Μιχάλης Κουνελάκης

Μιχάλης Κουνελάκης
Όνομα στη μητρική γλώσσα	Μιχάλης Κουνελάκης (Ελληνικά)
Γέννηση	1898 Κωνσταντινούπολη
Θάνατος	25  Ιανουαρίου 1966 Αθήνα
Χώρα πολιτογράφησης	Ελλάδα
Σπουδές	Δραματική Σχολή Ωδείου Αθηνών
Ιδιότητα	σκηνοθέτης, συγγραφέας και κριτικός θεάτρου
Συγγενείς	Μιράντα Κουνελάκη (ανιψιά)

Ο Μιχάλης Κουνελάκης του Αντωνίου (Κωνσταντινούπολη, 1898 – Αθήνα, 25/01/1966) ήταν Έλληνας σκηνοθέτης, συγγραφέας και κριτικός θεάτρου. Υπήρξε από τους πρώτους Έλληνες θεατρικούς σκηνοθέτες με αντίστοιχες σπουδές και για πολλά χρόνια σταδιοδρόμησε ως καθηγητής σε δραματικές σχολές. Μέσα από την πολυσχιδή παρουσία του στο ελληνικό θέατρο του Μεσοπολέμου συνέβαλε σημαντικά στην αναγνώριση του ρόλου του σκηνοθέτη στο θέατρο και στην ανανέωση της θεατρικής κριτικής.

Βιογραφικά στοιχεία

Ο Μιχάλης Κουνελάκης γεννήθηκε στην Κωνσταντινούπολη το 1898 και για μεγάλο χρονικό διάστημα έζησε στη Ρουμανία. Φοίτησε στο Ζωγράφειο Λύκειο και έπειτα σπούδασε στο Βερολίνο (1922–1925) ιστορία της τέχνης, αλλά και σκηνοθεσία στο Θεατρικό Εργαστήριο του Μαξ Ράινχαρντ. Είχε προηγηθεί η μαθητεία του στη Δραματική Σχολή Κωνσταντινουπόλεως και η συμμετοχή του ως μέλους του χορού στην παράσταση του Οιδίποδα Τυράννου, που δόθηκε από τον θίασο Βεάκη – Νέζερ στην Κωνσταντινούπολη (1921). Το 1925 προσπάθησε —χωρίς ιδιαίτερη επιτυχία— να εργαστεί ως επαγγελματίας σκηνοθέτης στην Αθήνα. Εργάστηκε το 1925 στον θίασο Βεάκη–Νέζερ, σκηνοθετώντας λίγες παραστάσεις, και έπειτα αποχώρησε. Η αποτυχία αυτή σχετίζεται κυρίως με το γεγονός ότι το επάγγελμα του σκηνοθέτη δεν είχε ακόμα καθιερωθεί στην Ελλάδα εκείνη την εποχή και έπρεπε να υπάρξουν ισορροπίες με την ελληνική θεατρική παράδοση της διδασκαλίας των θεατρικών έργων και παραστάσεων από τους θιασάρχες ή τους λογίους – συγγραφείς. Στη συνέχεια, ο Μ. Κουνελάκης στράφηκε στην εκπαίδευση νέων ηθοποιών σε διάφορες δραματικές σχολές (Δραματική Σχολή του Ωδείου Αθηνών, Δραματική Σχολή Ελληνικού Ωδείου κ.ά.). Παράλληλα, ασχολήθηκε και με τη θεατρική κριτική, την οποία άσκησε συστηματικά ως ένας από τους πρώτους επαγγελματίες κριτικούς θεάτρου και ανανεωτές της θεατρικής κριτικής στην Ελλάδα. Μέσα στη δεκαετία του '30 δημιούργησε κάποιους βραχύβιους θιάσους, στους οποίους οι ηθοποιοί ήταν συχνά μαθητές του (Μίμης Φωτόπουλος, Αδαμάντιος Λεμός κ.ά.) και παρουσίασε παραστάσεις σε διάφορα θέατρα και περιοχές της Αθήνας και της υπόλοιπης Ελλάδας. Μεταπολεμικά, σκηνοθέτησε περιστασιακά για θιάσους του ελεύθερου θεάτρου (θίασος Αδ. Λεμού, θίασος Ά. Λώρη, θίασος Λ. Καλλέργη – Δ. Σκούρα κ.ά.).

