Λαμία

Η Λαμία, χαρακτικό του S.Pomardi, 19ος αι..

Η Λαμία είναι πόλη και πρωτεύουσα του νομού Φθιώτιδας . Έχει πληθυσμό 44.406 κατοίκους και βρίσκεται στις πλαγιές του όρους Όθρυς, κοντά στον Σπερχειό. Είναι κέντρο εύφορης αγροτικής και κτηνοτροφικής περιοχής. Αποτελεί έδρα του δήμου Λαμιέων ο οποίος έχει πληθυσμό 58.601 κατοίκους και αποτελείται απο τα εξής δημοτικά διαμερίσματα:

• Λαμιέων 46406
• Αγίας Παρασκευής 1012
• Ανθήλης 1475
• Δίβρης 302
• Θερμοπυλών 565
• Καλαμακίου 316
• Κόμματος 710
• Κωσταλέξη 753
• Λυγαριάς 807
• Μεγάλης Βρύσης 890
• Ροδίτσης 2632
• Σταυρού 2090
• Φραντζή 643

Η Λαμία την αρχαιότητα

H κοιλάδα του Σπερχειού ποταμού, σύμφωνα με την άποψη των γεωλόγων, όπως του Α.Philipson για παράδειγμα, σχηματίστηκε στη διάρκεια του τριτογενή γεωλογικού αιώνα, δηλαδή πριν από πολλά εκατομμύρια χρόνια. Κατοικήθηκε δε από μακρινές και πανάρχαιες εποχές. Σε τούτο συνέβαλαν οι άριστες κλιματολογικές συνθήκες και το εύφορο και πρόσφορο έδαφός της. Τόσο πλούσια ήταν αυτή η περιοχή που ο μεν 'Ομηρος αποκαλεί τη Φθία "ερίβωλον" και "εριβώλακα", ενώ ο Διονύσιος ο Αλικαρνασσεύς την θεωρεί σαν το πιο γόνιμο και παραγωγικό μέρος της Ελλάδας. Aρχαιολογικές έρευνες που έγιναν στον αιώνα μας σε γειτονικές θέσεις της Λαμίας (Λιανοκλάδι, Φουρνοσπηλιά, Αμούρι, Μπεκή, Πλατάνια), έφεραν στο φως κατάλοιπα οικισμών της Μέσης και της Νεότερης Νεολιθικής Εποχής. Τούτο σημαίνει πως η κοιλάδα του Σπερχειού κατοικήθηκε από την 5η π.Χ. χιλιετία, τουλάχιστον. Αργότερα, και στο τέλος της τέταρτης χιλιετίας τούτη η περιοχή κατακλύστηκε από τους Κάρες, τους Λέλεγες, τους Δρύοπες ή τους Πελασγούς, που για αιώνες κατοικούσαν στη Μικρά Ασία.

Το 2000 π.Χ. σημειώνεται εισβολή των Αρίων - Ινδοευρωπαίων - απ' τους οποίους προέρχεται και η φυλή των Αχαιών, δηλαδή η πρώτη ελληνική φυλή. Αφού διώξανε καμπόσους απ' τους προκατόχους και ενσωματώθηκαν με τους υπόλοιπους, εγκαταστάθηκαν και στη κοιλάδα του Σπερχειού, δημιούργησαν τη Φθία και την Ελλάδα, σημαντικά κέντρα του Μυκηναϊκού Πολιτισμού, και πήραν μέρος στον Τρωικό Πόλεμο. 'Εχει κατά καιρούς αμφισβητηθεί αν η Φθία και η Ελλάδα ήταν πόλεις ή περιοχές. Σαν πιο αξιόπιστη μαρτυρία θεωρούμε εκείνη του Ομήρου, που τις αναφέρει μάλλον σαν πόλεις και μάλιστα κοντά στις όχθες του Σπερχειού και απ' τις οποίες αργότερα βαφτίστηκαν και οι περιοχές τους:

"Νυν αυ τους, όσοι το Πελασγικόν Αργος έναιον, οι τ' Αλον οι τ' Αλόπην, οι τε Τρηχίν' ενέμοντο, οι τ' είχον Φθίην η δ' Ελλάδα καλλιγυναίκα". Σύμφωνα με τη μελέτη του καθηγητή Αντ. Χατζή, οι 'Ελληνες ή 'Ελλάνες ήταν κάτοικοι της πόλης 'Ελλη ή 'Ελλα, που βρισκόταν στις όχθες του Σπερχειού και που τ' αρχικό του όνομα ήταν Ελλάς κι έτσι η χώρα μέσα απ' την οποία περνούσε ονομάστηκε Ελλάδα.

