Μουσείο Άλατος Μεσολογγίου

Μουσείο Άλατος Μεσολογγίου
Γενικές πληροφορίες
Είδος	Μουσείο
Γεωγραφικές συντεταγμένες	Τουρλίδα Μεσολογγίου 38°19′31″N 21°25′38″E
Διοικητική υπαγωγή	Δήμος Ιεράς Πόλεως Μεσολογγίου
Τοποθεσία	Μεσολόγγι
Χώρα	Ελλάδα
Έναρξη κατασκευής	2019
Ολοκλήρωση	2020
Σχεδιασμός και κατασκευή
Δημιουργός	Νίκος Κορδόση - Δέσποινα Κανελλή - Κορδόση
Ιστότοπος
www.saltmuseum.gr
Πολυμέσα
δεδομένα (π)

Το Mουσείο Άλατος Μεσολογγίου βρίσκεται σε παραθαλάσσια τοποθεσία πολύ κοντά στον οικισμό της Τουρλίδας και απέχει περίπου 5,5 χλμ. από την πόλη του Μεσολογγίου.

Άποψη της Α΄ Αίθουσας του μουσείου

Άποψη του Μουσείου Άλατος Μεσολογγίου

Η κτιριακή του υποδομή βρίσκεται δίπλα στις παρακείμενες αλυκές Τουρλίδας. Στεγάζεται σε κτίριο που οικοδομήθηκε το 1946. Ο εκθεσιακός του χώρος απλώνεται σε έξι διαφορετικές θεματικές αίθουσες. Ανήκει στα λεγόμενα θεματικά μουσεία και πρόκειται για το μοναδικό μουσείο άλατος στην Ελλάδα.

Ιδρύθηκε το 2010 με πρωτοβουλία του Κέντρου Λόγου και Τέχνης «Διέξοδος» με έδρα το Μεσολόγγι, δηλαδή από τον δικηγόρο Νίκο Κορδόση και τη σύζυγό του Δέσποινα Κανελλή - Κορδόση. Εγκαινιάστηκε ωστόσο το Σεπτέμβριο του 2020. Στο μουσείο ο επισκέπτης έχει τη δυνατότητα να μάθει «οτιδήποτε σχετίζεται με το αλάτι από την πρώτη εμφάνισή του στον πλανήτη, μέχρι τις μέρες μας, δηλαδή τη σχέση του με την οικονομία, την υγεία, τη γεωργία, την κτηνοτροφία, το περιβάλλον, τον τουρισμό και τη θρησκεία».

Έχει χαρακτηριστεί ως «στολίδι του Μεσολογγίου».

Το αλάτι στο μουσείο

Σχετίζεται με το αλάτι από  την πρώτη εμφάνισή του στον πλανήτη  μέχρι τις μέρες μας. Τη σχέση του με την οικονομία, την υγεία, τη γεωργία, την κτηνοτροφία, το περιβάλλον, τον τουρισμό,  τη θρησκεία, την τέχνη και γενικότερα τις 14.000 χρήσεις του.  Γνωρίζει όλα τα είδη των αλατιών, την ποικιλία των χρωμάτων και της κοκκομετρίας τους. Ενημερώνεται για τις ενεργείς και εγκαταλελειμμένες αλυκές όλης της χώρας, για την ιστορία της  Άσπρης Αλυκής και της Αλυκής Τουρλίδας,  που είναι οι ενεργείς αλυκές του Μεσολογγίου  αλλά και για την ιστορία της Μαύρης Αλυκής καθώς και  της Σκοποβολής που λειτουργούσαν στο Μεσολόγγι μέχρι και τις αρχές  της δεκαετίας του 1930. Θαυμάζει έργα τέχνης από  το αλάτι  και  εντυπωσιάζεται από την θέαση της  μοναδικής, γνωστής στην Ελλάδα, συλλογής 1500 αλατιερών που χρονολογούνται από το 1800  μέχρι τις μέρες μας. Τέλος παρακολουθεί  από κοντά την διαδικασία καλλιέργειας και παραγωγής  του  αλατιού και  τα παλιά μηχανήματα συγκομιδής του ενώ από τον  περιβάλλοντα χώρο του Μουσείου απολαμβάνει  τη μαγεία της λιμνοθάλασσας και τη ζωή των εκατοντάδων σπάνιων πτηνών που ενδημούν στον εξαιρετικό υδροβιότοπο της.