Από τα νεανικά του χρόνια, παράλληλα με τις θεατρικές δραστηριότητές του, ασχολήθηκε με τη λογοτεχνική συγγραφή. Την εποχή που ζούσε στην Κωνσταντινούπολη δημοσίευσε ποιήματα και διηγήματα στα περιοδικά Ο Λόγος και Νέα Ζωή, ενώ στην Πόλη εξέδωσε και το πρώτο του μυθιστόρημα (Το παιδί της θάλασσας, 1920). Όσο σπούδαζε στο Βερολίνο, αρθρογραφούσε στον ελληνικό Τύπο κυρίως για τις θεατρικές εξελίξεις στη Γερμανία. Μετά τον Β' Παγκόσμιο Πόλεμο αφοσιώθηκε κυρίως στη συγγραφή θεατρικών έργων, πολλά από τα οποία παραστάθηκαν από γνωστούς θιάσους της Αθήνας. Επίσης, ασχολήθηκε και με τη μετάφραση τόσο θεατρικών έργων όσο και θεατρικών μελετημάτων και άρθρων. Περιστασιακά εργάστηκε και στον κινηματογράφο ως σκηνοθέτης και σεναριογράφος, αλλά και στο ραδιόφωνο ως σκηνοθέτης θεατρικών ραδιο–παραστάσεων. Διετέλεσε μέλος της Ένωσης Μουσικών και Θεατρικών Κριτικών, της Εταιρείας Ελλήνων Θεατρικών Συγγραφέων και της Εταιρείας Ελλήνων Λογοτεχνών. Υπήρξε παντρεμένος με τη Φλώρα Βάου, ενώ η ηθοποιός Μιράντα Κουνελάκη ήταν ανιψιά του. Πέθανε στην Αθήνα στις 26 Ιανουαρίου 1966 και θάφτηκε στο Κοιμητήριο Ζωγράφου.

Επαγγελματική πορεία

Περίοδος Μεσοπολέμου

Η πρώτη επαγγελματική σκηνοθεσία του Μ. Κουνελάκη στην Ελλάδα πραγματοποιήθηκε τον Απρίλιο του 1925, με την παράσταση Οιδίπους Τύραννος από τον θίασο Βεάκη – Νέζερ. Η συνεργασία του με τον θίασο του Αιμίλιου Βεάκη και του Χριστόφορου Νέζερ απέδωσε τρεις ακόμα θεατρικές παραγωγές (Ο φιλάργυρος, Οι δίδυμοι του Μπράιτον, Σέντζας). Μετά τη μάλλον απογοητευτική εμπειρία από τη συνεργασία του με τον θίασο Βεάκη–Νέζερ, επικεντρώθηκε επαγγελματικά στη θεατρική κριτική και στη διδασκαλία σε δραματικές σχολές. Ως κριτικός αρθρογράφησε σε εφημερίδες και σε περιοδικά τέχνης (Πολιτεία, Ελεύθερος Λόγος, Βραδυνή, Μουσικά Χρονικά κ.ά.) από τα μέσα της δεκαετίας του '20 έως τα μέσα της δεκαετίας του '30. Τα κριτικά του σημειώματα χαρακτηρίζονταν από τη γνώση και κατανόηση των θεατρικών ρευμάτων της πρωτοπορίας στην Ευρώπη, από την προσπάθεια ανάδειξης της σημασίας του επαγγέλματος του σκηνοθέτη και από την προώθηση ανανεωτικών πρακτικών στον τρόπο συγγραφής των κριτικών κειμένων (διαχωρισμός δράματος από παράσταση, χωριστή τεκμηρίωση των συντελεστών μιας παράστασης). Μέσα, λοιπόν, από τις κριτικές του πήρε μέρος και στη συζήτηση που διεξαγόταν μεταξύ των Ελλήνων διανοούμενων της εποχής για μια σειρά θεωρητικών ζητημάτων αναφορικά με τη θεατρική κριτική. Το 1927 έδωσε μία σειρά διαλέξεων για το επάγγελμα του σκηνοθέτη και την έννοια της σκηνοθεσίας. Οι διαλέξεις αυτές συγκεντρώθηκαν και εκδόθηκαν σε μονογραφία. Η συγκεκριμένη έκδοση αποτέλεσε το πρώτο και μοναδικό αυτοτελές δοκίμιο που εκδόθηκε στην Ελλάδα έως και το τέλος του Μεσοπολέμου και που αναφερόταν στον ρόλο του σκηνοθέτη.