Κατά τη διάρκεια των Περσικών Πολέμων τη Φθιώτιδα την κατοικούσαν οι Αχαιοί Φθιώτες, οι Αινιάνες, οι Οιταίοι και οι Μαλιείς, που κατ' άλλους ιστορικούς φέρονται σαν τους ιδρυτές της Λαμίας, κατ' άλλους σαν τους κατακτητές της στα 413 π.Χ. και οι οποίοι όμως αργότερα την κατέστησαν μια απ' τις σπουδαίες πόλεις τους και πρωτεύουσα της περιοχής, δίνοντάς της τη θέση της Τραχίνας.

Το χτίσιμο της πόλης

Η Λαμία, η πρωτεύουσα του νομού Φθιώτιδας, μέχρι τα 1950 ήταν χτισμένη πάνω σε δύο λόφους που 'ναι οι απολήξεις της 'Οθρυος. Σήμερα όμως σκεπάζει όχι μονάχα τούτους τους λόφους, μα έχει ξεχυθεί, όπως η λάβα του ηφαιστείου, σ' όλες τις πλαγιές, τις ρεματιές, τις γόνιμες και άγονες περιοχές μέχρι τον κάμπο του Σπερχειού. Το πότε ακριβώς χτίστηκε δεν το γνωρίζουμε γιατί ούτε ο Ηρόδοτος, που περιγράφει την πορεία του Ξέρξη, την αναφέρει και τούτο ίσως γιατί δεν υπήρχε, ίσως γιατί ήταν μικρή και ασήμαντη ή ίσως γιατί δεν ήταν στο δρόμο του, μα ούτε και ο Θουκυδίδης, που περιγράφει την εκστρατεία του Βρασίδα στα 424 π.Χ. προς τη Θράκη, αν και πέρασε μέσα απ' την Ηράκλεια για τη Μελιταία, αναφέρει τίποτα για τη Λαμία. Μνημονεύεται για πρώτη φορά απ' το Δημήτριο Καλλατιανό στα 427 π.Χ., εξ' αιτίας του τρομακτικού και καταστρεπτικού σεισμού της περιοχής: "Δημήτριος δ' ο Καλλατιανός τους καθ' όλην την Ελλάδα γενομένους ποτέ σεισμούς διηγούμενος των τε Λιχάδων νήσων και του Κηναίου τα πολλά καταδύναι φήσι, τα τε θερμά τα εν Αιδηψώ και Θερμοπύλαις επί τρείς ημέρας επισχεθέντα πάλιν ρυήναι, τα δ' εν Αιδηψώ και καθ' ετέρας αναρραγήναι πηγάς. Ωρεών δε το προς θαλάττη τείχος και των οικίων ερί επτακοσίας συμπεσείν, Εχίνον τε και Φαλάρων και Ηρακλείας της Τραχίνος, των μεν πολύ μέρος πεσείν, Φαλάρων δε και εξ' εδάφους ανατραπήναι το κτίσμα, παραπλησία δε συμβήναι και Λαμιεύσι και Λαρισσαίοις...". Στράβων, Α' 60) Σχετικά με την ίδρυση της πόλης λέγεται ότι χτίστηκε στα 426 π.Χ. απ' τους Μαλιείς σαν αντίβαρο και για λόγους στρατιωτικούς, επειδή κείνη τη χρονιά οι Σπαρτιάτες έχτισαν την Ηράκλεια στη θέση της παλιάς Τραχίνας. Στο ότι είναι μάλλον έργο των Μαλιαίων, συνηγορεί και το γεγονός ότι το δυτικό μέρος του Φρουρίου της πόλης είναι πολυγωνικό, δηλαδή τρόπος δόμησης του τέλους του 6ου και των αρχών του 5ου αιώνα. 'Ισως όμως και να χτίστηκε και από κάποιους άλλους και να κατακτήθηκε απ' τους Μαλιείς στα 413 π.Χ. ( όπως γράψαμε πιο πάνω). Κανείς δε γνωρίζει τον ιδρυτή της επακριβώς.

