Οργάνωση Προστασίας Λαϊκών Αγωνιστών

Οργάνωση Προστασίας Λαϊκών Αγωνιστών
Ηγέτες	Κώστας Τσαπόγας (επιχειρησιακός), Στέργιος Αναστασιάδης (πολιτικός καθοδηγητής)
Περιοχή	Ελλάδα
Υπαγωγή	Αχτιδικές οργανώσεις ΚΚΕ
Αντίπαλοι	Τάγματα ασφαλείας Οργάνωση Χ ΈΔΕΣ Αθηνών ΕΣΑΣ ΕΕΕ

Η Οργάνωση Προστασίας Λαϊκών Αγωνιστών ή Οργάνωση Περιφρούρησης Λαϊκού Αγώνα (Ο.Π.Λ.Α.) ήταν ένοπλη οργάνωση, προσκείμενη στο ΕΑΜ και το Κομμουνιστικό Κόμμα Ελλάδας, με καθήκοντα ασφαλείας, συλλογής πληροφοριών και εκτέλεσης ειδικών αποστολών, που έδρασε στις πόλεις της Ελλάδας από το 1943 μέχρι το 1947, ήτοι στην Κατοχή, μετά το τέλος του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου και κατά τη διάρκεια του εμφυλίου.

Δεν είναι γνωστό πότε ακριβώς δημιουργήθηκε η ΟΠΛΑ, αλλά η δράση της ξεκίνησε στις αρχές του καλοκαιριού του 1943. Την άνοιξη του 1944, όταν το ΕΑΜ συγκρότησε την Πολιτική Επιτροπή Εθνικής Απελευθέρωσης (ΠΕΕΑ) με αξιώσεις κυβερνητικής εξουσίας, η οργάνωση επίσημα διαλύθηκε και ενσωματώθηκε στην Εθνική Πολιτοφυλακή, που ήταν το ένοπλο σώμα ασφαλείας της ΠΕΕΑ, αλλά η ονομασία «ΟΠΛΑ» συνέχισε να χρησιμοποιείται ευρέως. Το 1947, κατά τη διάρκεια του εμφυλίου, η ηγεσία του ΚΚΕ δημιούργησε στη θέση της την Λαϊκή Πολιτοφυλακή.

Οργάνωση-αποστολή

Οι μαχητές της επιλέγονταν από τα πλέον δραστήρια μέλη των ΕΑΜ - ΕΛΑΣ (τμήματα πόλεων) - ΕΠΟΝ, χωρίς όμως να διατηρεί οργανική διοικητική σχέση με τμήματα του ΕΛΑΣ. Όλα τα τμήματα της ΟΠΛΑ υπάγονταν απ' ευθείας στις λεγόμενες «Αχτίδες» του ΚΚΕ. Πολιτικός καθοδηγητής της ΟΠΛΑ ήταν το μέλος του Πολιτικού Γραφείου του ΚΚΕ Στέργιος Αναστασιάδης, ενώ επιχειρησιακός αρχηγός ήταν ο αξιωματικός της Αστυνομίας Πόλεων (κρυφό μέλος του ΕΑΜ) Κώστας Τσαπόγας, με βασικό βοηθό τον επίσης αξιωματικό της Αστυνομίας Διονύση Δήμου.

Αποστολή της οργάνωσης αυτής ήταν κυρίως η εξασφάλιση κάλυψης μελών των ΕΑΜ-ΕΛΑΣ που καταδιώκονταν και έπρεπε να μετακινηθούν από συνοικία σε συνοικία ή άλλη περιοχή. Παράλληλα αναλάμβανε με μικρές ομάδες εκτελεστών, την εξουδετέρωση, αφενός μεν μελών των παραπάνω οργανώσεων που θεωρούνταν ύποπτα ή επικίνδυνα για προδοτική δράση και αφετέρου πολιτών που θεωρούνταν δωσίλογοι, συνεργάτες των κατακτητών, αλλά και στυλοβατών του αστικού καθεστώτος όπως στρατιωτικών, πολιτικών, αστυνομικών και χωροφυλάκων. Επίσης αποτελούσαν τμήμα των ομάδων περιφρούρησης των διαδηλώσεων και προστασίας των συνοικιών όπου έδρευαν, από τα διαβόητα μπλόκα και άλλες επιθετικές ενέργειες των αντιπάλων.