Παράλληλα, στις διάφορες δραματικές σχολές, όπου δίδαξε, προσπάθησε να καθιερώσει, τις νέες ευρωπαϊκές ερμηνευτικές και σκηνοθετικές τάσεις (παραστάσεις συνόλου κ.ά.) και να φέρει τους μαθητές του σε επαφή με τη σύγχρονή τους πρωτοποριακή δραματουργία. Επιπλέον, υπήρξε από τους πρώτους που δίδαξαν το μάθημα της σκηνοθεσίας στην Ελλάδα (Εθνικό Ωδείο).. Στο πλαίσιο αυτής της προσπάθειας, συχνά στις παραστάσεις επίδειξης των δραματικών σχολών επέλεγε και παρουσίαζε μεταξύ άλλων και θεατρικά έργα της πρωτοπορίας, πολλά από τα οποία παίζονταν για πρώτη φορά στην Ελλάδα. Κάποια από τα έργα αυτά ήταν: η σουρεαλιστική σάτιρα Κνοκ ή ο θρίαμβος της ιατρικής του Ζυλ Ρομαίν (Ωδείο Πειραιά, 1928), το νατουραλιστικό δράμα του Άρτουρ Σνίτσλερ Κληροδότημα (Ωδείο Αθηνών, 1928), τα μονόπρακτα του Αντόν Τσέχοφ Κύκνειο άσμα (Ωδείο Αθηνών, 1929) και Οι βλαβερές συνέπειες του καπνού (Ωδείο Αθηνών, 1930) κ.ά. Σύμφωνα με μαρτυρίες, σε κάποιες από τις παραστάσεις επίδειξης που παρουσίασε συμμετείχε και ως ηθοποιός. Για τις ανάγκες των παραστάσεων αυτών συχνά ο Κουνελάκης μετέφραζε και διασκεύαζε ο ίδιος τα θεατρικά κείμενα (Τσέχοφ, Χάουπτμαν), αρκετά από τα οποία —σύμφωνα με τη συνήθεια της εποχής— αποδίδονταν με τους τίτλους παραλλαγμένους σε σημαντικό βαθμό, π.χ. το Κύκνειο άσμα του Τσέχοφ αποδόθηκε ως Τραγικός χωρίς να το θέλει. Τον ρόλο του μεταφραστή τον διατήρησε και ως ανεξάρτητη επαγγελματική ιδιότητα, μεταφράζοντας και για επαγγελματικούς θιάσους (Τιτάνικ Βαλς, θίασος Κοτοπούλη κ.ά.).

Στα τέλη του 1932 δημιούργησε τον θίασο «Καλλιτεχνικόν Θέατρον Αθηνών» με τη συμμετοχή νέων ηθοποιών, οι οποίοι είχαν υπάρξει μαθητές του. Ο Μ. Κουνελάκης είχε αναλάβει τη διεύθυνση του θιάσου, τη σκηνοθεσία των παραστάσεων και ενίοτε και τις μεταφράσεις των έργων. Αρχικά, ο θίασος έδωσε κάποιες παραστάσεις στο Δημοτικό Θέατρο Πειραιά (Πειρασμός, Ο θειόκας ονειρεύθηκε) και έπειτα εγκαταστάθηκε για λίγους μήνες στο Θέατρο Ατλαντίς (Εξάρχεια). Από τον Μάιο ως τον Αύγουστο του 1933 παρουσίασε δώδεκα θεατρικές παραγωγές έργων, κυρίως του σύγχρονου ξένου δραματολογίου. Το ελληνικό ρεπερτόριο του θιάσου απαρτιζόταν από τέσσερα ελληνικά θεατρικά έργα νέων συγγραφέων (Αγάπες του Δ. Μπόγρη, Χρυσές καρδιές του Τ. Ραυτόπουλου, Η εξέλιξις του Γ. Κούρτη και Καμπούρης του Κ. Βαλασίδη). Η κριτική αρχικά ήταν θετική ως προς την προσπάθεια δημιουργίας ενός θιάσου με καλλιτεχνικές βλέψεις. Στην πορεία όμως, η πλειονότητα των κριτικών αδιαφόρησε για τις παραστάσεις του θιάσου ή ήταν επικριτική. Υπάρχουν αρνητικές αναφορές άλλοτε για την ποιότητα των παραστάσεων και των ερμηνειών άλλοτε για τις επιλογές του δραματολογίου. Ο Κουνελάκης, σε αντίθεση με τις παραστάσεις επίδειξης των δραματικών σχολών, όπου συχνά επέλεγε να παρουσιάσει έργα που θεωρούνταν ότι ανήκαν στην πρωτοπορία της εποχής, όταν δημιούργησε το δικό του θεατρικό σχήμα, ακολούθησε την επικρατούσα παράδοση με το ανέβασμα συμβατικών έργων ρεαλισμού —τα γνωστά «καλοφτιαγμένα» έργα— και βουλεβάρτου. Οι επιλογές αυτές μάλλον καθορίστηκαν από τις οικονομικές ανάγκες του θιάσου. Στη συνέχεια ο θίασος συνεργάστηκε με τον παλαίμαχο τότε ηθοποιό Θεμιστοκλή Νέζερ, με τη βοήθεια του οποίου παρουσίασε μια σειρά παραστάσεις σε διάφορα μέρη στην ευρύτερη περιοχή της Αθήνας. Η προσπάθεια αυτή με τα τότε θεατρικά δεδομένα θύμιζε περισσότερο μπουλούκι, ίσως με βάση τις σημερινές θεατρικές πρακτικές να μπορεί να ιδωθεί ως μια πρώιμη προσπάθεια θεατρικής αποκέντρωσης.