Το όνομα της πόλης

Το πώς, από ποιους, πότε και με ποια αιτιολόγηση η πόλη βαφτίστηκε δεν το γνωρίζουμε με ακρίβεια. Ξέρουμε μονάχα πως τούτο ήτανε το αρχικό της όνομα και πως στη συνέχεια το 'χασε κανα δύο φορές, μα το ξαναπόχτησε. Κατά τη μυθολογία, η Λαμία χτίστηκε απ' το Λάμο, το γιο του Ηρακλή και Ομφάλης, της ακόλαστης χήρας - βασίλισσας της Λυδίας που αγόρασε απ' τον Ερμή το Ηρακλή. Μαζί της ο Ηρακλής έκανε κι άλλους δύο γιους: τον Αγέλαο και το 'Υλλο. Μια άλλη εκδοχή, παρμένη απ' τη μυθολογία και πάλι, είναι ότι χτίστηκε απ' τη Λαμία, τη Βασίλισσα των Τραχινίων, θυγατέρα του Ποσειδώνα. Τούτο το συμπέρασμα βγαίνει απ' τα Φωκικά του Παυσανία: "Την δε πρότερον γενομένη Σίβυλλαν, ταύτη ταις μάλιστα ομοίως ούσαν αρχαίαν εύρισκον, ην θυγατέρα 'Ελληνες Διός και Λαμίας της Ποσειδώνος φασίν είναι, και χρησμούς τε αυτήν γυναικών πρώτης άσαι και υπό των Λιβύων Σίβυλλαν λέγουσιν ονομασθήναι". Η λέξη Λαμία ετυμολογικά συγγενεύει με το λαιμός ή λάμος, που σημαίνει χάσμα, βάραθρο ή και αχόρταγος, λαίμαργος. Γνωστό πως μέσα από την πόλη περνούσε μεγάλο και βαθύ ρέμα. Στη βορειανατολική πλευρά της Πλατείας Λαού, σε πρόσφατη ανασκαφή για ανοικοδόμηση αποκαλύφθηκε ένα βαθύ φαράγγι με μπόλικο τρεχούμενο νερό. 'Αλλωστε και τα πλατάνια της είναι αδιάψευστοι μάρτυρες. Δεν αποκλείεται, λοιπόν, η Λαμία να ονομάστηκε έτσι από τούτο το ρέμα και τις πολλές της λάμιες που ζούσαν κείνα τα χρόνια στην πυκνή της βλάστηση.

Υπάρχει κι άλλη μια θεωρία ακόμα. ίσως πιο αξιόπιστη. Ο Αριστοτέλης αναφέρει ότι η λέξη Λαμία είναι γένους θηλυκού, ονόματος επιθέτου και σημαίνει την περιοχή, τη χώρα, την πόλη που βρίσκεται ανάμεσα σε δύο λόφους. Και μιας και τούτο όντως συμβαίνει, γιατί να μη λάβουμε τούτη την εκδοχή σαν την πιο σωστή.Γύρω στα 19μ.Χ. η Λαμία για πρώτη φορά χάνει τ' όνομά της και λέγεται Σεβαστή. Μάρτυρας η ακόλουθη περιγραφή: "Η πόλις σεβαστή ων Λαμιέων Μνασιλαϊδα παρά μόνον, φύσει δε Ξενοφάντου αρετής ένεκεν και ευνοίας της εις αυτήν". Πότε ξαναπήρε το όνομα Λαμία δε γνωρίζουμε, όπως επίσης δε γνωρίζουμε πότε και από ποιούς μετονομάστηκε Ζητούνι. 'Ισως τούτο να' γινε στους χρόνους του Ιουστινιανού.Την πρωτοαπαντάμε σαν Ζητούνι στην 8η Οικουμενική Σύνοδο, στα 869. Εμφανίζεται δε με μια ποικιλία παραλλαγών, όπως: Ζητούνιον, Ζηρτούνιον, Ζητόνιον, Gipton (κατά του βυζαντινούς χρόνους), Situn (κατά την περίοδο της φραγκοκρατίας), El Sito (κατά την σύντομη κατοχή των Καταλανών), και Ιzντίν κατά τους χρόνους της τουρκοκρατίας. Πολλοί ιστορικοί προσπάθησαν να δώσουν κάποια εξήγηση όσον αφορά την προέλευση της λέξης. Μερικοί πιστεύουν πως προέρχεται απ' το τούρκικο ή αραβικό Zeitun που πάει να πεί ελιά. 'Αλλοι λένε πως προέρχεται απ' τη σλαβική λέξη σιτόνιον, που σημαίνει η σιτοβόλος περιοχή ή "πέραν του ποταμού κειμένη χώρα". 'Ολες όμως εικασίες. Τίποτα σίγουρο.

Η Λαμία γίνεται γνωστή

Εξ αιτίας της γεωγραφικής της θέσης, επειδή δηλαδή είναι στο πέρασμα από βορρά για νότο και τ' ανάπαλιν, σύντομα έγινε γνωστή κι απόχτησε μια περίοπτη θέση, γι' αυτό σχεδόν απ' την ίδρυση της ξεκινάει κι η τρανή της ιστορία. Διοικείτο από τρεις άρχοντες, από ένα στρατηγό, από έναν ίππαρχο καθώς επίσης και από Βουλή, όπως μαρτυρεί η πιο κάτω σωζώμενη επιγραφή: "στρατηγέοντος των Αιτωλών Ι... Αρσινέος αγαθά τύχα α πόλις α Λαμιέων και α Βουλή..." (Αρχαιολογική εφημερίς Αθηνών, 1838). Στα μέσα του 4ου αιώνα με ποσό 600 μνων οι Λαμιώτες συνέβαλαν στο χτίσιμο ναού στους Δελφούς. Πολλές φορές επιφανείς και διακεκριμένοι κάτοικοι της πόλης ορίστηκαν σαν δικαστές ή διαιτητές για τη διαλεύκανση σοβαρών και αμφισβητήσιμων υποθέσεων. Παράδειγμα η διαφορά μεταξύ Αθηναίων και Βοιωτών που προέκυψε από την οριοθέτηση των συνόρων τους, κατά τους χρόνους του Δημητρίου του Πολιορκητού.