Οι ομάδες της ΟΠΛΑ δρούσαν κατά συνοικίες πόλεων, εκτελώντας περιπολίες, όπου ακολουθώντας προηγουμένως μεθοδική και λεπτομερή παρακολούθηση, επιχειρούσαν αιφνίδια και με ιδιαίτερη σφοδρότητα κατά των στόχων τους. Ανάλογα δε της επικινδυνότητας των αποστολών αυτών, συγκροτούνταν και έτερες ομάδες υποστήριξης των δραστών για την ασφαλή φυγάδευση ή την απόκρυψή τους (με υποψίες και για την εκτέλεσή τους, σε περίπτωση που η αποτυχία μιας επιχείρησης έθετε σε κίνδυνο ευρύτερα τμήματα της οργάνωσης ή και μυστικά του κόμματος).

Ιστορικά στοιχεία

Σύμφωνα με τα όσα στοιχεία έχουν δει το φως της δημοσιότητας, καθότι η δράση της οργάνωσης καλύπτεται από πέπλο μυστηρίου, αποτελώντας ίσως την πιο μυστηριώδη οργάνωση στην ιστορία του αντάρτικου πόλης, και κάποιες ομολογίες, η ΟΠΛΑ φέρεται να συστάθηκε λίγο πριν το καλοκαίρι του 1943, με δεδομένο ότι τότε κάνει και την πρώτη εμφάνισή της. Πάντως το πρώτο χτύπημα που ανέλαβε η οργάνωση με συνθήματα στους αθηναϊκούς τοίχους ήταν η εκτέλεση του ταγματάρχη της Χωροφυλακής Δημήτρη Αλεξόπουλου, στις 27 Σεπτεμβρίου 1943, ο οποίος λίγες μέρες νωρίτερα είχε διατάξει τον πυροβολισμό πορείας ανθρακωρύχων της Καλογρέζας, με αποτέλεσμα το θάνατο 6 από αυτούς, στις 2 Σεπτεμβρίου '43. Την άνοιξη του 1944, όταν η ΠΕΕΑ αποφάσισε να συγκροτήσει μονάδες πολιτοφυλακής, με καθαρά αστυνομικά καθήκοντα, τόσο στα αστικά κέντρα όσο και στην ύπαιθρο, που βρίσκονταν υπό τον έλεγχο του ΕΛΑΣ, η ΟΠΛΑ αντικαταστάθηκε από την Εθνική Πολιτοφυλακή (ΕΠ), συνεχίζοντας όμως τη δράση της. Κατά τον εμφύλιο ονομαζόταν Στενή Αυτοάμυνα.

Η δράση της οργάνωσης περιλάμβανε καταρχήν σαμποτάζ σε στρατιωτικούς στόχους, αλλά επεκτάθηκε και σε εκτελέσεις ατόμων που κρίνονταν ως δωσίλογοι, ταγματασφαλίτες, αλλά και επικίνδυνοι πολιτικοί αντίπαλοι του ΚΚΕ (ακόμα και από το χώρο της αριστεράς όπως αρχειομαρξιστές, τροτσκιστές, αναρχικούς κλπ). Αποκτώντας εξαρχής χαρακτηριστικά αντάρτικου πόλης, είχε ως στόχο να προστατεύσει αγωνιστές της Εθνικής Αντίστασης από τις επιθέσεις των εντολοδόχων του γερμανικού καθεστώτος, της Αστυνομίας Πόλεων και της Χωροφυλακής, ενώ προέβη και σε συμπλοκές με γερμανικά στρατεύματα μέσα στις πόλεις.