Στο πλαίσιο αυτής της «θεατρικής αποκέντρωσης» ο Μ. Κουνελάκης συγκρότησε τον θίασο «Νέα Σκηνή» και την περίοδο 1938/39 οργάνωσε μία σειρά από περιοδείες σε διάφορες πόλεις της Ελλάδας (Πάτρα, Βόλος κ.ά.). Το ρεπερτόριο που κατάρτισε περιελάμβανε κυρίως έργα νεοελλήνων θεατρικών συγγραφέων και δευτερευόντως ξένων σύγχρονων δημιουργών. Ενδεικτικά αναφέρονται: οι κωμωδίες του Θεόδωρου Συναδινού Καλώς ήλθες και Ευτυχώς επτωχεύσαμεν, το έργο του Γρηγορίου Ξενόπουλου Φοιτητές, η κωμωδία του Ντάριο Νικοντέμι Η σκιά, μια θεατρική διασκευή του μυθιστορήματος του Εμίλ Ζολά Η ταβέρνα. Η τελευταία επαγγελματική σκηνοθετική του προσπάθεια για την περίοδο αυτήν εντοπίζεται τον Αύγουστο του 1939, όταν παρουσίασε με το νέο θεατρικό του σχήμα, τη «Νεοελληνική Σκηνή», το έργο του Δημήτρη Βουρνά Καθόμαστε σε πολυκατοικίες (Θέατρο Δελφοί).

Μία ακόμα πτυχή της καλλιτεχνικής του πολυπραγμοσύνης αποτέλεσε η ενασχόλησή του με τον κινηματογράφο. Το 1930 σκηνοθέτησε τη βουβή ελληνική ταινία Τα γαλάζια κεριά, η οποία βασιζόταν στο μυθιστόρημα του Σπύρου Ποταμιάνου Το αγκάθι. Επίσης, ασχολήθηκε και με την κινηματογραφική εταιρεία Ακρόπολις Φιλμ.

Μεταπολεμική περίοδος

Στη διάρκεια της Κατοχής ο Μ. Κουνελάκης επικεντρώθηκε στη διδασκαλία στη Δραματική Σχολή του Ελληνικού Ωδείου, τη διεύθυνση του οποίου ανέλαβε εκείνη την περίοδο, και στη συγγραφή θεατρικών έργων. Το έργο του Τα μάγια διακρίθηκε το 1941 στον Καλοκαιρίνειο Δραματικό Διαγωνισμό που διοργάνωνε ο Φιλολογικός Σύλλογος Παρνασσός. Το 1944 έγραψε τη σατιρική κωμωδία Η απαγωγή της Σμαράγδως, το πιο αναγνωρισμένο και πολυπαιγμένο έργο του, το οποίο υπέβαλε στο Εθνικό Θέατρο, χωρίς όμως θετική εξέλιξη. Η πρώτη θεατρική παραγωγή του έργου έγινε το καλοκαίρι του 1947 από την Εταιρία Ελληνικού Θεάτρου του Τζαβαλά Καρούσου (Θέατρο Μακέδο) και γνώρισε την ανταπόκριση του κοινού, με αποτέλεσμα να συμπεριληφθεί αμέσως στο ρεπερτόριο και άλλων θιάσων (Θίασος Νέων Καλλιτεχνών 1948, Θίασος Αδ. Λεμού 1948, Θίασος Β. Αργυρόπουλου 1949). Η κωμωδία αυτή γνώρισε αρκετές ακόμα παραγωγές κατά τη διάρκεια των επόμενων δεκαετιών (Κ.Θ.Β.Ε. 1977, Εθνικό Θέατρο 1995 κ.ά.), ενώ εξακολουθεί να παίζεται μέχρι και σήμερα τόσο από επαγγελματικούς όσο και από ερασιτεχνικούς θιάσους. Οι θεατρικοί κριτικοί στην πλειονότητά τους υποδέχτηκαν το έργο με θετικά σχόλια, κατατάσσοντάς το στα άρτια, σύγχρονα ελληνικά θεατρικά έργα και θεωρώντας το μία από τις καλύτερες ελληνικές κωμωδίες. Εντελώς αντίθετη αντιμετώπιση, τόσο από το κοινό όσο και από την κριτική, είχαν τα επόμενα έργα του Μ. Κουνελάκη που ανέβηκαν επί σκηνής (Τα δίδυμα της Αγίας Ελεούσας, Το ενοικιοστάσιο, Ερωτική καθοδήγηση, Ο Θεόφιλος και οι κληρονόμοι του, Κωμωδία της ευτυχίας). Οι κριτικές υπήρξαν έντονα αρνητικές, στα όρια της απαξίωσης του συγγραφέα, στοιχείο που συμπυκνώνεται σε μεταγενέστερο σχόλιο του εκδότη του περιοδικού Θέατρο: «Θα μείνει μόνο η Αρπαγή της Σμαράγδως. Κι αν είχε κάνει μόνον αυτό στη ζωή του, θα ήταν πολύ πιο κερδισμένος». Τέλος, κάποια από τα θεατρικά του έργα δεν παραστάθηκαν ποτέ στο επαγγελματικό θέατρο (Τα μάγια, Ο έφεδρος κ.ά.).