Πρέπει να αγαπούσανε το δίκιο, γιατί από επιγραφή μαθαίνουμε ότι: "επήνεσαν και χρυσώ στέφανω εστεφάνωσαν τους δικαστάς ένεκα δικαιοσύνης...". (Αρχαιολογική εφημερίς Αθηνών, 1846, αρ. 1056). Από άλλη επιγραφή γίνεται γνωστό ότι οι ιερομνήμονες του Αμφικτυονικού Συνεδρίου στα 246 π.Χ. έδωσαν κάποια προνόμια σε δύο Λαμιώτες, γιατί διακόσμησαν το Ναό της Προνάου Αθηνάς.Στα 395 π.Χ. οι Λαμιώτες μαζί με τους Μαλιείς με αρχηγό τους το Λύσανδρο, πολέμησαν στη μάχη του Αλίαρτου ενάντια στους Αθηναίους και τους συμμάχους τους Θηβαίους, Κορινθίους και Αργείους. Στα 326 π.Χ. μαζί με τους Θηβαίους πολέμησαν στη μάχη της Μαντινείας, το δε 371 π.Χ. ακολούθησαν το Θεσσαλό για να πολεμήσουν τους Πέρσες. Στη διάρκεια της πολιτικής και οικονομικής ανόδου του Μακεδονικού Κράτους, η Λαμία βρέθηκε κάτω απ' την κυριαρχία των Μακεδόνων και μετατράπηκε σε μακεδονικό φρούριο στα 344 π.Χ. 'Ενας μεγάλος αριθμός Λαμιωτών πολέμησε εναντίον των Περσών και έφτασε μέχρι και τα Γαυγάμηλα ακόμα.

Η Βυζαντινή Περίοδος

Στην περίοδο της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας η Λαμία μνημονεύεται για πρώτη φορά στα πρακτικά της 3ης Οικουμενικής Συνόδου που 'γινε στα 431 μ.Χ. στην Έφεσο και στην οποία πήρε μέρος ο επίσκοπος της ο Σεκουδιανός. Τη συναντάμε ξανά σε γραπτό κείμενο το 531 μ.Χ. όταν ένας απ' τους ιερείς της ο Πατρίκιος, ταξίδεψε στη Ρώμη για να συναντήσει τον Πάπα και να του επιδώσει επιστολή του Μητροπολίτη της Λάρισας, στην οποία παραπονιόταν γιατί ο Πατριάρχης της Κωνσταντινούπολης τον είχε καθαιρέσει. Αναφέρεται άλλη μια φορά ακόμα το όνομα της. Τούτο συμβαίνει το 551μ.Χ., στην εποχή του Ιουστινιανού, όταν ένας φοβερά μεγάλος και καταστρεπτικός σεισμός αφάνισε όχι μονάχα τη Λαμία, μα και ολόκληρη την τριγύρω περιοχή. Από τούτη τη χρονιά και για αιώνες η Λαμία πέφτει σε παρακμή. Χάνεται. Ανάμεσα στο 551 μ.Χ. και στο 869μ.Χ. που ξαναμνημονεύεται, πολλά γεγονότα έγιναν, όπως για παράδειγμα τα δεινά που υπέστη με τον ερχομό των Οστρογότθων, των Σλάβων και των Βουλγάρων καθώς επίσης και η απόκτηση καινούριου ονόματος, με το οποίο τη γνωρίζουμε στην 8η Οικουμενική Σύνοδο, που'γινε στην Κωνσταντινούπολη στα 869 μ.Χ. και στην οποία πήρε μέρος ο εκπρόσωπος της, ο Γεώργιος, Επίσκοπος Ζητουνίου, όνομα που θα κρατήσει μέχρι το 1836.

Είναι γνωστό ότι οι Λαμιώτες ασπάστηκαν το Χριστιανισμό πολύ νωρίς, πιθανά ανάμεσα στα 50 και 52 μ.Χ., δηλαδή την εποχή που και οι γείτονες μας Υπατιαίοι άκουσαν το Ευαγγέλιο για πρώτη φορά από τον Ηρωδίωνα, έναν από τους εβδομήντα Αποστόλους. Δε μας είναι όμως γνωστό αν ο Ηρωδίωνας ήταν εκείνος που πρωτομύησε τους Λαμιώτες στο Χριστιανισμό ή κάποιος άλλος. Ένα άλλο γεγονός που συνέβη κατά την περίοδο της διάδοσης του Χριστιανισμού είναι το πέρασμα απ' τη Λαμία των Αποστόλων Παύλου και Λούκα στο ταξίδι τους απ' την Κόρινθο για τη Μακεδονία. Μερικοί απ' τους ιστορικούς το αμφισβητούν. Πιστεύουν πως η πορεία που ακολούθησαν ήταν απ' τη Στυλίδα στην Πελασγία και κατόπιν στον Αλμυρό. 'Αλλοι πιστεύουν πως πέρασαν απ' τη Λαμία για το Δομοκό κι από κει στα Φάρσαλα. Το πιθανότερο είναι να ακολούθησαν τη δεύτερη πορεία, μιας και η Λαμία ήταν από αρχαιοτάτων χρόνων ξακουστή, αφού υπήρξε κάποτε πρωτεύουσα και τόπος πολλών πολέμων.