Ιστορία του μουσείου

Η Ιερή Πόλη του Μεσολογγίου, με βαρύ ιστορικό – πολιτιστικό παρελθόν και με 20.000 μονίμως διαβιούντες κατοίκους, αποτελεί την έδρα του ομώνυμου δήμου που έχει πληθυσμό 41.500 κατοίκων.

Βρίσκεται στην αγκαλιά μιας πανέμορφης λιμνοθάλασσας που καλύπτει επιφάνεια 150.000 στρεμμάτων. Στην απέραντη αυτή λιμνοθάλασσα εδώ και εκατοντάδες χρόνια λειτουργούν δύο αλυκές που παράγουν το 65% του ελληνικού αλατιού. Η πιο μεγάλη, η λεγόμενη Άσπρη Αλυκή, έχει έκταση 12.500 στρέμματα και είναι δημοσίου συμφέροντος. Η πιο μικρή, η λεγόμενη Αλυκή Τουρλίδος, έχει έκταση 1.700 στρεμμάτων και ανήκει στον δήμο της Ιερής Πόλης Μεσολογγίου.

Με αυτά τα δεδομένα πριν από λίγα χρόνια ο Κοινωφελής Ιδιωτικός Πολιτιστικός Οργανισμός «Διέξοδος», που λειτουργεί στην πόλη από το 1999, ακολουθώντας μια ιδέα και ανάλογη έρευνα της Δέσποινας Κανελλή – Κορδόση με τη συνδρομή του εικαστικού Βαγγέλη Ρόμπολα, διοργάνωσε μία  έκθεση με τον τίτλο “Αλάτι – Ο λευκός θησαυρός” η οποία κατά το διάστημα της τρίμηνης λειτουργίας της υποδέχθηκε περισσότερους από 7.500 επισκέπτες.

Το πρωτόγνωρο, για μουσείο της περιφέρειας, αυτό γεγονός σε συνδυασμό με το ότι η «Διέξοδος» δεν είχε μόνο την τεχνογνωσία αλλά κατείχε και όλο το αναγκαίο πληροφοριακό και εκθεσιακό υλικό για τον εμπλουτισμό ενός ανάλογου θεματικού Μουσείου, αποτέλεσε την αιτία να της παραχωρηθεί από τον Δήμο Μεσολογγίου ένα πεπαλαιωμένο και εγκαταλελειμμένο κτίριο της δεκαετίας του 1930, μετά του περιβάλλοντος χώρου 1.500 τ.μ., που βρίσκεται στην καρδιά της Αλυκής Τουρλίδας, πάνω στην ακτογραμμή του Ιονίου Πελάγους, προκειμένου να ιδρύσει και να λειτουργήσει σε αυτό Μουσείο Άλατος.

Έτσι, χωρίς να υπαχθεί σε οποιοδήποτε ευρωπαϊκό ή εθνικό πρόγραμμα αλλά μόνο με την ψυχή και τις οικονομίες του ιδρυτή της «Διεξόδου» Νίκου Κορδόση και της οικογενείας του, την υποστήριξη του δήμου της πόλης και την έμπρακτη αγάπη των συνεργατών και των φίλων της, το ανακαίνισε και δημιούργησε το πρώτο Μουσείο ‘Άλατος στη χώρα.

Ιστορία του κτηρίου

• Ο ΘΑΛΑΜΟΣ (1939-1960). Το κτήριο όπου στεγάζεται το Μουσείο οικοδομήθηκε το 1946. Του είχε αποδοθεί η ονομασία ``Θάλαμος`` διότι χρησίμευε ως χώρος διαμονής των αλυκάριων που ερχόταν είτε από το Μεσολόγγι είτε από τα Ιόνια Νησιά για να εργαστούν στην καλλιέργεια και την συγκομιδή του αλατιού. Ήταν χωρισμένο σε πέντε ανεξάρτητα δωμάτια που είχαν είσοδο και έξοδο από την πλευρά των αλυκών. Απέναντι από τον «Θάλαμο» και μέσα στη θάλασσα, ήταν χτισμένη η «τουαλέτα» κατά τα πρότυπα της εποχής, ενώ δυτικά του κτηρίου από το 1939 είχε κατασκευαστεί ανοικτή υδατοδεξαμενή η οποία, όταν χτίστηκε ο «Θάλαμος», σκεπάστηκε προκειμένου να συγκεντρώνει τα βρόχινα νερά μέσω υδρορροών που τοποθετήθηκαν στο γείσο των κεραμιδιών.