Το καλοκαίρι του 1946 ο Μ. Κουνελάκης δημιούργησε τον τελευταίο θίασό του, την «Ελληνική Κωμωδία». Με έδρα το θέατρο Βέρα παρουσίασε δύο παραγωγές: το έργο Δακτυλογράφος ζητεί θέσιν του Τίμου Μωραϊτίνη και Ο απένταρος εκατομμυριούχος του Νίκου Βυζαντινού. Η επόμενη σκηνοθετική δουλειά του πραγματοποιήθηκε στον θίασο του παλιού μαθητή του, του Αδ. Λεμού, με την παρουσίαση του έργου Τιτάνικ βαλς του Τούντορ Μουσατέσκο (Διονύσια, 1949). Το 1954 επανήλθε σκηνοθετικά στο ίδιο έργο για λογαριασμό του θιάσου Λ. Καλλέργη – Δ. Σκούρα, παρουσιάζοντάς το όμως υπό τον τίτλο Βουλευτής με το ζόρι (θέατρο Ραντάρ, 1954). Το καλοκαίρι του 1954 πραγματοποίησε μία ακόμα σκηνοθεσία —μάλλον και την τελευταία του σε επαγγελματικό θίασο— με την παράσταση του έργου του Θ. Συναδινού Σατανάς (θίασος Άννας Λώρη). Επιπλέον, το 1952 ο Μ. Κουνελάκης σκηνοθέτησε στο αρχαίο θέατρο του Άργους την παράσταση Παλαμήδης, στο πλαίσιο μίας συνεργασίας του τοπικού Συλλόγου Αργείων «Ο Δαναός» και του θεατρικού παραρτήματος του Ελληνικού Ωδείου στο Ναύπλιο. Στην παράσταση αυτή συμμετείχαν μαθητές του Ωδείου ως μέλη του χορού και επαγγελματίες ηθοποιοί στους βασικούς ρόλους (Μ. Κατράκης, Β. Ανδρεόπουλος, Δ. Βεάκης, Ν. Περγιάλης κ.ά). Πρόκειται για μια παράσταση, η εξέταση της οποίας, μεταξύ άλλων, αναδεικνύει στοιχεία για το εύρος των δράσεων του Ελληνικού Ωδείου υπό τη διεύθυνση του Μ. Κουνελάκη, για τη συμβολή του στο «μπόλιασμα» των παραστάσεων επίδειξης των δραματικών σχολών με το ημι-επαγγελματικό θέατρο, αλλά και για την ενασχόληση του ίδιου του Κουνελάκη με το ημι-επαγγελματικό θέατρο.

Τέλος, κατά τη δεύτερη μεταπολεμική δεκαετία ασχολήθηκε συστηματικά με την παρουσίαση θεατρικών έργων στο ραδιόφωνο είτε ως σκηνοθέτης είτε ως συγγραφέας ή μεταφραστής. Παρουσίασε κάποια θεατρικά κείμενα που έγραψε ο ίδιος ειδικά για το ραδιόφωνο (Ερωτική απαγωγή, Απ’ το παράθυρο, Η γούνα), αλλά και μια σειρά έργα πρόζας άλλων δραματουργών. Αναφέρονται ενδεικτικά: Το κύκνειο άσμα του Α. Τσέχοφ με ερμηνευτή τον Αιμ. Βεάκη (1951), το έργο του Δ. Κορομηλά Η τύχη της Μαρούλας (1952), το μονόπρακτο του Γρ. Ξενόπουλου Καβαλλερία Ποπολάνα (1955) κ.ά. Παράλληλα, διασκεύασε και σκηνοθέτησε για το ραδιόφωνο και κάποιες οπερέτες, όπως: Η κόρη της καταιγίδας του Θ. Σακελλαρίδη (1958), Η γυναίκα του δρόμου του Ν. Χατζηαποστόλου, Όνειρο αποκριάτικης βραδιάς των Τ. Μωραϊτίνη και Ιωσήφ Ριτσιάρδη (1959) κ.ά. Επίσης, έγραψε και το σενάριο για την κινηματογραφική ταινία Άντρα θέλω με πυγμή (1959) της Νικόλς Φίλμ με πρωταγωνίστρια την Καλή Καλό.