Η απελευθέρωση της πόλης

Το πρώτο φαινόμενο, άξιο μνημόνευσης, που σημειώνεται μετά την οριοθέτηση των συνόρων και το ελευθέρωμα της πόλης, είναι το φευγιό των τούρκικων οικογενειών για την ακόμα τουρκοκρατούμενη Θεσσαλία και το βιαστικό ξεπούλημα της περιουσίας τους που "εν μια νυκτί" πέρασε απ' τους αγάδες σε ελάχιστους Έλληνες, τους αργότερα γνωστούς ως μεγαλοτσιφλικάδες. Έτσι το σύνολο των Ελλήνων βρέθηκαν από ραγιάδες Τούρκων, σκλάβοι και δούλοι των συμπατριωτών τους! Ακολουθούν οι λοιμώδεις αρρώστιες, οι ελονοσίες, ο δάγκειος πυρετός και η μεγάλη παιδική θνησιμότητα. Πώς και με τι να πολεμήσεις τούτα, που 'μοιάζαν με κεφάλια Λερναίας Ύδρας που όσα κι αν έκοβες τελειωμό δεν είχαν! Μακεδόνες, Θεσσαλοί και Ηπειρώτες καταφθάνουν στην πόλη μας για ν' αποκτήσουν την ελληνική ιθαγένεια και να βρουν κάποιο μεροκάματο. Κι όσοι καταφέρνουν να περάσουν το Τουρκικό Προξενείο που λειτουργεί στη Λαμία (1857 - 1881) και το Τελωνείο, θεωρούν τον εαυτό τους πολύ τυχερό. Ακολουθεί ο ερχομός του Όθωνα. Έρχεται τούτος ο δεκαοχτάχρονος "Βασιλιάς" το Γενάρη στα 1833. Ανήλικος καθώς είναι φέρνει μαζί του δυο τρεις Αντιβασιλιάδες για να τον ορμηνεύουν και ταυτόχρονα να διοικούν μέχρι να τρανέψει. Και σαν να μην έφταναν τούτοι, κουβάλησε μαζί του και κάμποσες δεκάδες χιλιάδες Βαυαρούς στρατιώτες.

Όλοι τους μαζί, "Βασιλιάς", Αντιβασιλιάδες και στρατός προξένησαν τόσα δεινά στο χιλιόπαθο λαό που, τα όσα παθήματα ανιστορήσαμε μέχρι τώρα σε τούτη τη σύντομη ιστορία, είναι μηδαμινά σε σύγκριση με όσα υπέφερε ο λαός μέχρι τα 1862, που διώχθηκε άρον άρον. Δε θα τα αναφέρουμε όλα. Δεν είναι της παρούσης μελέτης. Ένα μονάχα θα αναφέρουμε, έτσι για δείγμα.

Ιστορικά μνημεία-Εκκλησίες

Οι επώνυμοι δρόμοι που ρυμοτομούν την πόλη υπερβαίνουν τους εξακόσιους. Οι εκκλησίες το παρεκκλήσια και τα εξωκκλήσια, που στολίζουν την πόλη είναι πάνω από 25, οι δε κανονικές ενορίες, φθάνουν στις 14.

Ιστορικά μνημεία: Ακρολαμία, 'Αγιος Λουκάς, Αρχοντική, 'Αγιος Μηνάς, Παναγία Δέσποινα, Κενοταφίο Αθανασίου Διάκου, Ανδριάντας Αθανασίου Διάκου, Ανδριάντας Αχιλλέα, Ανδριάντας Τσολιά, Προτομή Καραϊσκάκη, προτομή Σπύρου Ματσούκα, Εφτά Βρύσες, τα Πλατάνια της Πλατείας Λαού, Γέφυρα Αλαμάνας,.

Υπολείμματα αρχαίων τειχών: Θερμοπυλών 6, Ροζάκη - Αγγελή 31, Ησαϊα 16 και Αινιάνων 5, αντίστοιχα οικίες Κατόπη, Φλώρου, Λαϊνά και Πολιτόπουλου. Πάνω από 20 νεοκλασικά σπίτια. Ιστορικές Τοποθεσίες

Κάστρο Λαμίας (Ακρολαμία)

Μεσαιωνικό. Δεσπόζει στο ψηλότερο σημείο της πόλης σ’ ένα βραχώδη λόφο, με πανοραμική θέα στη γραφική κοιλάδα του Σπερχειού, τις κορυφές της Οίτης, του Καλλιδρόμου, της μυθικής Όθρυος, του Παρνασσού, της Γκιώνας και του Μαλιακού Κόλπου. Στη καλοδιατηρημένη τειχοποιία του είναι αποτυπωμένη η ιστορική συνέχεια από τον 5ο αιώνα π.Χ. μέχρι το 2ο Παγκόσμιο Πόλεμο. Μέσα στο χώρο του Κάστρου εδρεύει το Αρχαιολογικό Μουσείο της Λαμίας, η ΙΔ’ Εφορεία Προϊστορικών και Κλασσικών Αρχαιοτήτων και Συνεδριακό Κέντρο.