• Η ΝΕΑ ΠΑΡΑΓΩΓΗ (1960-1982). Το 1960 ήταν η εποχή που άρχισε η εκβιομηχάνιση της χώρας. Σε αυτό το πλαίσιο πραγματοποιήθηκαν αλλαγές στην παραγωγική διαδικασία του αλατιού. Οι εργασίες με πιο σύγχρονα μηχανήματα άρχισαν να γίνονται πιο εύκολες με αποτέλεσμα να χρειαζόταν λιγότεροι εργάτες. Παράλληλα η καθημερινή  πρόσβαση των Μεσολογγιτών στην αλυκή ήταν πια εύκολη διότι στο μεραξύ διάστημα  είχε επισκευαστεί ο δρόμος της Τουρλίδας και υπήρχαν και μέσα μεταφοράς όπως η αστική συγκοινωνία και  το ποδήλατο σε μεγάλο μέρος του πληθυσμού. Έτσι το κτίριο σταμάτησε σταδιακά να χρησιμοποιείται ως κοιτώνας και μετατράπηκε σε αποθήκη άχυρου για την τροφή των αλόγων που «έσερναν» τα βαγονέτα μεταφοράς του άλατος.
  

• Η ΕΓΚΑΤΑΛΕΙΨΗ (1983-2010). Από το ΄83 και μετά, αφού πρώτα χρησιμοποιήθηκαν τρακτέρ για να σέρνουν τα βαγονέτα, εισήχθησαν για τον ίδιο σκοπό οι ντιζελομηχανές. Σαν μικρό τρενάκι, διέσχιζαν όλη την αλυκή μεταφέροντας τους τόνους του αλατιού. Ήταν η ώρα πλέον να αποσυρθούν τα άλογα και φυσικά να εκλείψει η ανάγκη της στέγασης και αποθήκευσης της τροφής τους. Το κτίριο, άχρηστο πια, εγκαταλείφθηκε στην τύχη του και καθώς βρισκόταν έκτοτε εκτεθειμένο στα στοιχεία της φύσης, άρχισε να καταρρέει. Έτσι, σε κατάσταση ερειπίου ευρισκόμενο, το 2010 παραχωρήθηκε από τον δήμο Μεσολογγίου στη «Διέξοδο», με σκοπό την ίδρυση και λειτουργία του πρώτου Μουσείου Άλατος στη χώρα.

• Η “ΔΙΕΞΟΔΟΣ” (2010-2020). Δυστυχώς, το 2010, έμελλε να είναι η χρονιά που η Ελλάδα μπήκε στην περιπέτεια μιας ακόμη βαθιάς οικονομικής κρίσης που δεν άφησε αλώβητο και τον πολιτιστικό οργανισμό της «Διεξόδου». Ωστόσο το όνειρο των εμπνευστών της ίδρυσης του Μουσείου όχι μόνο δεν έσβησε αλλά αντιθέτως η φλόγα δυνάμωνε μέσα τους αφού φρόντιζαν στο μεταξύ για τον εμπλουτισμό των εκθεμάτων του μουσείου που οραματίζονταν. Το 2018, που άρχισε να σταθεροποιείται η οικονομία της χώρας, η «Διέξοδος» ξεκίνησε τις εργασίες, έχοντας συμπαραστάτη τον δήμο της Ιερής Πόλης που φρόντισε για την ανακατασκευή της στέγης. Έκτοτε οι ιδρυτές του Μουσείου δίνοντας όλες τις ψυχικές και οικονομικές τους δυνάμεις και έχοντας την έμπρακτη αγάπη των φίλων τους κατόρθωσαν να δημιουργήσουν το πρώτο και μοναδικό Μουσείο Άλατος στην χώρα το οποίο με μεγάλη περηφάνια παρέδωσαν τον Σεπτέμβριο του 2020 στην κοινωνία της Ελλάδος.

