμερα και ταυτόχρονα αφιέρωσαν τον ναό στην λατρεία τόσο της Αφροδίτη όσο και στον Ιούλιο Καίσαρα, ο οποίος θεωρούνταν απόγονος της θεάς, καθώς αυτή ήταν η μυθική γενάρχης του γένους των Ιούλων.

Η δεύτερη θεωρία αναφέρει ότι πιθανόν ο ναός ανοικοδομήθηκε με οικοδομικό υλικό από μεταφερόμενα αρχιτεκτονικά μέλη η επισκευάστηκε στα χρονιά του Αδριανού, και χρησιμοποιήθηκε για την λατρεία του Δια Ελευθέριου που είχε ταυτιστεί ο αυτοκράτορας, και της Θέας Ρώμης.

Η ανακάλυψη του μνημείου έγινε 1936 μετά  από τα σχέδια για ανέγερση μιας διώροφης μονοκατοικία σε οικόπεδο επί  των οδών Δ. Καραολή και Αντιγονιδών, ωστόσο η ύπαρξη του ναού ξεχνιέται μετά την οικοδόμηση της μονοκατοικίας και τα αρχιτεκτονικά μέλη του ναού διασκορπίζονται σε όλη την πόλη και κυρίως στο προαύλιο χώρο της Ροτόντας. Η οικοδομή κατεδαφίζεται τελικά το 2000 και το μνημείο υπό την αρχαιολογική ανασκαφή της αρχαιολόγου Α. Τασιά έρχεται στην επιφάνεια με την φανέρωση του ανατολικού μέρους της κρηπίδας του ναού, ενώ ταυτόχρονα στο φως έρχονται και αρκετά αρχιτεκτονικά μέλη (αγάλματα της θεάς Ρώμης του Δία Αιγιόχου, δυο ανδριάντες του Αδριανού και ένα ενός τηβεννοφόρου άνδρα).

Την περίοδο αυτή το ΚΑΣ βγάζει απόφαση για την προστασία και ανάδειξη του μνημείου, αντίθετος η ΙΣΤ’  ΕΠΚΑ τάσσεται υπέρ της ανέγερσης οικοδομής πάνω από το μνημείο, πράγμα που δεν επιτευχθεί εν τέλη.

Το 2003, ωστόσο, το ΚΑΣ συμφωνεί με το αίτημα της ΕΠΚΑ και των ιδιοκτήτων συνοδευόμενο με υπουργική απόφαση. Το 2007 προτείνεται από το ΚΑΣ ξανά το αίτημα για απαλλοτρίωση του οικοπέδου χωρίς, ωστόσο, υπουργική απόφαση, αλλά από μια γνωμοδότηση του ΕΠΚΑ για ένταξη του έργου στο ΕΣΠΑ 2007-2013.

Το μνημείο, έκτοτε, έχει αφεθεί στην τύχη του από τις αρμόδιες αρχές και ήταν άσημο από τουριστικούς οδηγούς και σχεδόν άγνωστο από τους κατοίκους της Θεσσαλονίκης. Τον Σεπτέμβριο του 2012 γίνεται μια εθελοντική δράση καθαρισμού, ενώ την ιδιά χρονιά το μνημείο απειλήθηκε από μπουλντόζες για κατάχωση του χωρίς σχετική απόφαση του ΚΑΣ και προστατεύθηκε από την κινητοποίηση των πολίτων και των φορέων της Θεσσαλονίκης και με απόφαση του Συμβουλίου της Επικράτειας.

Τον Οκτώβριο του 2012 το δημοτικό συμβούλιο της πόλης αποφάσισε την απαλλοτρίωση του οικοπέδου, και την επόμενη μέρα επιχειρήθηκε εκ νέου μια κατάχωση του μνημείου από μπουλντόζες, ανεπιτυχή και αυτή η προσπάθεια από αντίδραση των κάτοικων της περιοχής.

Το 2018 ο ναός δέχθηκε άλλο ένα πλήγμα από την αδιαφορία του κράτους, καθώς αποφασίστηκε η προσωρινή κατάχωση του ναού, τα παραπάνω ενημερώνει με ανακοίνωσή του το Υπουργείο Πολιτισμού και Αθλητισμού, τονίζοντας ότι «η κατάχωση είναι προσωρινού χαρακτήρα και αποτελεί αναγκαίο στάδιο, ώστε να αναδειχθεί το τμήμα ναού των ρωμαϊκών χρόνων που έχει έρθει στο φως και εικάζεται ότι ήταν αφιερωμένο στην θεά Αφροδίτη».