Αλαμάνα

Εδώ είναι ο τόπος όπου ο Αθανάσιος Διάκος με τα παλικάρια του έπεσαν ηρωικά στις τουρκικές ορδές του Ομέρ Βρυώνη, στις 22 Απριλίου 1822 στη γέφυρα που φέρει το όνομά του. Την επόμενη μέρα ο Αθανάσιος Διάκος τραυματισμένος θα μεταφερθεί στη Λαμία όπου θα βρει μαρτυρικό θάνατο. Επί της Εθνικής Οδού υπάρχει και το μνημείο του Διάκου προς τιμήν της μάχης της Αλαμάνας.

Θερμοπύλες

Εδώ το 480 π.χ. ο Σπαρτιάτης Βασιλιάς Λεωνίδας με τους 300 στρατιώτες μαζί με 700 Θεσπιείς και 80 Μηκυναίους απέκρουσε τον Πέρση Βασιλιά Ξέρξη κατά την εκστρατεία του στην Ελλάδα, πέφτοντας ηρωικά και κατέστησε τον τόπο αυτό Παγκόσμιο Προσκύνημα. Ο ανδριάντας του Λεωνίδα και το μνημείο των πεσόντων Θεσπιέων θυμίζουν την Τιτάνια εκείνη μάχη.

Αρχαία Ανθήλη

Βρισκόταν κοντά στην περιοχή των Θερμοπυλών και αποτελούσε την έδρα της πρώτης μορφής ένωσης των αρχαίων ελληνικών Λαών, την Αμφικτιονία. Η αρχαιότατη εκείνη Αμφικτιονία, υπήρξε η θρησκευτική οργάνωση που αναπτύχθηκε γύρω από το ιερό της Πυλαίας Δήμητρος Αμφικτιονίδος, μετά από συγχώνευση τριών μικρότερων ενώσεων, των Τεμπών, της Ανθήλης και των Δελφών. Ήταν η πρώτη φορά που γειτονικοί, ανεξάρτητοι λαοί, ανήκαν σ' ένα ευρύτερο σύνολο. Μέσα σ' αυτό όλοι είχαν τις ίδιες υποχρεώσεις και τα ίδια δικαιώματα, οι νόμοι ήταν κοινοί και το ίδιο και οι στόχοι. Το σύνολο λοιπόν διεΐπε μία νομοτέλεια, που καλλιέργησε την κοινή συνείδηση, για να γίνει η Πυλαία ή η Πυλαϊκή Αμφικτιονία, μία ισχυρή πολιτική ομοσπονδία, που συνδέεται με το μύθο της αρχής των Ελλήνων. Ο μύθος θέλει ιδρυτή της πρώτης Αμφικτιονίας, της Πυλαίας, τον Αμφικτύωνα, το γιο του Δευκαλίωνα και της Πυρράς, του μυθικού ζεύγους που επέζησε στον κατακλυσμό που έστειλε ο Δίας για να αφανίσει το υβριστικό γένος των ανθρώπων.

Μνημεία

'Αγαλμα 'Αρη Βελουχιώτη

Στις 18 Οκτωβρίου 1944, ο 'Αρης Βελουχιώτης μπαίνει θριαμβευτικά στη πόλη στην οποία γεννήθηκε την πόλη της Λαμίας και γίνετε δεκτός με ενθουσιασμό και παλλαϊκή συμμετοχή. Ήταν το επισφράγισμα της προσφοράς του Αρχηγού του ΕΛ.Α.Σ. και των συναγωνιστών του, στη μάχη ενάντια στον Γερμανικό Φασισμό. Το άγαλμα του βρίσκετε στη Πλατεία Λαού. 'Αγαλμα Αθανασίου Διάκου

Στις 23 Απριλίου 1821 η γη της Λαμίας ποτίστηκε από το αίμα του ήρωα της Επανάστασης Αθανασίου Διάκου που έπεσε στα χέρια των Τούρκων μετά την μάχη της Αλαμάνας τον οποίο και εκτέλεσαν με μαρτυρικό θάνατο. Μεγάλης ιστορικής και Εθνικής αξίας είναι ο ανδριάντας του Αθανασίου Διάκου πού στήθηκε στην πλατεία Διάκου το έτος 1903 και είναι έργο του καλλιτέχνη Γιάννη Καρακατσάνη.