Οι αίθουσες

Αίθουσα Α

1η Αίθουσα Μουσείου Άλατος

Η πρώτη αίθουσα του Μουσείου  εντάσσει τον επισκέπτη στο πνεύμα του αρχίζοντας από την ιστορία του κτιρίου και την σταδιακή  μετατροπή του  από κοιτώνα  εργατών  της αλυκής  σε αποθήκη άχυρου για τα άλογα που έσερναν τα βαγονέτα μεταφοράς του αλατιού   και τελικά  σε σύγχρονο μουσείο. Στην ίδια αίθουσα λειτουργεί η γραμματεία και το γραφείο υποδοχής απ΄όπου μπορεί ο επισκέπτης να ζητήσει την οποιαδήποτε πληροφορία και  έντυπο υλικό για τις Αλυκές, το Μουσείο και το Μεσολόγγι γενικότερα.

Αίθουσα Β

Στην αίθουσα αυτή, που είναι χωρισμένη σε δύο τμήματα, ο επισκέπτης μπορεί να πληροφορηθεί για τις πηγές προέλευσης του αλατιού, να δει αλάτια από όλο τον κόσμο σε διαφορετικές κοκκομετρίες και χρωματισμούς, να γνωρίσει την σχέση του αλατιού με την κτηνοτροφία και την υγεία καθώς και τις 14.000  γνωστές και άγνωστες χρήσεις του.

Αίθουσα Γ

3η Αίθουσα Μουσείου Άλατος

Συνεχίζοντας ο επισκέπτης  την περιήγησή του στο Μουσείο, μέσα σε τρία διαφορετικά τμήματα της αίθουσας,  ενημερώνεται για την επίδραση του αλατιού τόσο στη παγκόσμια όσο και στην τοπική οικονομία. Η άγνωστη Ιστορία των Αλυκών του Μεσολογγίου ξεδιπλώνεται μπροστά στα μάτια του μέσα από πληθώρα εγγράφων, φωτογραφιών και βιντεοπροβολών ενώ σε ιδιαίτερο χώρο πληροφορείται για τα εκατοντάδες πουλιά που ενδημούν  στον ευρύτερο χώρο των αλυκών και στη  λιμνοθάλασσα της Κλείσοβας.

Αίθουσα Δ

Αυτή η αίθουσα είναι αφιερωμένη στη επίδραση  του αλατιού στα Γράμματα, την Τέχνη, την Θρησκεία, τον Τουρισμό και τον Πολιτισμό γενικότερα. Ποιητές  υμνούν  το αλάτι, ζωγράφοι, χαράκτες και γλύπτες δημιουργούν έργα με αυτό και γι΄αυτό,  πόλεις και περιοχές του κόσμου “κρύβουν” το αλάτι στο όνομά τους, θρησκείες όλου του κόσμου αναφέρονται σε αυτό και ο τουρισμός “εκμεταλλεύεται” την ύπαρξή του.

Αίθουσα Ε

5η Αίθουσα Μουσείου Άλατος

Εδώ παρουσιάζεται η μοναδική, γνωστή στην Ελλάδα, συλλογή αλατιερών που χρονολογούνται από το 1800 μέχρι τις μέρες μας. Στις προθήκες της αίθουσας  εκτίθενται 1500   χειροποίητες και βιομηχανικές αλατιέρες. Γυάλινες, μεταλλικές, πλαστικές, ξύλινες, ασημένιες, πορσελάνινες, κεραμικές και από διάφορα ιδιαίτερα υλικά, προερχόμενες από όλο τον κόσμο εκτίθενται με έναν πρωτότυπο και εξαιρετικά εντυπωσιακό τρόπο.

Αίθουσα ΣΤ

Στην τελευταία αίθουσα ο επισκέπτης έχει τη δυνατότητα να προμηθευτεί αλάτι Μεσολογγίου, την περίφημη και ξακουστή “αφρίνα”, συλλεκτικές  αλλά και  σύγχρονες πρωτότυπες αλατιέρες, αλάτια απ΄όλο  τον κόσμο, έργα τέχνης από αλάτι και αναμνηστικά των αλυκών και του Μεσολογγίου.

Υπαίθρια εκθέματα

Καρότσια περισυλλογής άλατος

Στην περιήγησή του μπορεί ο επισκέπτης να δει παλιά εργαλεία των αλυκών που χρησιμοποιούσαν οι εργάτες για την προετοιμασία της παραγωγής του αλατιού, “της καλλιέργειας” όπως λέγεται στην γλώσσα των αλυκάριων, αλλά και για την ‘εξόρυξη” του αλατιού, όπως ονομάζουν την συγκομιδή του.