Συγγραφικό έργο

Πεζογραφία – δοκίμια

• Κουνελάκης, Μιχάλης. Το παιδί της θάλασσας (μυθιστόρημα)
• Κουνελάκης, Μιχάλης. «Το κεφάλι του σκελετού», Ο Λόγος 1 (Νοέμβριος 1918), σ. 13–19 (διήγημα)
• Κουνελάκης, Μιχάλης. «Χριστούγεννα», Ο Λόγος 3 (Ιανουάριος 1919), σ. 91–94 (διήγημα)
• Κουνελάκης, Μιχάλης. «Αμαρτίες», Ο Λόγος 7 (Μάρτιος 1919), σ. 253–256 (διήγημα)
• Κουνελάκης, Μιχάλης. «Το αγρίμι», Ο Λόγος 10 (Αύγουστος 1919), σ. 380–384 (διήγημα)
• Κουνελάκης, Μιχάλης. «Το αγρίμι: (συνέχεια από το προηγούμενο φυλλάδιο)», Ο Λόγος 11 (Σεπτέμβριος 1919), σ. 427–433 (διήγημα)
• Κουνελάκης, Μιχάλης. «Το αγρίμι: (συνέχεια από το προηγούμενο φυλλάδιο)», Ο Λόγος 12 (Οκτώβριος 1919), σ. 451–459 (διήγημα)
• Κουνελάκης, Μιχάλης. «Ζουντανές ζουγραφιέςς», Ο Λόγος 3 (Ιανουάριος 2020), σ. 109–112 (διήγημα)
• Κουνελάκης, Μιχάλης. Η σκηνοθεσία: η διάλεξις. [Πειραιάς]: Τύποις Σώμου και Καλλίνη, 1927. (δοκίμιο)

Θεατρικά έργα

• Κουνελάκης, Μιχάλης. Τα μάγια (θέατρο)
• Κουνελάκης, Μιχάλης. Ο έφεδρος: πολεμικό χρονικό σε τρεις πράξεις. Αθήνα: Θεατρική Βιβλιοθήκη, 1946. (θέατρο)
• Κουνελάκης, Μιχάλης. Η απαγωγή της Σμαράγδως: κωμωδία σε τέσσερα μέρη. Αθήνα: Τυπ. Βελονιάδη, 1951. (θέατρο)
• Κουνελάκης, Μιχάλης.Τα δίδυμα της Αγίας Ελεούσας (θέατρο)
• Κουνελάκης, Μιχάλης. Το ενοικιοστάσιο (θέατρο)
• Κουνελάκης, Μιχάλης. Ερωτική καθοδήγηση (θέατρο)
• Κουνελάκης, Μιχάλης. Ο Θεόφιλος και οι κληρονόμοι του (θέατρο)
• Κουνελάκης, Μιχάλης. Κωμωδία της ευτυχίας (θέατρο)