Κενοτάφιο Αθανασίου Διάκου

'Αλλη μία θέση μνήμης του μεγάλου ήρωα του Αγώνα. Επί της οδού Καλύβα Μπακογιάννη της πόλεως της Λαμίας μεταξύ της πλατείας Λαού και της οδού Ροζάκη Αγγελή αριστερά καθώς κατευθύνεται κανείς προς την οδό Ροζάκη ευρίσκεται εντός μικρού οικοπεδικού χώρου το ηρώο - κενοτάφιο του ήρωα της Αλαμάνας Αθανασίου Διάκου στο σημείο ακριβώς όπου έγινε το μαρτύριό του. Το 1886 με πρόταση του Ταγματάρχου Ρούβαλη και αργότερα (1889) με ενέργειες του Δημάρχου Λαμιέων Σκληβανιώτου κατασκευάστηκε το κενοτάφιο αυτό σε ανάμνηση της τραγικής θυσίας του Αθανασίου Διάκου. Είναι ένας Γολγοθάς, δηλαδή συσσώρευση μεγάλων λίθων πού έχει στην κορυφή του μαρμάρινο Σταυρό τον οποίο περιβάλλουν φύλλα δάφνης. Στην πρόσοψη του Γολγοθά υπάρχει η επιγραφή:

«Ούτος ο τόπος ενθα τήν 23ην Απριλίου 1821 υπό των Τούρκων ανασκολοπισθείς εμαρτύρησε υπέρ Πίστεως και Ελευθερίας ο Αθανάσιος Διάκος.»

Σε άλλη πλάκα πού τοποθετήθηκε το 1930 με την συμπλήρωση 100 χρόνων ελεύθερης Λαμίας, ο ποιητής Κωστής Παλαμάς έγραψε τούς ακόλουθους στίχους:

«Και των ηρώων καύχημα στην δόξα του Κυρίου Θανάση Διάκο σ΄ έφερεν ο δαρμός του μαρτυρίου, και ενώ σου σπάραζε κακή φωτιά το τίμιο σώμα τραγούδι αγγελικό φιλί σου μύρωνε το στόμα.»

Πίσω ακριβώς από το μνημείο επί υψηλού τοίχου εντός κόγχης υπάρχει η προτομή του Αθανασίου Διάκου. Επίσης η είσοδος είναι μαρμάρινη με δύο πυρσούς σε κάθε κολώνα λεπτής τέχνης.

Μνημείο Καμηλόβρυσης

Στο δρόμο προς Δομοκό βρίσκετε το μνημείο της Καμηλόβρυσης. Στο σημείο αυτό το 1897 σταμάτησαν την προέλασή τους οι Τούρκοι στον ατυχή Ελληνοτουρκικό πόλεμο.

Μνημείο 'Αγνωστου Στρατιώτη

Ο Εύζωνας που βρίσκετε στη πλατεία Πάρκου στο Κέντρο της πόλης μνημείο στον 'Αγνωστο Στρατιώτη του Βαλκανικού Πολέμου.

Μνημείο Εθνικής Αντίστασης

Μνημείο αφιερωμένο στην εθνική αντίσταση και τον 'Αρη Βελουχιώτη και την είσοδό του στην πόλη της Λαμίας. Βρίσκετε απέναντι από το στρατόπεδο του ΚΕΥΠ.

Ιεροί Ναοί - Μονές

Ι. Μ. Αντίνιτσας

Χτισμένη στη πλαγιά της Όθρυος καταστράφηκε το 1944 από τις κατοχικές δυνάμεις για να ανοικοδομηθεί αρκετά χρόνια αργότερα. Ήταν αθωνικού τύπου τετρακιόνιος σταυροειδής με τρούλο. Σύμφωνα με τους μελετητές το καθολικό του ήταν σπάνιας ομορφιάς. Διασώθηκε η εικόνα της Παναγίας που θεωρείτε θαυματουργή. Κατά την επανάσταση του ’21 η μονή έλαβε ενεργό μέρος και αποτέλεσε κέντρο αντίστασης και ορμητήριο των αγωνιστών.

Ι. Ν. Παναγίας Δέσποινας

Μεταγενέστερη Τρίκλιτος Βασιλική που χτίστηκε πάνω σε αρχαιότερη εκκλησία. Η άποψη αυτή στηρίζεται στην ύπαρξη αρχιτεκτονικών λειψάνων κορινθιακού κυανόκρανου και βυζαντινού θωρακίου που βρίσκονται σήμερα στη νοτιοανατολική αυλή της. Με αξιοθαύμαστο ξυλόγλυπτο τέμπλο. Από βυζαντινή επιγραφή που σώζεται πληροφορούμαστε ότι φιλοτεχνήθηκε το 18 αιώνα.

