Ηγούμενος

Ηγούμενος είναι ο διοικητικώς ανώτερος μέσα σε μία Ιερά Μονή. Ο Ηγούμενος μπορεί να είναι από Μοναχός μέχρι και Πατριάρχης, όπως ο Οικουμενικός Πατριάρχης Κωνσταντινουπόλεως που είναι Ηγούμενος της Μοναστικής Πολιτείας του Αγίου Όρους. Πιο σύνηθες είναι ο Ηγούμενος να είναι Αρχιμανδρίτης ή Τιτουλάριος Επίσκοπος. Ο όρος ηγούμενος προέρχεται από το ρήμα ἠγοῦμαι (νομίζω, ηγούμαι) και χρησιμοποιείται στην Ανατολική Ορθόδοξη και την Ανατολική Καθολική Εκκλησία.

Αρχικά ο τίτλος εφαρμοζόταν για τον επικεφαλή οποιουδήποτε μοναστηριού. Μετά το 1874, όταν τα ρωσικά μοναστήρια εκκοσμικεύτηκαν και ταξινομήθηκαν σε τρεις τάξεις, ο τίτλος του ηγούμενου διατηρήθηκε μόνο για τη χαμηλότερη, τρίτη τάξη των μοναχών. Ο επικεφαλής ενός μοναστηριού δεύτερης ή πρώτης τάξης κατέχει το αξίωμα του αρχιμανδρίτη. Στην Ελληνική Καθολική Εκκλησία, ο επικεφαλής όλων των μοναστηριών σε μια συγκεκριμένη περιοχή ονομάζεται πρωτοηγούμενος.

Τα καθήκοντα τόσο του ηγουμένου όσο και του αρχιμανδρίτη είναι τα ίδια, ενώ ο τίτλος του αρχιμανδρίτη είναι ο ανώτερος από τους δύο. Στη Ρωσική Ορθόδοξη Εκκλησία ο τίτλος του ηγούμενου μπορεί να χορηγηθεί ως τιμητικός τίτλος σε οποιοδήποτε ιερομόναχο, ακόμη και για ένα άτομο που δεν διευθύνει κάποιο μοναστήρι.

"Οικογενειακό δέντρο της μονής Σολοβέτσκι". Ένα χειρόγραφο λουμπόκ το οποίο απαριθμεί τα ονόματα των ηγουμένων της μονής (1870).

Ο κυβερνών ηγούμενος εγκαθίσταται επίσημα σε τελετή από τον επίσκοπο. Ο επίσκοπος παραδίδει στον ηγούμενο την ποιμαντικορική ράβδο. Μεταξύ των Ρώσων, η ποιμαντορική ράβδος για έναν ηγούμενο τείνει να είναι από ξύλο (συνήθως έβενο), αντί για μέταλλο. Ο ηγούμενος λαμβάνει τον αρχιερατικό σταυρό από τον επίσκοπο, όπως και ο αρχιερέας. Κατά τη διάρκεια των λειτουργιών ο ηγούμενος φέρει ένα απλό μαύρο μοναστικό μανδύα, ενώ ο ανώτερος στην ιεραρχία αρχιμανδρίτης φέρει ένα μανδύα παρόμοιο με αυτό που φορά ένας επίσκοπος (αν και χωρίς τα λευκά "ποτάμια" κατά μήκος των πλευρών - είναι διακοσμημένο με λεπτά "δισκία" στο λαιμό και τα πόδια). Ο αρχιμανδρίτης φορά επίσης μια μίτρα παρόμοια με αυτή που φοριέται από έναν επίσκοπο. Ένας ηγούμενος δεν το κάνει (ωστόσο, στη ρωσική παράδοση, ένας επίσκοπος μπορεί να χορηγήσει σε έναν ηγούμενο το προνόμιο να φορά την μίτρα ως εκκλησιαστικό βραβείο). Ένας ηγούμενος μπορεί να μεταφέρει τη ποιμαντορική ράβδο σε πομπές και όταν δίνει ευλογίες στην εκκλησία (αν και δεν μεταφέρεται ποτέ στο ιερό), αν και συνήθως στέκεται όρθια δίπλα στο δικό του κάθισμα. Έξω από την εκκλησία, ένας ηγούμενος μπορεί να χρησιμοποιήσει ένα ξύλινο μπαστούνι παρόμοιο με εκείνο που χρησιμοποιείται από έναν επίσκοπο ή αρχιμανδρίτη, αν και δεν έχει ασημένιο κουμπί.

Στη Κοπτική Ορθόδοξη Εκκλησία της Αλεξάνδρειας η θέση χρησιμοποιείται εντός της αρμοδιότητας του αρχιερέα και στη πραγματικότητα είναι ένα αξίωμα. Το όνομα του ηγούμενου στα αραβικό είναι το κομός (قمص), παραφθορά της ελληνικής λέξης. Αυτός ο τιμητικός τίτλος χορηγείται σε παντρεμένους ιερείς και ιερομόναχους χωρίς διάκριση και δεν χρησιμοποιείται με την ιδιότητα του ηγουμένου, αν και οι ηγούμενοι των μοναστηριών ήταν ηγούμενοι μέχρι τις αρχές του 20ού αιώνα. Μέχρι τα μέσα του αιώνα, η Εκκλησία της Αλεξάνδρειας άρχισε να διορίζει επισκόπους με την ιδιότητα του ηγούμενος. Από την άλλη πλευρά, η τάξη του αρχιμανδρίτη έπεσε σε αχρηστία στην Εκκλησία της Αλεξάνδρειας από τα τέλη του 16ου αιώνα και έπειτα.

Παραπομπές

• Το παραπάνω λήμμα ενσωματώνει κείμενο από το ρωσικό Εγκυκλοπαιδικό λεξικό των Μπρόκχαους και Έφρον (έκδοση 1906), το οποίο ανήκει στο κοινό κτήμα.