Θύματα

Ανάμεσα στα θύματα της ΟΠΛΑ ήταν και δύο υπουργοί ελληνικών κυβερνήσεων: ο Νικόλαος Καλύβας, γνωστός δεξιός συνδικαλιστής, υπουργός Εργασίας στην δωσιλογική κυβέρνηση του Κωνσταντίνου Λογοθετόπουλου, και ο Χρήστος Λαδάς, υπουργός Δικαιοσύνης στην κυβέρνηση του Θεμιστοκλή Σοφούλη, η οποία διεξήγαγε τον εμφύλιο.

Άλλα γνωστά θύματα της ΟΠΛΑ ήταν ο Σήφης Βαρδινογιάννης, αρχηγός του ΕΔΕΣ Πειραιά και διευθυντής της Ασφάλειας Πειραιά, ο Δημήτριος Κωφίτσας, διευθυντής της Διώξεως Κομμουνισμού της Ασφάλειας Θεσσαλονίκης, ο Μανώλης Μανωλέας, πρώην βουλευτής του ΚΚΕ και στη συνέχεια συνεργάτης των δωσιλογικών κυβερνήσεων, ο ακροδεξιός Νίκος Σκανδάλης, στέλεχος της δωσιλογικής οργάνωσης «Εθνική Ένωσις Ελλάδος», ο Νίκος Παπαγεωργίου, επικεφαλής της Οργάνωσης Χ στο Παγκράτι (εύελπις, σφοδρός αντικομμουνιστής, του οποίου δολοφονήθηκε στη συνέχεια και όλη του η οικογένεια).Επίσης θύματα ήταν το πρώην κορυφαίο στέλεχος του ΚΚΕ και μετέπειτα στέλεχος των αρχών ασφαλείας Μιχάλης Τυρίμος τον Ιανουάριο του 1945, το πρώην στέλεχος του ΚΚΕ και πράκτορας της Ασφάλειας επί δικτατορίας Μεταξά Δημήτρης Κουτσογιάννης καθώς και η ηθοποιός Ελένη Παπαδάκη κατά τη διάρκεια των Δεκεμβριανών. Επιπλέον θύματα της οργάνωσης αναφέρονται και αρκετοί τροτσκιστές καθώς και δεκάδες αξιωματικοί της Χωροφυλακής, της Αστυνομίας Πόλεων και των Ταγμάτων Ασφαλείας.

Η δράση στη Θεσσαλονίκη

Στη Θεσσαλονίκη η οργάνωση έδρασε μόνο με το όνομα Στενή Αυτοάμυνα, από το Μάιο του 1946 μέχρι τον Απρίλιο του 1947. Tο Μάιο του 1946, το Μακεδονικό Γραφείο του ΚΚΕ έδωσε εντολή στον «Αλέκο» (Τάσος Γουσόπουλος, γνωστός και ως «Χοντρός») να δημιουργήσει αντάρτικο πόλης στη Θεσσαλονίκη. Αυτός άρχισε να στρατολογεί μέλη της Μαζικής Λαϊκής Αυτοάμυνας στη Στενή Αυτοάμυνα, συγκροτώντας μικρές αυτόνομες ομάδες, ενταγμένες σε τρεις βασικούς τομείς (Δυτικός, Κεντρικός και Ανατολικός), έχοντας μια κεντρική διοίκηση. Τέλος, υπήρχε σημαντικός αριθμός τεχνικών, οδηγών, παρασκευαστών εκρηκτικών, ανθρώπων που τα σπίτια τους χρησίμευαν ως κρυψώνες και πληροφοριοδοτών της οργάνωσης. Η δράση της οργάνωσης περιλάμβανε την επιλογή στόχων μέσα από πρώην συνεργάτες Γερμανών, χαφιέδες, βαθμοφόρους της Χωροφυλακής, της Αστυνομίας Πόλεων και άλλα υψηλόβαθμα κρατικά στελέχη (χωρίς να λείπουν και οι επιθέσεις σε κατώτερα όργανα των Σωμάτων Ασφαλείας).