Το παρατηρητήριο προσφέρει την θέαση ολόκληρης της αλυκής , των “κόκκινων” τηγανιών της, την διαδικασία καλλιέργειας και  συγκομιδής του αλατιού αλλά και τις λευκές  “πυραμίδες”  που δημιουργούνται από την συσσωρευμένη παραγωγή  της αλυκής πριν αυτή διοχετευτεί στα εργοστάσια επεξεργασίας του αλατιού.

Ακόμη θα έχει την δυνατότητα της παρατήρησης των σπάνιων πουλιών που ενδημούν στην Λιμνοθάλασσα με την χρήση του τηλεσκοπίου και των διοπτρών που παραχωρεί το μουσείο. Σε απόσταση “αναπνοής” τρέφονται τα φοινικόπτερα (φλαμίνγκο) και οι τουρλίδες, οι γλάροι πετούν πάνω από τους επισκέπτες, ενώ οι αλκυόνες, οι χουλιαρομύτες και οι ερωδιοί φωλιάζουν στις αλμόφυτες περιοχές γύρω από την αλυκή.

Δύο παραδοσιακές βάρκες της λιμνοθάλασσας δεσπόζουν στον χώρο. Η ιδιαιτερότητά τους είναι ότι δεν έχουν καρίνα, αλλά είναι επίπεδες για να μπορούν να διαπλέουν στα ρηχά νερά της λιμνοθάλασσας. Η μία από αυτές  στολιζεται από το πανί της  και η άλλη από το “σταφνοκάρι”. Το σταφνοκάρι είναι ένα παραδοσιακό, εντυπωσιακό εργαλείο ψαρέματος που χρησιμοποιείται ακόμη και σήμερα από τους ψαράδες της περιοχής Μεσολογγίου – Αιτωλικού.  

Αεροφωτογραφία φυσικού τοπίου Μουσείου Άλατος

Εντυπωσιακή είναι και η παραδοσιακή δεξαμενή συγκέντρωσης βρόχινου νερού που αποδεικνύει την ορθή διαχείριση των φυσικών πόρων μέχρι το πρόσφατο παρελθόν.

Στην δεξαμενή κατέληγε το νερό της βροχής που μαζευόταν με λούκια από την στέγη του κτιρίου που στεγάζεται σήμερα το Μουσείο Άλατος και για την άντλησή του χρησιμοποιούσαν διαφορετικά μηχανήματα – ανάλογα με την τεχνολογική εξέλιξη – σε κάθε εποχή, που όμως έχουν αναπαλαιωθεί και εκτίθενται δίπλα στην δεξαμενή.    

Τέλος, ο εξωτερικός  χώρος του Μουσείου διαθέτει εξέδρα πραγματοποίησης εκπαιδευτικών προγραμμάτων και καλλιτεχνικών εκδηλώσεων μέσα σε ένα  μαγευτικό τοπίο όπως είναι αυτό  των αλυκών της Τουρλίδας που βρίσκεται ανάμεσα στα ήρεμα νερά της λιμνοθάλασσας Μεσολογγίου και του καταγάλανου Ιονίου Πελάγους.

Πηγές

• «Επισκεφθήκαμε το μοναδικό μουσείο αλατιού στην χώρα, στο Μεσολόγγι». thebest.gr.
• «Μεσολόγγι: Εκπληκτικό το πρώτο Μουσείο Άλατος με πλούτο εκθεμάτων». politismika.gr.
• «Μεσολόγγι: Σε λειτουργία το πρώτο θεματικό μουσείο... άλατος στην Ελλάδα». protothema.gr.
• «Μεσολόγγι: Σε λειτουργία το πρώτο μουσείο άλατος». insider.gr.
• «Το μοναδικό στην Ελλάδα «Μουσείο άλατος» είναι στο Μεσολόγγι!», Πατρινόραμα, τχ. 2 (25 Μαρτίου 2021), σελ. 48-51.
• «To πρώτο Μουσείο Άλατος Στην Ελλάδα Βρίσκεται στο Μεσολόγγι». iaitoloakarnania.gr.

Εξωτερικοί σύνδεσμοι

• Επίσημη ιστοσελίδα του μουσείου. saltmuseum.gr