Ενδεικτική αρθρογραφία

• Κουνελάκης, Μιχάλης. «Αι τεχνικαί πρόοδοι του θεάτρου στη Γερμανία», Τα Παρασκήνια 9 (01/07/1924), σ. 9–15
• Κουνελάκης, Μιχάλης. «Το ξένον θέατρον: από τη γερμανική θεατρική ζωή», Τα Παρασκήνια 21 (23/11/1924). σ. 9–12.
• Κουνελάκης, Μιχάλης. «Σκηνοθεσία: πώς γίνεται το θέατρον. Η Ελλάς δεν ανέχεται τας ειδικότητας». Ελεύθερος Τύπος [Αθήνα], 14/06/1925, σ. 1.
• Κουνελάκης, Μιχάλης. «Εναρκτήριος», Τα Παρασκήνια 10 (12/11/1925), σ. 8.
• Κουνελάκης, Μιχάλης. «Εναρκτήριος εις την Δραματικήν Σχολήν Πειραιώς (συνέχεια του προηγούμενου και τέλος)», Τα Παρασκήνια 11 (05/12/1925), σ. 9–11.
• Κουνελάκης, Μ. «Τι είνε σκηνοθεσία: αι επιφυλλίδες της "Βραδυνής"», Η Βραδυνή [Αθήνα], 02/05/1927, σ. 3.
• Κουνελάκης, Μ. «Κριτική και θέατρον. Σημειώματα», Πολιτεία [Αθήνα], 08/01/1928, σ. 1–2.
• Κουνελάκης, Μ. «Το ελληνικόν θέατρον: η κακοδαιμονία του θεάτρου μας. Πού οφείλεται. [...](σειρά άρθρων)», Πολιτεία [Αθήνα], 20/05/1928, σ. 1.
• Κουνελάκης, Μ. «Το ελληνικόν θέατρον: ο ερασιτεχνισμός μας. Η επίδραση εις το θέατρον. Η τεχνικές θεατρικές εγκαταστάσεις», Πολιτεία [Αθήνα], 21/05/1928, σ. 1–2.
• Κουνελάκης, Μ. «Το ελληνικόν θέατρον: τα βαθύτερα αίτια της κακοδαιμονίας του θεάτρου και των ηθοποιών. Μετά τον επιχειρηματία ο καλλιτέχνης», Πολιτεία [Αθήνα], 22/05/1928, σ. 1–2.
• Κουνελάκης, Μ. «Το ελληνικόν θέατρον: η δραματική μας παραγωγή. Αι δύο επιδράσεις τας οποίας υπέστη, Το ηθογραφικό δράμα. Αι ανάγκαι της νεοελληνικής σκηνής (σειρά άρθρων)», Πολιτεία [Αθήνα], 23/05/1928, σ. 1.
• Κουνελάκης, Μ. «Το ελληνικόν θέατρον: η προχειρότης. Η κρατική υποστήριξις. Η προσπάθεια του Χρηστομάνου. Η προσπάθεια του Μελά (σειρά άρθρων)», Πολιτεία [Αθήνα], 24/05/1928, σ. 1–2.
• Κουνελάκης, Μιχάλης. «Οι δραματικές μας σχολές: μια απάντηση», Νέα Εστία 21–45 (01/11/1928), σ. 987–988.
• Κουνελάκης, Μιχάλης. «Περί της σχολής θεάτρου: (εξ αφορμής ενός άρθρου και δύο παραστάσεων). Κριτικά σημειώματα», Πολιτεία [Αθήνα], 30/04/1929, σ. 1–2.
• Κουνελάκης, Μ. «Το σοβιετικόν θέατρον: από την χώραν των πειραμάτων», Η Εθνική [Αθήνα], 28/01/1936, σ. 3.

Ενδεικτική κριτικογραφία

• Κουνελάκης, Μ. «Ο θίασος της κ. Πιερρά. Θέατρον Κεντρικόν. Κριτικά σημειώματα», Πολιτεία [Αθήνα], 10/02/1928, σ. 1.
• Κουνελάκης, Μ. «Λ. Πιραντέλλο: "Ο άνθρωπος, το κτήνος και η αρετή". Θέατρο Απόλλων. Κριτικά σημειώματα», Πολιτεία [Αθήνα], 15/02/1928, σ. 1.
• Κουνελάκης, Μ. «Ίψεν: αι παραστάσεις διά την 100ετηρίδα του, Α'. Κριτικά σημειώματα», Πολιτεία [Αθήνα], 14/03/1928, σ. 2.
• Κουνελάκης, Μ. «Ίψεν: B'. Κριτικά σημειώματα», Πολιτεία [Αθήνα], 15/03/1928, σ. 2.
• Κουνελάκης, Μ. «Η δις δικηγόρος. Κριτικά σημειώματα», Πολιτεία [Αθήνα], 17/07/1929, σ. 3.
• Κουνελάκης, Μ. «"Παντρεύουν την αγάπη μου" Θ. Συναδινού. Κριτικά σημειώματα», Η Εθνική [Αθήνα], 12/12/1935, σ. 2.
• Κουνελάκης, Μ. «Ο Δον Κιχώτης. Η διασκευή του κ. Θ. Συναδινού. Εις το Βασιλικόν», Η Εθνική [Αθήνα], 16/01/1936, σ. 3.
  

Παραστασιογραφία

I. Λίστα με παραστάσεις που σκηνοθέτησε ο Μ. Κουνελάκης.

II. Κατάλογος ελληνικών παραστάσεων των θεατρικών έργων του Μ. Κουνελάκη.

χρονική περίοδος	παράσταση	εταιρεία παραγωγής	θέατρο	σκηνοθέτης
Ελληνική Θεατρική Περίοδος 1951/1952	Η απαγωγή της Σμαράγδως	Εταιρεία Ελληνικού Θεάτρου Τζαβαλά Καρούσου	Θέατρο Ντο Ρε	Τζαβαλάς Καρούσος
Ελληνική Θεατρική Περίοδος 1977/1978	Η απαγωγή της Σμαράγδως	Κρατικό Θέατρο Βορείου Ελλάδος	περιοδεία	Κωστής Μιχαηλίδης
Ελληνική Θεατρική Περίοδος 1994/1995	Η απαγωγή της Σμαράγδως	Εθνικό Θέατρο Ελλάδας	περιοδεία	Αδαμάντιος Λεμός