Οι πρώτες επιθέσεις έγιναν στις αρχές Οκτωβρίου του 1946 εναντίον αστυνομικών. Η τελευταία επίθεση έγινε στις 30 Απριλίου του 1947 σε στρατιωτικό λεωφορείο των Αξιωματικών της Αεροπορίας, που ήταν και η μοιραία για την εξάρθρωση της οργάνωσης. Η δίκη πραγματοποιήθηκε τον Αύγουστο και το Σεπτέμβριο του 1947, στο Έκτακτο Στρατοδικείο Θεσσαλονίκης, το οποίο καταδίκασε 52 από τους κατηγορούμενους σε θάνατο, εκ των οποίων, στους 5 δόθηκε χάρη. Οι υπόλοιποι 47 εκτελέστηκαν πίσω από τις φυλακές του Γεντί Κουλέ σε τρία γκρουπ, στις 17, 21 και 23 Οκτώβρη του 1947. Η απόφαση για τις εκτελέσεις πάρθηκε από την κυβέρνηση συνεργασίας του Θεμιστοκλή Σοφούλη. Αξιόλογες είναι οι απολογίες του Ανδρέα Παπαγεωργίου και του Αλβανού Ακίνδυνου, δύο ηγετικών στελεχών της οργάνωσης, που ανέλαβαν όλη την ευθύνη.

Η ζωή στην ΟΠΛΑ

Η ΟΠΛΑ, για την οποία ελάχιστη βιβλιογραφία υπάρχει, λόγω και της φύσης της οργάνωσης αλλά και της ηθελημένης προσπάθειας του ΚΚΕ να μείνουν στο σκοτάδι λεπτομέρειες εκείνης της περιόδου, για πολιτικούς βεβαίως λόγους, σημάδεψε με τη δράση της μια ολόκληρη εποχή, με αμφιλεγόμενες έως σήμερα απόψεις για το έργο της, λόγω κυρίως της εξόντωσης και αριστερών αντιπάλων του ΚΚΕ και των σκληρών μεθόδων της, μέθοδοι όμως που δεν διέφεραν από ανάλογες μεθόδους των αντίπαλων εθνικιστικών και συνεργαζόμενων με τον κατακτητή οργανώσεων, στο όνομα της καταπολέμησης του κομμουνισμού. Οι μαχητές της, ολιγάριθμοι αλλά επιλεγμένοι μεταξύ των πλέον αποφασισμένων του ΚΚΕ, εκτός από τις πολλές αποστολές, συνέδραμαν και στις μάχες του ΕΛΑΣ εναντίον των κατακτητών, με αρκετές απώλειες στις τάξεις τους. Η ζωή τους ήταν μια ζωή διαρκούς ανθρωποκυνηγητού από τα Σώματα Ασφαλείας και τους Γερμανούς, με αλλαγή τόπου διανυκτέρευσης κάθε μέρα, με διαμονή στην ύπαιθρο, μέσα σε χωράφια, ακόμα και μέσα σε σκαμμένες τάφρους στα περίχωρα του κέντρου της Αθήνας, που τότε ήταν περιοχές γεμάτες χωράφια και παραγκόσπιτα. Μπαίνοντας στην ΟΠΛΑ είχαν επίγνωση της αυξημένης απειλής για τη ζωή τους, λόγω των αναρίθμητων χαφιέδων που τους επισήμαιναν στις κατοχικές αρχές, οι οποίες σπάνια τούς έδειχναν οποιοδήποτε οίκτο.Η συνήθης κατάληξη ήταν η εκτέλεση, μετά από φρικτά βασανιστήρια.