Ενώ ο προϊστάμενος της εφορείας Σταύρος Λιούτας αναφέρει: «Η κατάχωση είναι ο καλύτερος τρόπος προφύλαξης του ναού. Δεν μπορεί να γίνει κάτι άλλο, όπως να σκαφτεί ο δρόμος κάτω από την πλατεία. Είναι πολύ μεγαλόπνοο και δαπανηρό ένα τέτοιο σχέδιο. Τα μέλη του ναού είναι στο αρχαιολογικό μουσείο, δεν μπορούμε να τα μεταφέρουμε στον φυσικό χώρο».

Τα αγάλματα και μερικοί κίονες που βρέθηκαν μέχρι στιγμής από τις αρχαιολογικές σκαπάνες, εκτίθενται από το 1966 μέχρι και σήμερα στο Αρχαιολογικό μουσείο της πόλης.

Το λατρευτικό αυτό μνημείο είναι μοναδικό στο είδος του, καθώς αποτελεί τον μοναδικό σωζόμενο ναό ελληνικού αρχιτεκτονικού στυλ στην Θεσσαλονίκη και μάλιστα σώζεται σε πληρότητα σχεδόν 90%.

Ο Γιώργος Καραδέδος, αρχιτέκτονας, αρχαιολόγος και αναπληρωτής καθηγητής στο ΑΠΘ ανέφερε σε μια συνέντευξη του: «Πρόκειται για ένα εύρημα μοναδικό στο είδος του, μεγάλο μέρος του οποίου εκτίθεται σήμερα στο Αρχαιολογικό Μουσείο. Το ύψος των κιόνων του φθάνει τα επτά μέτρα και όπως είναι φυσικό, δεν μπορούν υπό τις παρούσες συνθήκες μέσα σε μια αίθουσα μουσείου να εκτεθούν, έτσι, ώστε να αναδεικνύεται το ακριβές μέγεθός του. Γνωρίζουμε ότι ο υπόλοιπος ναός συνεχίζει δυτικά κάτω από το οδόστρωμα της οδού Διοικητηρίου και της πλατείας Αντιγονιδών. Η αρχιτεκτονική και καλλιτεχνική αξία του ναού είναι μεγάλη και η εικόνα του μπορεί να βελτιωθεί, ειδικά, εάν σκεφτεί κάποιος ότι τα μέχρι τώρα ευρήματα αποτελούν μόνο το ένα τρίτο αυτών που μπορεί να προκύψουν από την ανασκαφή»

Τα τελευταία χρονιά ασκούνται πιέσεις από την κοινωνία των πολίτων της Θεσσαλονίκης και διάφορους φορείς, ώστε να χρηματοδοτηθεί η απαλλοτρίωση των γύρω οικοπέδων και η αναστήλωση του ναού, ώστε να γίνει πόλος έλξης για την πόλη και να έρθει στην επιφάνεια η κρυμμένη ιστορία της πόλης.

Πηγές

• Ο ΥΣΤΕΡΟΑΡΧΑΪΚΟΣ ΝΑΟΣ ΣΤΗΝ ΠΛΑΤΕΙΑ ΑΝΤΙΓΟΝΙΔΩN Προοπτικές για τη διάσωση και την ανάδειξή του - Γιώργος Καραδέδος
• Εδώ βρισκόταν ο μικρός «Παρθενώνας της Θεσσαλονίκης» που θάφτηκε κάτω από πολυκατοικίες. Τι απέμεινε από τον εντυπωσιακό ναό της θεάς Αφροδίτης (φωτό) – Μηχανή του Χρόνου
• Ναός της Αφροδίτης, ο Παρθενώνας της Θεσσαλονίκης - www.thessalonikiartsandculture.gr
• Ο αρχαϊκός ναός της Θεσσαλονίκης: ένα άγνωστο μνημείο - www.maxmag.gr
• Κίνηση για την διάσωση του ναού της θεάς Αφροδίτης στην Θεσσαλονίκη. – Facebook
• Ο ναός της Αφροδίτης στη Θεσσαλονίκη – www.outsidetheegg.wordpress.com
• 5 υπόγειοι θησαυροί της πόλης που μπορείς να γνωρίσεις περπατώντας - https://parallaximag.gr
• Θεσσαλονίκη: «Θάβεται» για να προστατευθεί ο Nαός της Αφροδίτης - www.lifo.gr
• Σωματείο «Φίλοι Μνημείων Θεσσαλονίκης»
• Έλα να σώσουμε το μικρό Παρθενώνα της Θεσσαλονίκης - https://parallaximag.gr