Περισσότερες πληροφορίες για κάθε παράσταση εμφανίζονται ενεργοποιώντας τον σύνδεσμο που υπάρχει στο όνομα της κάθε παράστασης

Βιβλιογραφία

• Βασιλείου, Αρετή. Εκσυγχρονισμός ή παράδοση; : το θέατρο πρόζας στην Αθήνα του Μεσοπολέμου. Αθήνα: Μεταίχμιο, 2005.
• Βελιώτη - Γεωργοπούλου, Μαρία. «Η ναυπλιακή τραγωδία Παλαμήδης», στο Α. Αλτουβά και Κ. Διαμαντάκου (επιμ.) Θέατρο και Δημοκρατία: με αφορμή τη συμπλήρωση 40 χρόνων από την αποκατάσταση της Δημοκρατίας (Πρακτικά Ε' Πανελληνίου Θεατρολογικού Συνεδρίου, Αθήνα 2014), Α΄ τόμος. Αθήνα: ΕΚΠΑ – Τμήμα Θεατρικών Σπουδών, 2018, σ. 149–165.
• Γεωργοπούλου, Βαρβάρα. Η θεατρική κριτική στην Αθήνα του Μεσοπολέμου, Α' τόμος. Αθήνα: Αιγόκερως, 2008.
• Γεωργοπούλου, Βαρβάρα. Η θεατρική κριτική στην Αθήνα του Μεσοπολέμου, Β' τόμος. Αθήνα: Αιγόκερως, 2008.
• Γλυτζουρής, Αντώνης. Η σκηνοθετική τέχνη στην Ελλάδα: η ανάδυση και η εδραίωση της τέχνης του σκηνοθέτη στο νεοελληνικό θέατρο. 2η έκδ. Ηράκλειο: Πανεπιστημιακές Εκδόσεις Κρήτης, 2014.
• «Εκείνοι που έφυγαν: Μιχάλης Κουνελάκης», Θέατρο: έκδοση θεάτρου, μουσικής, χορού και κινηματογράφου (1966).
• Θρύλος, Άλκης. Το ελληνικό θέατρο, τόμος Δ΄: 1945–1948. Αθήναι: Ίδρυμα Κώστα και Ελένης Ουράνη, 1978.
• Κυριακός, Κωνσταντίνος. Τα έργα του Τσέχοφ στην ελληνική σκηνή (1902–1993) [διδακτορική διατριβή]. Θεσσαλονίκη: Α.Π.Θ. – Τμήμα Φιλολογίας, 1995.
• Κουνελάκης, Μιχάλης. «Η σημερινή πρώτη», Τα Νέα [Αθήνα], 09/08/1947.
• Κουνελάκης, Μιχάλης. «Σκηνοθεσία: πώς γίνεται το θέατρον. Η Ελλάς δεν ανέχεται τας ειδικότητας». Ελεύθερος Τύπος [Αθήνα], 14/06/1925.
• Παράσχος, Κλέων. «"Η απαγωγή της Σμαράγδως". Κωμωδία του κ. Μιχ. Κουνελάκη, "Εταιρία Ελληνικού Θεάτρου"», Η Καθημερινή [Αθήνα], 12/08/1947.
• Σταματοπούλου, Ελένη. «Παράρτημα: παραστασιογραφία». Το νεοελληνικό θέατρο στα μεταπολεμικά χρόνια (1944–1967) [διδακτορική διατριβή]. Θεσσαλονίκη: Α.Π.Θ. – Σχολή Καλών Τεχνών – Τμήμα Θεάτρου, 2017.
• «Το δίμηνο», Θέατρο 25 (Γενάρης – Φλεβάρης 1966).
• Χατζηδάκης, Γιώργος. «Αναζητώντας τον Μιχάλη Κουνελάκη», στο Η απαγωγή της Σμαράγδως [θεατρικό πρόγραμμα]. Αθήνα: Εθνικό Θέατρο,1995.

Ηλεκτρονικές Πηγές

• Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης – Ψηφιοθήκη.
• Βιβλιοθήκη της Βουλής – Ψηφιακή Βιβλιοθήκη – Εφημερίδες και Περιοδικά.
• Εθνικό Θέατρο Ελλάδας – Ψηφιοποιημένο Αρχείο.
• Ένωση Ελλήνων Θεατρικών και Μουσικών Κριτικών.
• Κρατικό Θέατρο Βορείου Ελλάδος – Ψηφιακή Βιβλιοθήκη.
• Ταινιοθήκη της Ελλάδος – Ψηφιακή Συλλογή Αρχειοθετήθηκε 2018-05-17 στο Wayback Machine..