Μέλη της ΟΠΛΑ

Από τα ελάχιστα ονόματα μελών της οργάνωσης, που έχουν διαρρεύσει από μαρτυρίες, ξεχωρίζουν αυτά των Γιώργου Κολλημένου (Σεβδίκιοϊ Μικράς Ασίας 1921-Γουδή 1947) και Αριστοτέλη Τσιφλάκου (Αθήνα 1923-1948).Οι τελευταίοι υπηρξαν εμβληματικά στελέχη της ΟΠΛΑ/Εθνικής Πολιτοφυλακής στις ανατολικές συνοικίες της Αθήνας (Υμηττός, Παγκράτι, Καισαριανή, Βύρωνας), με συμμετοχή σε πολλές εκτελέσεις και αποστολές. Χάθηκαν και οι δύο στον Εμφύλιο, με τον Κολλημένο να καταδικάζεται από κακουργιοδικείο σε θάνατο και να εκτελείται στου Γουδή και τον Τσιφλάκο να χάνει τη ζωή του πολεμώντας στις τάξεις του Δημοκρατικού Στρατού Ελλάδος (ΔΣΕ). Επίσης από την ίδια περιοχή(Νέα Ελβετία) ήταν και ο Βαγγέλης Μαρτάκης ή Μαύρος, ομαδάρχης της ΟΠΛΑ Βύρωνα, που σκοτώθηκε από ριπή αυτομάτου σε συμπλοκή με Γερμανούς και Ταγματασφαλίτες στο Παγκράτι τον Ιούλη του '44. Στην Κοκκινιά έδρασε ο Θεόδωρος Μακρής, η Διαμάντω Κουμπάκη και ο Στέλιος Σπανός ή "Καρδάρας", που έγινε και τραγούδι από το Μιχάλη Γενίτσαρη, εκτελεσθέντες ή νεκροί σε μάχες με τις κατοχικές δυνάμεις και τους συνεργάτες τους.

Κριτική

Η οργάνωση έχει τύχει κριτικής για το γεγονός ότι στράφηκε αδιακρίτως εναντίον των πολιτικών αντιπάλων της επίσημης τότε (σταλινικής) γραμμής του ΚΚΕ, με αποτέλεσμα δολοφονίες από το χώρο της αστικής Δεξιάς έως και τον ίδιο το χώρο της Αριστεράς (τροτσκιστές, αρχειομαρξιστές κλπ). Η δράση της κατά τη περίοδο των Δεκεμβριανών και οι πολλαπλές εκτελέσεις της στη περιοχή των διυλιστηρίων της ΟΥΛΕΝ, καθώς και η «αρχή της οικογενειακής ευθύνης» που εφάρμοσε σε πλείστες περιπτώσεις, αποτελεί ένα ακόμα αμφιλεγόμενο και σκοτεινό σημείο.

Δείτε επίσης

• Λαϊκή Πολιτοφυλακή
• Ελένη Παπαδάκη
• Ερυθρά τρομοκρατία
• Ερυθρά τρομοκρατία (Ελλάδα)
• Δεκεμβριανά
• Ελληνικός Εμφύλιος Πόλεμος 1946-1949

Βιβλιογραφία

• Χανδρινός, Ιάσονας (2012). «Οργάνωση Περιφρούρησης Λαϊκού Αγώνα (ΟΠΛΑ): Μία πρώτη προσέγγιση». Στο: Βόγλης, Πολυμέρης· Τσιλάγα, Φλώρα· Χανδρινος, Ιάσονας· Χαραλαμπίδης, Μενέλαος. Η εποχή των ρήξεων: Η ελληνική κοινωνία στη δεκαετία του 1940. Θεσσαλονίκη: Επίκεντρο. ISBN 978-960-458-363-8. 
• Χανδρινός, Ιάσονας (2012). Το τιμωρό χέρι του λαού: Η δράση του ΕΛΑΣ και της ΟΠΛΑ στην κατεχόμενη πρωτεύουσα. Αθήνα: Θεμέλιο. ISBN 978-960-310-356-1. 
• Συλλογικό (2003). Καστορίδας, Δημήτρης· Λιβιεράτος, Δημήτρης· Παλούκης, Κώστας, επιμ. Ο ελληνικός τροτσκισμός: Ένα χρονικό 1923-1946. Αθήνα: Φιλίστωρ. ISBN 9603690724.