Ι. Ν. Ευαγγελισμού

Ο Μητροπολιτικός Ναός της Φθιώτιδας που βρίσκετε στη καρδιά της πόλης της Λαμίας. Ιστορικό Εκκλησιαστικό Μνημείο όχι τόσο από πλευράς αρχαιότητας αλλά από πλευράς ιστορικής παρουσίας και διαφυλάξεως κειμηλίων πού έχουν σχέση με ολόκληρη τη Μητρόπολη Φθιώτιδος δύναται να χαρακτηρισθεί ο Μητροπολιτικός Ναός του Ευαγγελισμού της Θεοτόκου Λαμίας. Ο Ναός αυτός είναι το κέντρο και η καρδιά της Ιεράς Μητροπόλεως Φθιώτιδος και έζησε όλα τα μεγάλα Εκκλησιαστικά, κοινωνικά, πολιτικά, πνευματικά και εθνικά γεγονότα της περιοχής. Είναι τρίκλιτη Βασιλική με τρούλο με νεοκλασικά στοιχεία, με καλλιμάρμαρο νάρθηκα και κωδωνοστάσια πού θεμελιώθηκε το 1861 από τον Μητροπολίτη Φθιώτιδος Καλλίνικο Καστόρχη (1852 - 1877) και εγκαινιάσθηκε το 1915 από τον Μητροπολίτη Φθιώτιδος Ιάκωβο Παπαϊωάννου (1914 - 1932). Στη συλλογή του και στα Αρχεία του υπάρχουν πολλές εικόνες του 19ου μ.Χ. αιώνα και ενδιαφέροντα βιβλία τα οποία αναφέρονται στη ζωή της πόλεως της Λαμίας και στα κοινωνικά της γεγονότα. Το έτος 1985 μετά την καταστροφή πού υπέστη από τούς σεισμούς του 1981 ανακαινίσθηκε και σήμερα αποτελεί το κόσμημα της πόλης της Λαμίας. Εσωτερικά κοσμείται από ωραία μωσαϊκά του δαπέδου και δύο των προσκυνηταρίων Χριστού και Παναγίας έργα Θεοδώρου Μώρη. Το τέμπλο, ο Αρχιερατικός θρόνος, το Σύνθρονο, το παγκάρι, τα προσκυνητάρια, τα αναλόγια, τα στασίδια είναι όλα ξυλόγλυπτα, εκτός του άμβωνος πού είναι από μάρμαρο και διατηρήθηκε για λόγους ιστορικούς, αφού σ’ αυτόν κήρυξε πλειστάκις ο τότε Ιεροκήρυκας της Φθιώτιδος Μητροπολίτης άγιος Νεκτάριος Κεφαλάς (1893). Οι ιερές εικόνες της Αγίας Παρασκευής επί του προσκυνηταρίου και του Ευαγγελισμού είναι πολύ παλιές προερχόμενες από άλλο ναό της περιοχής. Ο ναός είναι κατάγραφος και ιστορήθηκε από τον αγιογράφο Νικόλαο Ρίζο.

Ι. Ν. Αγ. Λουκά

Μέσα στο καταπράσινο δασύλλιο υπάρχει το εκκλησάκι του Αγ. Λουκά, πολιούχου της πόλης της Λαμίας. Μικρός ναός σταυροειδής χωρίς τρούλο που χτίστηκε ως ξωκλήσι το 1910. Έχει ιστορικό ενδιαφέρον για τις μνήμες των κατοίκων λόγω της σύνδεσής του με σημαντικά ιστορικά γεγονότα. Έχει χαρακτηριστεί ιστορικό διατηρητέο Μνημείο από το Υπ. Πολιτισμού.

Ι. Ν. Παναγιάς Αρχοντικής

Στο μέσον της νότιας πλαγιάς του λόφου που βρίσκεται το Κάστρο, έχει κτισθεί κατά το 18 αιώνα. Αποτελεί το δεύτερο μετά το Κάστρο σε αρχαιολογική σημασία μνημείο. Οφείλει το όνομά της στους προύχοντες και άρχοντες της Λαμίας που εκκλησιάζονταν αποκλειστικά εκεί στο παρελθόν. Έχει χτισθεί πάνω σε παλιότερη εκκλησία που κάηκε. Ανοικοδομήθηκε το 1760 και φιλοτεχνήθηκε το 1762.

Φυσικές Τοποθεσίες

Λόφος Αγ. Λουκά

Καταπράσινος λόφος της Λαμίας με το ομώνυμο εκκλησάκι και το υπέροχο δασύλλιο. Εδώ ο επισκέπτης πέρα από το ευχάριστο περίπατο, μπορεί να απολαύσει φαγητό, καφέ ή ποτό στο τουριστικό δημοτικό Περίπτερο με μαγευτική θέα της Οίτης, της Κοιλάδας του Σπερχειού και του Μαλιακού Κόλπου.

Λόφος Μιχαήλ, Γαβριήλ και Ραφαήλ

Καταπράσινος λόφος στη καρδιά της πόλης της Λαμίας.

Πλατάνια Δ. Δ. Δίβρης

Μαγευτική καταπράσινη τοποθεσία στο χωριό της Δίβρης.